1 тара у. Саясаттану ғылымы § Саяси ғылымның пайда болуы және қалыптасуы
жүктеу/скачать 253,23 Kb.
|
Саясаттану (жалпы)
§ 2. Саяси жүйенің құрылымы Зерттеушілер саяси жүйенің мынадай негізгі төрт бөлігін атайды: 1) саяси институттар; 2) саяси қатынастар; 3) саяси ережелер; 4) саяси мәдениет. Соларға қысқаша сипаттама берелік. Саяси институттарға (ұйымдар, мекемелер) мемлекет, саяси партиялар, кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттық, жыныстық, кәсіби, жас мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік мақсат-мүдделерді білдіріп, қорғау үшін құрылады. Солардын ішіндегі ең негізгісі — мемлекет. Ол когамда белгілі бір тәртіпті орнатады, оны басқарады, экономикалык және әлеуметтік құрылымын қорғайды. Ол үшін мемлекеттің арнайы аппараты, сріксіз көндіретін күштеу, зорлау органдары (әскер, сот, молиция. милиция және т.т.) болады. Солардың көмегімен ол адамдардыңжүріс-тұрыс, іс-әрекетін реттейді. Мемлекеткогам атынан оның іпікі және сыртқы саясатын атқара алады. Мемлекеттік емес ұйымдардың арасында казіргі қоғамныңса-яси омірінде еи үлкен рөл атқаратындар — саяси партиялар. Олар мемлскеттік билікті жүзеге асыруга, саяси жүйені, идеология-лар мен доктрпналарды, қоғамдык пікірді, саяси сана мен мәдениетгі калыптастыруга атсалысады. Қоғамнын ең бұкаралык ұйымына кәсіптік одақтар жатады. Олардын ыкпалы әр елде әр түрлі. Біздін елімізле олар халык. шаруашылығын өркендетудін манызды міндеттерін шеіпуге қатысады. Еңбекшілердің заңды талаптарын қорғайды, еңбек зандарының катаң сакталуын кадағалайды. Олардың денсаулыгын сактауға, мәдени-тұрмыстық қажетін өтеуге камкорлык жасайды. Тұрғын үйлерді бөлу. балабакшасына орналастыру, мектеп окушыларының жазғы демалысын ұйымдастыру жұмыстарын басқарады. Қазір оның ыкпалы төмендеп кетті. Қоғамнын саяси жүйесіне діни ұйымдар да кіреді. Олардың рөлі, әсіресе, феодалдык қоғамда зор болды. Ол кезде олар ақсүйектер билігін де өздеріне қаратқысы келді. Сондыктан олар мемлекеттік билікпен қатар өздерінін заң шығарушы, атқарушы, сот билігін де құрды. Олардың ішіндегі ең озбыры католик шіркеуінің XIII ғасырда өздеріне қарсыларды ерекше қатал кудалаған сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуық адамды қуғын сүргінге салып, біразын тірідей отқа жағып жіберді. Капитализм кезінде дін орындарынын әсері әлдеқайда бәсеңдеді, біраксаяси өмірде ыкпалын тоқтатқан жоқ. Бұрынғы Кеңестер Одағы кезінде олар катты кудаланған болатын. Казіргі кезде жағдай өзгерді. Қайткен күндеде соңында миллиондаган дінге сенушілері бар ұйыммен санаспауға болмайды. Жоғарыда көрсетілген ұйымдардың ішінде мемлекет пен саяси партиялардың саяси жүйеге тікелей қатынасы бар. Кәсіподақтар мен шіркеудің тура болмағанмен жанама қатынасын байқаймыз. Олардын қатарына жастар одағын, еңбек ұжымдарын, кооперативтерді жатқызуға болады. Солармен катар биліктен алшақ, де-генмен, белгілі бір жағдайларда оған ықпал да жасай алатын ұйым-дар бар. Оларға жазушылар, суретшілер, композиторлар одағы, ғылыми-техникалық қоғамдар. көптеген ерікті, спорт, мәдени жәие т.б. ұйымдар жатады. Қоғамдық жүйесінің екінші бөлігін саяси қатынастар құрайды. Оған таптардың, этникалық бірлестіктердің, тұлғалар меп қоғамның, азамат пен мемлекеттің арасындағы қатынастар кіреді. Олардың басқа (экономикалық, ұлттық, діни отбасылық және т.с.с.) қатынастардан айырмашылығы мұнда олардың саяси жәнс мсмлекеттік билікке қатынасы көрініс береді. Саяси жүйенің үшінші бөлігі болып саяси ережелер (нормалар) есептеледі. Олар саяси институттардыи өзара бірлесіп орекет етуін қамтамасыз етеді және саяси жүйенің ережелік негізін құрайды. Олардың ішіндегі ең маңыздысына Конституция және соған сүйенетін зандар мен басқа нормативтік актілер жатады. Оларға белгіленген тәртіпті бұзғаны үшін мемлекет тарапынан шаралар колданылады. Сонымен қатар саяси кызметті атқару үшін қоғамдык ұйымдар жасаған және солардың ішіндегі қатынастарды реттеуге арналған ережелердің де маңызы зор. Оларға ең алдымен сол ұйымдардың жарғылык ережелері жатады. Саяси жүйенің төртінші белгісі — саяси мәдениет. Ол саяси сана мен іс-әрекетте, саяси көзқарастарда, идеяларда, теория-ларда, саяси тұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, са-яси ережелерге қатынаста көрініс табады. Саяси мәдениеттің реттеушілік кызметі адамдардын іс-әрекетіне және олардың ұйымдарына ететін әсерінен білінеді. Сонымен бірге бұрынғы және казіргі саяси жүйе және оның элементтеріне, саяси қызметкерлер, басқару аппаратының лауазымды адамдарына, саяси-басқару шешімдерін дайындау және қабылдау процесіне және т.б. ыкпал етуінен де байқалады. Саяси жүйенін көрсетілген бұл төрт бөлігі үздіксіз дамып отырады. Олар өздеріне тән арнайы әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, белгілі бір мақсаттар мен кызметтерді атқарады. Олар бір-бірімен тығыз байланыста болады. Саяси жүйенің басты қызметі — қазына, байлықты бөлу саласына бақылау жасау. Олардың дұрыс бөлінбеуі ел ішінде әртүрлі әлеуметгік топтар арасында алакөздік, дау-дамай тудыруы мүмкін. Саяси жүйе оған жібермей, қайшылыктарды қиюластырып, келістіріп, шиеленістерді өршітпей, өрбітпей, жан-жақты бітістіріп отырғанда ғана өз рөлін ойдағыдай атқарады. Саяси жүйе қоғамдык өмірдің барлык салаларыньщ дамуына бағыт беріп, ықпал етеді, оларды басқарады. Қоғам дамуының мақсатын айкындайды. Мақсатына байланысты саясат экономикалык, әлеуметтік, мәдени, ұлттық, ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Әдетте, мақсаттарды саяси партиялар зерттеп дайын-дайды. Парламенттік сайлауда жеңген партиянын саяси бағыты мемлекеттің еріксіз мәжбүр ететін күштеріне (әскер, милиция) сүйеніп жалпыға міндетгі мемлекеттік жарлык сипатын алады. Мемлекетгік басқару органдары қоғамды кабылдаған шешімдерді орындауға жүмылдырады, қоғамдык. процестерге әсер ететін негізгі тетікке айналады. Біз осыған дейін бір мемлекеттің ішіндегі саяси жүйе туралы сөз еттік. Сонымен қатар саяси жүйе дүниежүзілік (БҰҰ), аймақтық (Еуропалық одақ НАТО және т.б.), екі жакты ("Шығыс пен Батыс" қатынастары) болуы да мүмкін. жүктеу/скачать 253,23 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|