Өмірдің онтологиялық және аксиологиялық мазмұны. Адам, оның

Ондай адамға өлер алдында “Әттең-ай!”,- деген өкініш келіп, сол аянышты 
сезіммен өмірден кетеді.Екіншілерге өлім үрейін аттап өтуге діни сенім 
көмектеседі. Олар тәні болмағанмен, жан-дүнием мәңгі өмір сүреді,- деген 
үмітпен өмірмен қоштасады. 
Үшіншілер бұл күйбең өмірде ішіп-жеу, ойын-сауық құру, әр сәттен 
ләззәт алудан басқа еш нәрсе жоқ,- деген өмірлік бағыт ұстайды. Бірақ, 
оқтын-оқтын мешітке барып (кім біледі, мүмкін Алла–тағала бар шығар,- 
деген ой кейбір кезде оның жүрегін сыздатады) садақа беріп, намаз оқытады. 
Бірақ, бәрібір ол болашақ өлімнің мұздаған лебінен құтыла алмай, жаны 
түршігеді. 
Енді Платонның айтқан философиялық дайындығы бар адамға келсек, 
ол өз өмірін бүкіл Табиғаттың, Ғарыштың өмірімен байланыстырып, өзін 
телегей-теңіздегі бір ғана тамшы ретінде сезінеді. Ол оны үлкен тебіреніске 
әкеліп, өлім өмірдің соңында келетін заңды табиғи үрдіс екеніне көзі жетеді. 
Ондай адамды өлім үрейлендіре алмайды. 
Бесінші адамдар өз тағдырының шеңберінде тырысып бағып өмірдің 
шаттығын да, зардабын да толығынан басынан өткізіп, бұл өмірде өзіне тән із 
қалдыру жолында бар күш-қуатын аямай жұмсап, өлім алдына өмірден 
шаршаған сияқты сезіммен келеді. Ол өз өмірін толығынан аяқтады. 
Ешқандай өкініш жоқ. Орындалмаған армандар болғанның өзінде, ол оны 
табиғи заңдылық ретінде түсінеді. Ол – нағыз адам. Ондай адам көп жұрттың 
есінде мәңгілік қалады. 
Соңғы жылдары Батыс университеттері мінбелерінде “аутоназия” (auto 
- өзім, nazіa - өлім) мәселесі қызу талқылануда. Орыс әдебиетінде бұл 
терминді өз тілдеріне жақындатып “эвтаназия”,- дейді. Әңгіме адамның өз 
еркімен қоғамның көмегі арқылы бұл дүниеден кетуі. Яғни, оның 
“суицидтан”- өзін-өзі өлтіруден айырмашылығы – ол қоғамның рұқсаты және 
көмегімен өз қалауы бойынша дүниемен қоштасады. Тәндік-сезімдік ләззәт 
алу өмір бағытын ұстаған Батыс адамы өмірінің соңында да еш зардап 
шекпей бұл өмірден тәтті ұйқыға шомылып кете барғысы келеді. Енді бұл 
мәселені біз де талдап көрелік. 
Бір қарағанда бұл мәселені Батыс цивилизациясының гуманистік даму 
жолындағы үлкен жетістіктерінің бірі ретінде қарағың келеді. Расында да, 
егер адам қатерлі ісікпен (рак) ауырып, қатты зардап шегуде, я болмаса, 
қартайып, қолынан күш кетіп ешкімге керек болмай қалған т.с.с. жағдайда 
қоғам ондай адамдарға өз еркімен дүниеден кетуге көмектессе де болатын 
сияқты. 
Бірақ, мұндай көзқарас бүкіл дүниежүзілік діндердегі өмір жөніндегі 
терең интуицияларға (көкей көзге) қайшы келеді. Бұл Дүниеге келген әр адам 
Иса пайғамбардың арқалаған ауыр жүгіне мойынсынуы керек. Екіншіден, 
бірде бір адам өмір соңында “қайғылы үштікті” (зардап, күнә, өлім) аттап 
кете алмайды. Ол да болса өмірдің соңғы тәжірибелерінің бірі, қоршаған 
адамдарға ой салатын өнеге емес пе?! Соңғы өмір зардаптарынан өту – адам 
рухын шексіз күшейтіп, оның ішкі жан-дүниесін тазартып, адамның 
абыроймен бұл дүниемен қоштасуына мүмкіндік жасайды. 

