1. Орташа шаманың түрлері және әлеуметтік – экономикалық құбылыстарды зерттеудегі маңызы


ОНҚ = Жалпы айлық қор / жұмысшылардың саны



бет2/4
Дата16.03.2022
өлшемі351 Kb.
#28233
1   2   3   4
Байланысты:
Д5

ОНҚ = Жалпы айлық қор / жұмысшылардың саны


Орташа шаманы екі категорияға бөледі:

  1. Дәрежелі орташалар, оларға арифметикалық орташалар, гармоникалық орташалар, хронологиялық орташалар, геометриялық орташалар, квадраттық орташалар жатады.

  2. Құрылымдық орташалар, оған мода және медиана жатады.

Орташа шаманы есептеу барысында, оны қандай жолмен есептеу керек деген теориялық және практикалық күрделі сұрақ туады. Яғни әрбір нақты жағдайда орташаның қандай формуласын пайдалансақ қарастырып отырған белгілі варианттарының орташа мәнін дұрыс табамыз.

Орташа шаманы есептеу үшін, алдымен әрбір нақты жағдайда осы орташа шама нені білдіретінін, оның әлеуметтік-экономикалық мағынасын, қандай шамалардың қатынасы арқылы есептелінетінін анықтап алу қажет. Содан кейін есептеп шығарылған орташа шаманың өзінің белгілі бір әлеуметтік-экономикалық мағынасы болу керек.

Әлеуметтік-экономикалық талдауда негізінен қолданылатын арифметикалық орташалар:

Арифметикалық орташанаң екі түрі бар:



  1. Егер белгілірдің жеке мәнін немесе варианттарды х; х; х...х деп, олардың санын n деп, ал орташа мәнін –, белгілердің соммасын деп белгілесек, арифметикалық орташаның жай түрінің формуласын келесі түрде көрсетуге болады:

= =

Мысалы: Бір айдағы бес жұмысшының жұмыс өнімділігі 135; 141;153; 159; 162 деталь болса, бір айда бір жұмысшы орташа қанша деталь жасайтынын анықтау үшін:

= = = 150 деталь

  1. Егер жиынтыққа белгілердің немесе варианттардың мәндері бірдей кездеспейтін жағдайда, яғни жиілік белгілі болса, орташа шаманы арифметикалық орташаның өлшемдес түрін қолданады.

Егер белгілердің жеке мәндерін: х; х; х...х жиіліктерін f десек арифметикалық орташаның өлшемдес түрінің формуласын келесі түрде көрсетуге болады:

= =

Мысалы: Еңбек стажы бойынша жұмысшылар келесіме бөлінген:




Еңбек стажы, жыл, х

5 жылға дейін

5-10

10-15

15-20

Жұмысшылар саны, f

2

6

15

7

Жұмысшылардың орташа еңбек стажын анықтау қажет:



x = = 2,5; x = = 7,5; x = = 12,5;

x = = 17,5

х = = = 12,0 жыл


  1. Кейбір жағдайларда белгілердің жеке мағыналары белгілі, ал олардың жиілігі немесе варианттары берілмеген, ол болса xf, яғни f-белгісіз болған жағдайда. Орташа шаманы анықтау үшін Z = fx, осыдан f = ; енді = формуласын яғни f-ті x пен Z арқылы қарастырсақ x = ; бұл формуланы үйлесімді орташаның өлшемдес түрі дейді.

    1. Егер xf көбейтіндісі бірге тең болса, орташалайтын шаманы үйлесімді орташаның жай түрі қолданылады

= = = ;

  1. Орташа өсу коэфиценттін анықтау үшін геометриялық орташаны қолданады:

= = = 19,4 деталь

  1. Егер орташалайтын белгілердің бастапқы және соңғы мағынасы берілген жағдайда орташа шама келесі формуламен есептеледі:

=

  1. Егер орташалайтын шама квадраттық функция ретінде берілген болса, квадраттық орташаның жай түрі қолданылады:

= = ;

ал f жиілік берілсе, квадраттық орташаның өлшемдес түрі қолданылады:



=

  1. Егер орташалайтын шама белгілі бір уақытқа берілетін болса, онда орташалайтын шаманы хронологиялық орташаны қолданып анықтайды.

х =


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет