10. Абсолют қатты дененің қозғалысының ілгерлемелі және айналмалы қозғалысы
жүктеу/скачать 32,21 Kb.
|
| Стокс заңы
Тәжірибе реал сұйықтардан немесе газдарда қозғалған денелерге сұйық тарапынан маңдай алды кедергі күш (немесе қозғалысқа қарсы кедергі),ал кейбір жағыдайларда көтеруші күш әсер ететіндігін көрсетті.Бұл күштер дененің бетіне жақын сұйық қабаттарында болады,сондықтан оны шекаралық қабат деп атайды.Денеге тікелей тиісіп жатқан сұйық қабаты оның бетіне жабысады және толығымен сол денеге ілесіп қозғалады.Сөйтіп,сұйық қабаттарының арасында үйкеліс күші пайда болады. Егер шар тәрізді формадағы дене сұйықтың ламинарлық ағысында қозғалса,ал осы үйкеліс күшіне тап болады.Бұл жағыдайда шардың қозғалысы Стокс заңымен сипатталады. Ол заң бойынша: тұтқыр сұйықта қозғалған денеге әсер ететін кедергі күші сұйыққа қатысты шардың жылдамдығына,сұйықтың тұтқырлық коэффициентіне және шардың радиусына тура пропорционал болады. F 6rv Стокс формуласы тұтқыр орталарда құлаған денелердің жылдамдықтарын есептеу үшін,ауадағы шаңтозаңдар мен су тамшыларының құлау жылдамдығын,балшық пен топырақ бөлшектерінің шөгу жылдамдығын тағы басқаларын анықтау үшін қолданылады. Егер бөлшектің құлау жылдамдығы өлшенсе,онда ортаның тұтқырлығын немесе бөлшектің мөлшерін есептеп шығаруға болады. Техникада үйкеліс әрекетін ескеру-өткен параграфта үйкелістің пайда болу себептерін және оған әсер етудің жолдарын қарастырдық. Үйкеліс кез келген басқа физикалық құбылыс сияқты пайдалы да, зиянды да болуы мүмкін. Пайдалы болған жағдайда, оны арттыруға тырысады: жүргіншілердің аяғы тайғанамау үшін жолдарға кұм себіледі. Көлік доңғалақтары мен жол арасындағы ілінісуді күшейту үшін жолдарға асфальт, бетон, қиыршық тас төселеді. Доңғалақтардың мұндай жол төсеніштерімен ілінісуінің өте жоғары болатынын төмендегі үйкеліс коэффициенттері арқылы бағалауға болады: құрғақ асфальтта - 0,6; ылғал асфальтта - 0,4; құрғақ бетонда - 0,95; ылғалды бетонда-0,85; қара жолда -0,5(0,3); құм төсеніште-0,7(0,5). Ал мұз дақ жолда (0,15) көлікті басқару үшін жүргізушінің асқан шеберлігі қажет-ақ. Көп ретте техникада машиналар мен тетіктердің жанасатын беттері арасындағы үйкелісті азайту қажеттігі туындайды. Бұл жағдайда жанасатын беттер тегістеліп, олардың арасы майланады. Үйкеліске әсер етудің тағы бір мүмкіндігі - сырғанау үйкелісін домалау үйкелісімен алмастыру. Егер жанасатын беттердің (ось пен тірек) арасына шариктерді немесе роликтерді орналастырса, онда бұл жағдайда сырғанау үйкелісі домалау үйкелісіне ауысып, үйкеліс күші құрт кемиді. Ось пен тірек тез ескірмеу үшін шариктер мен роликтерді катты материалдан жасалған сақиналардың арасына орналастырады. Сыртқы сақина тірекке орнатылады да, ішкі сақина білікке кигізіледі (89-сурет). Сонда білік тірек бойымен сырғанамайды, шариктер мен роликтер арқылы оның бетімен домалап отырады. Подшипниктер деп аталатын мұндай керемет құрылғыларды пайдалану үйкеліс күшін 20-30 есе азайтуга мүмкіндік береді. Өздерің тебетін велосипедтерде сусымалы подшипниктер пайдаланылады, онда сақиналардың рөлін тірек пен білік атқарады. Велосипедті тепкен кезде шариктер тірек және ось бойымен домалап отырады . Қазіргі кезде өнеркөсіпте диаметрі шамамен 1 мм-ден 1,5 м-ге дейінгі подшипниктер жасалынады. Мұндай подшипниктермен барлық үлкенді кішілі машиналар жабдықталған. Үлкен машиналарға арналып жасалатын подшипниктердің массасы 1 т-дан да асып кетеді. Екі дененің жанасу нүктесінде болатын және олардың бір-біріне қатысты қозғалысына кедергі болатын әрекеттесу үйкеліс деп аталады. Ал осы әсерлесуді сипаттайтын күшті үйкеліс күші деп атайды. 12. Сұйықтар мен газдардағы қысым. Паскаль заңы. Архимед күші. Денелердің жүзу шарттары. Газдардың молекулалары (қатты және сұйық) қатты құрылымға байланып, ретсіз қозғалады. Егер сұйықтықтың немесе газдың сыйымдылығын белгілі бір көлеммен шектесеңіз, онда молекулалар ыдыстың қабырғаларына соғыла бастайды және P=F/S формуласымен анықталатын қысым жасайды. Әлбетте, молекулалардың массасы өте аз, сондықтан олардың әсер ету күші әсер ету аймағынан әлдеқайда аз, және сәйкесінше, бір молекула жасаған қысым да аз болады. Бірақ стандартты жағдайда бір моль заттың құрамында 6⋅10 (23) дәрежесі молекула болатынын есте сақтаңыз. Қорытындылай келе, барлық молекулалар айтарлықтай қысым жасайды. Енді молекулалар санын көбейтейік, бірақ көлемін өзгеріссіз қалдырайық. Қабырғаларға қарсы соққылар көбірек болады, қысым күшейеді. Сондай-ақ, молекулалардың ретсіз қозғалысының жылдамдығы жоғарыласа, қысым артады және жылдамдық, өзіңіз білетіндей, газдың температурасына байланысты: жүктеу/скачать 32,21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|