Мәселеге философиялық тұрғыдан келсек, бұл Дүниеде адамнан асқан 
құндылық жоқ, сондықтан, ешкімнің де адам өмірін қиуға (соның ішінде - 
адамның өзін-өзі де) құқы жоқ. 
Аутоназияның моральдық-құқтық жағына келер болсақ, ғалымдардың 
айтуына қарағанда, заңды түрде оны өмірге еңгізгенде неше-түрлі басқа теріс 
салдарлар пайда болуы мүмкін. Мысалы, адамның дене мүшелерін сату, 
екіншіден, адам жүрегіне үрей салып өмірден кету жөнінде шешімге келуге 
мәжбүрлеу т.с.с. келеңсіз жағдайлардың пайда болуы ғажап емес. 
Бүгінгі таңда тек Голландия елінде парламент деңгейінде аутоназия жөнінде 
заң қабылданып ол іске асуда. 
Енді келесі үлкен мәселені – өлместік. Бұл мәселе адам өмірі мән-
мағнасымен тығыз байланысты екенін сол сәтте байқауға болады. Егер бұл 
дүниеге келген адам өз ізін қалдырмаса, онда ол не үшін келді, оның жаңбыр 
құртынан айырмашылығы қандай?,- деген сұрақ пайда болады емес пе! 
Өлместік мәселесі – кез келген діннің өзегін құрайды. Құдайдың бар, я 
болмаса, жоқ екенін ешқашанда ешкім дәлелдей алмаса да, миллиардтаған 
адамдар осы уақытқа дейін Оған сенеді, өйткені, өлместікті аңсайды. Бүгінгі 
таңдағы иудаизм, христиандық және ислам діндері адам өлгеннен кейінгі 
оның жан-дүниесінің өлместігін мойындайды. Дегенмен де, бүгінгі таңдағы 
бірде-бір дін өмір, я болмаса, өлімнің не екенін түсінікті ғылып адамға 
жеткізе алмайды. 
Идеалистік философиядағы өлместік жөніндегі ойлар діни көзқарасқа 
өте жақын. Алайда, мыңдаған жылдарға созылған адамзат тәжірибесінде 
ешкім де қайта тірілген жоқ және қазіргі білімді адамға “о дүниеде денесіз 
мәңгі өмір сүретін жанды” көзге елестету өте қиын шаруа екенін ашық айту 
керек. Көп адамдар оған сенбейді де. 
Олай болса, өлместік деп нені түсінуге болады? Бүгінгі таңдағы 
ғылыми деректерге сүйене отырып, біз тіпті дене ретінде де мүлде 
өшпейтінімізді айтып кетуіміз керек. Өйткені, өмір жаңа өмірді тудырып өз 
өмірін жалғастыра береді. Біздің бет-әлпет, мінез-құлық, сезім, дене бітім, 
табиғи дарын т.с.с. ерекшеліктеріміз – толығынан болмаса да – болашақ 
ұрпақтарға дариды. Олай болса, біз толығынан бұл өмірден кетпейміз, бала, 
немере өмірі арқылы қала береміз. 
Енді адамның жан-дүниесі, рухына келер болсақ, ұлы адамдардың 
шығармашылық ісі адамзат тарихында мәңгілік сақталады. Абай, 
Құрманғазы, Шоқан, т.с.с. мыңдаған қазақ халқы тудырған асылдар өз 
шығармашылығымен тарихта мәңгі өмір сүреді. Олардың тудырған рухани 
құндылықтарынан біз мәңгіліктің қоңыр лебін сезінгендей боламыз. 
Енді миллиондаған қарапайым адамдардың тағдырына келер болсақ, 
олардың өлместігі - өз өмір шеңберіндегі жасаған басқа адамдарға деген 
жақсылығымен байланысты болса керек. Өйткені, ол олардың есінде қалады. 
Ол дене ретінде көз алдымызда жоқ болса да, рух ретінде – бізбен бірге өмір 
сүріп қала береді. Ұлы Конфуцзы айтқандай, жақсы адам халықтың сый-
сияпатына ие болса, жаман адам ит сияқты бір шұңқырда ұмыт болып 
қалады. 

Десек те, әрине, қазіргі адам мұндай көзқараспен келіскісі келмейді, ол 
шынайы өлместікті армандап, барлық үмітін ғылымға артады. Әсіресе, тез 
қарқынмен дамып келе жатқан гендік инженерия саласы болашақта адам 
өмірін бейнақтылы ұзарта беруге болатынын айтады. Алайда, біздің 
ойымызша, ол – жалған жол болса керек. Әрине, гендік инженерияның 
жетістіктеріне сүйене отырып тұқым қуатын аурулармен күрессек - ол 
жақсы. Ал адамның өмірін гендік жолмен ұзартуға бағытталған зерттеулер 
қандай салдарларға әкелуі мүмкін – оны ешкім бүгінгі таңда білмейді. Кейбір 
ғалымдардың айтуына қарағанда, оның теріс салдары – ядролық бомбаны 
ойлап шығарғаннан да жаман болуы мүмкін. Екінші жағынан, адам 
Дүниедегі ең теңдесі жоқ биік құндылық болғаннан кейін оның өмірі мен 
денесіне жасанды тәжірибелер жасау - қылмыс болар еді (адам көлбақа емес 
қой). 
Мәселенің ғылыми емес, моральдық жағына келер болсақ, жер бетінде 
өзі тудырған бірде-бір қауып-қатерді адамзат әлі шешкен жоқ. Жеке адамның 
өмірін ұзартпақ түгіл, бүкіл адамзаттың құрып кету мүмкіндігі (ядролық 
соғыс, я болмаса экологиялық апат) осы уақытқа дейін күн тәртібінен 
шығарылған жоқ. Осы адамға шынайы өлместіктің керегі қанша, егер ол 
күнбе-күн соғыс-қақтығыстарда бір-бірін осы уақытқа дейін өлтіріп жатса?,- 
деген заңды сұрақ дереу ойға келеді. 
Қорыта келе, шынайы өлместік бүкіл миллиардтаған жылдар бойы 
қалыптасқан іргетасты табиғат заңдылықтарына қайшы келеді,- дер едік. 
Әңгіме бізге берілген теңдесі жоқ сый - өмірді – бақытты мүмкіндіктерді іске 
асыруға, өз өмір шеңберінде үлкен маңызды істерді жасап өз ізіңді 
қалдыруда болса керек. Оларды өлім жоя алмайды. 

жүктеу/скачать 1,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: