№13 (8320) 18 ақпан, сәрсенбі, 2015 жыл

3

Тiршiлiк тынысы

№13 (8320) 18 ақпан, 2015 жыл

–Ақындық – мамандық емес. Оның оқуы жоқ. Тоқуы бар. 

Мысалы, Олжас Сүлейменов – геолог, Ілияс Есенберлин  мен 

Кәкімбек Салықов – тау-кен инженері, Жұмекен Нәжімеденов 

пен Оспанхан Әубәкіров – консерваторияны бітірген. Софы 

Сматаев  –  металлург,  Иран-Ғайып  –  экскаваторщик... 

Мұндай мысалдар шаш етектен. Атам заманғы Асанқайғы, 

Бұхар  жырау,  Махамбет,  Ақтамберді,  Сүйінбай,  Жамбыл 

сияқты  аузы  дуалы  аталарымыз  тіпті  де  оқымаған.  Бірақ 

дарыған. Айтайын дегенім, сенің ақын боп қалыптасуыңның 

түп-тамыры қайда? Не әсер етті?  

–Арман қумайтын бала бола ма? Мен де көп қиялдайтынмын. 

Үйіміздің  іргесінде  Сырдария  өзені.  Майжарма  каналы. 

Шілденің шыжыған ыстығында салқын суға түсіп рахаттанатын-

быз. Екі жағы табиғи ыспа құмға толы бұл жағалау біздің сүйікті 

мекеніміз. Ыстық құмға шалқамыздан жатып, сонау көз ұшында 

артына  ақ  бояуын  жағып,  зымырап  ұшып  бара  жатқан  ұшаққа 

тесіле қараймыз: «Шіркін-ай, мен де сондай ұшқыш болсам ғой» 

деп  армандаймын.  Бірақ  жаңа  оқу  жылы  басталған  соң  менің 

арман-қиялым  әдірә  қап,    мүлде  басқа  арнаға  түсіп  кетті.  Оған 

не себеп? Ғылыми-техникалық «Білім және еңбек»  журналының  

бас  редакторы  Камал  Смаилов  біздің  мектепке  келіп,  жоғары 

класс  оқушыларымен  кездесу  өткізген  еді.  Бұл  кеш  әлі  күнге 

дейін көз алдымда.  Камал ағамыз оқушыларды ғылым, білімге 

ынталандыратын  қызықты  да  әсерлі  әңгіме  айтты.  Әдебиет, 

өнер туралы  толғанып, бәрімізді «Білім және еңбек» журналы-

на жазылуға шақырды. 

Бұл  кездесу  менің  бүкіл  болмысымды  өзгертті.  Сыныптас 

дос тарым  Асқар  Кіребаев,  Келдібай  Уәйісұлы  үшеуміз  ойын-

ды  доғарып,  сабақтан  тыс  уақытта  әдеби  кітаптарға  зейін  қоя 

бастадық. Сөйтіп, өзіміз де өлең жазуға талпындық.

Қараша айының соңына қарай ауылымызға алғашқы қар жау-

ды. Терезе әйнектерінің  өрнектеліп қалғанын көріп, табиғаттың 

мына  ғажайып  құбылысына  қатты  таңырқадым.  Өз-өзінен 

өлең  туды.  Лирикалық  әсерімді    «Қазақстан  пионері»  газетіне 

(қазіргі «Ұлан») жібердім. Газеттің әр нөмірін асыға күтіп, аты-

жөнімді іздеймін. Бір күні сол өлеңім «Тұңғыш қар» деген атпен 

шығыпты.  Сондағы  қуанышымды  тілмен  айтып  жеткізе  алмас-

пын. Алғашқы өлеңім ғой.

Тұңғыш қар жерге қонды да,

Табиғат ақ тон жамылды.

Білмеймін дала тоңды ма,

Ызыңдап кімге жалынды.

Аязбен әбден алысып,

Салмақты бопты көл де ептеп,

Ақ қырау қатал жабысып, 

Әйнекті қойды өрнектеп.

–Әлемге әйгілі ғалым Эйнштейн студент шағында үстінен бір 

сарыжолақ костюмін тастамапты. Диплом қорғайтын күні де сол 

сарыжолағын киіп барыпты. Достары:

– Басқа костюм кимейсің бе?- десе, ол:

– Мені кім танып жатыр!- дейді екен.

Кейін Нобель сыйлығын алуға барғанда да сол киімін иығына 

іле салыпты. Достары.

–  Ей,  мынауың  не?  Баяғы  студент  кездегі  шоқпытыңмен 

барғаның ұят қой. Дұрыс нәрсе ки!-десе, ол: 

– Е-е, мені костюмсіз де таниды ғой!- депті.     

– Сен Эйнштейнге еліктемедің. Әлде жазушы Қалдарбек 

Найманбаев  пен  фототілші  Сайлау  Пернебаевқа  ұқсағың 

келді  ме?  Олар  қашанда  мұздай  киініп,    мұнтаздай  боп 

жүретін.  Сен  де  солардан  қалыспадың.  Оспанхан  ағам 

айтқандай, қашан көрсең де «шалбарыңның қырынан қыл 

құлайды». Бұл не? Әсемдікке әуестік пе, әлде... 

–Өн  бойымнан    өзгелер  сүйсінетін  тәуір  нәрсе  табылса,  ол 

әкемнің қаны, анамның жаны деп ойлаймын. Өйткені, әке-шешем 

ел-жұртқа,  ағайын-туысқа  аса  қадірлі  болған  кісілер.  Анам  93 

жасады.  Бір  үйде    сегіз  бала  тәрбиелендік.  Соның  барлығын 

қиын-қыстау  заманда  өсіріп,  оқыту  оңай  ма?  Анамның  бастау-

ыш кластық қана білімі бар. Ол кісі көбіне үй шаруашылығымен 

айналысты. Соғыстан кейінгі жоқшылық, тарығудың тауқыметін 

тарттық. Бірге туған алты ұл, бір-біріміздің киімімізді киіп, бір-

бірімізді жетелеп өстік қой. Ол заманды қалай ұмытарсың?

Сондай  қиын-қыстаудың  өзінде  әкеміз  ылғи  да:  «Таза 

жүріңдер,  киімдеріңді  күтіп  ұстаңдар»  деп  отыратын.  Жаңа 

киімге  қол  жете  бермейтін.  Барымызды  тоздырмай,  таза 

ұстауды үйрендік. Әкеміз бізге үлгі, тап-таза киініп, үстіне шаң 

жұқтырмайтын.  Ұстанымы  –  әділдік  пен  адалдық.  Бізге  үнемі 

«біреудің  ала  жібін  аттамаңдар»  деп  айтып  отыратын.  Әкем 

аудандық милиция бөлімінің бастығы, кейінірек ауыл советінің 

хатшысы қызметін атқарған.

Құдай  бұйыртқан  бүгінгі  жасқа  жетсем  де,  әлі  күнге  дейін 

таза  әрі  жақсы  киініп  жүруге  тырысам.  Мұның  бәрі  сол  бала 

кездегі  тәрбиенің  арқасы.  Отбасын  құрғаннан  кейін  сұлулыққа 

құштар болғасын ба, Күләш менен бастап ұлы мен қызының да 

әдемі киініп жүруіне көп көңіл бөлетін. 

–    Қырыққа  таяған  шағыңда  ажар-көркіңе  лайықты 

қап-қара сақал қойып, өзгеше болып жүргеніңді де білемін. 

Бірде  жазушы  Асқар  Сүлейменовтің:  «Қайырбек,  шикар-

но, сақалыңды алмауыңды өтінемін» деп айтқанын естідім. 

Сақалы  қауғадай  Маркс  болғың  келді  ме?  Біреулерге 

еліктедің бе?

–Заман  ағымына  байланысты  ыңғайына  бейімделіп,  сақал 

қойғаным  рас.  Жалғыз  Асекең  емес,  сақалыма  сол  тұста  көп 

адам қызығатын. Айналама ажарлы көрінемін деп ойлағам жоқ. 

Кезекті еңбек демалысына шыққан кезде күн сайын уақыт кетіріп 

қырынуға еріндім де, сақал-мұртымды емін-еркін жібере салғам. 

Сақал  қою  әрбір  мұсылманның  сүннеті,  оның  ешқандай 

ерсілігі жоқ екенін кейінірек аңғардым. 

–  «Үй  таңдама,  көрші  таңда»  дейді  қазақтар.  «Кілем 

сатсаң көршіңе сат, бір шетіне өзің отырасың» дейді өзбектер. 

Алматының  арғы  шетінде  де,  бергі  шетінде  де  тұрдың. 

Кімдермен көрші болдың?  

–Әрбір іс пенденің пейіліне байланысты. Құдайға шүкір, қай 

жерде  тұрсақ  та  көршілерімізбен  тату-тәтті  болдық.  «Ищай» 

дескен  емеспіз.  Кейбір  көршілерің  туған  бауырларыңнан  да 

артық. Алғаш рет үйді 1976 жылы  «Орбита» ықшам ауданынан 

алдық.  Бізбен  қатар  біраз  ақын-жазушылар  да  пәтерге  ие  бол-

ды.  Мысалы,  Кеңес  Юсупов,  Орысбай  Әбілдаев,  Қуанышбай 

Құрманғалиев, Берік Шаханов, Тынымбай Нұрмағанбетов, Сай-

лаубек  Жұмабеков,    Әміртай  Бөриев,  бәріміз  бір  үйдің  бала-

сындай  жиі-жиі  араласып  жүрдік.  Сол  бір  дәурен  өз  қызық-

қуанышымен әлі күнге дейін есімізден кетпейді.

Кейінірек  қала  орталығына  көшіп,  онда  да  көптеген  ақын 

жазушылармен  қоңсылас  қондық.  Асқар  Сүлейменов,  Ұлықбек 

Есдәулетов, Сұлтанәлі Балғабаев, Шәрбану Құмарова, Қалаубек 

Тұрсынқұлов,  Иранбек  Оразбаевтармен  бір  атаның  баласындай 

араластық. 

Күләш  екеуміздің  өміріміздегі  керемет  кезеңдер  осы 

көршілермен бірге өтті. Әрқайсысының өз мінездері, өз тағдыры 

бар.  Әсіресе,  Асқар  ағамен,  оның  анасы  Айтотыммен  жиі-жиі 

араласып тұрдық. Жалпы, әйел баласының Айтотымнан үйренері 

көп еді. Жұпыны өмір кешсе де, үйіне барсақ жылқының еті мен 

қазы-қартасы қазанында қайнап жататын.  

Бір  аңғарғаным,  ақын-жазушылар  кедей  көрінгенмен,  көл-

көсір  көңіл-пейілі  бай,  дастарханы  да  дархан.  Сол  кездегі 

көршілік  қарым-қатынасымызды  ұмыту  мүмкін  емес.  Сан-

алуан  мерекелерді  бірге  ұйымдастыратынбыз.  Әсіресе,  нау-

рыз  мерекесін  тайлы-таяғымыз  қалмай  бірге  тойлайтынбыз. 

Көбіміздің жақсы кітаптарымыз сол үйде жазылды. 

–Ерлі-зайыпты  қаламгерлер  некен-саяқ.  Ондай  жәйт 

әлем  әдебиетінде  де  көп  кездесе  бермейді.  Курсымызда  он 

бір қыз оқыпты. Солардың ішінен  Күләшқа көзің түсті. Қай 

қырымен тартып кетті?

–Мен  университетке  әскерден  кейін,  еңбекке  араласып, 

оң-солымды  танығаннан  кейін  әрең  түстім.  Оқуға  кетерде  әке-

шешем: «Балам, алысқа бара жатсың, аяғыңды аңдап бас, келін 

алатын болсаң ибалы да инабатты қызды таңда» дегендей ақыл 

кеңес берген.

Күләш  екеуміз  абитурент  кезімізде  таныстық.  Алғаш 

көргеннен-ақ  бүкіл  болмысымен  баурап  алды.  Ауылдың 

қарапайым  қызы  екен.  Шынымды  айтсам,  «Менің  болашақ 

бақытым  да,  жарым  да  осы  қыз»,-  деп  түйдім.  Қателеспеппін. 

Тағдырыма ризамын.

–Біраз  жылдар  бірге  жүрген  ақын  досың  -  Жұматай 

Жақыпбайұлы Ләйлә деген қызға ғашық болып, өмір бойы 

сол  сұлуын  жырлап  өткенін  білеміз.  Қолы  жетпеген  аруын 

армандап  қаншама  өлең  жазды.  Махаббат  жырлары  тұтас 

кітапқа айналды. 

Мен  ойлаймын...  Алда-жалда  Жұматай  ақын  Ләйлаға 

үйленгенде  ғажайып  жырлар  жазылмай  қалуы  мүмкін  еді 

ғой, ә? Сол сияқты егер Күләш саған қарамай қойғанда бұдан 

да  күшті  ақын  болар  ма  ең?  Жылап-еңіреген  жырлар  туар 

ма еді...

–Жас  болғасын...  Өмір  ғой...  талай-талай  қаракөздермен 

ұшырастым. Бірақ солардың ішіндегі үкілісі де үлгілісі де Күләш 

болды.  Онымен  кездескеннен  кейін  жансарайым  ашылғандай, 

шуағым  шашылғандай  сезіндім.  Ал,  отау  тігіп,  от  жаққаннан 

кейін шабытыма шабыт қосылды.  

–Университеттегі  ұстаздарымыздың  тәлім-тәрбиесі  бойы-

мызда,  бет-бейнесі  ойымызда.  Кеңес  Одағының  батыры  Мәлік 

Ғабдуллин мен Сұлтанғали Садырбаев, Тұрсынбек Кәкішев, Мар-

хабат Томанов, Зейнолла Қабдоллов, Рымғали Нұрғалиев, Абдул-

Хамид Мархабаев, Мәрзия Мәженова, полковник Оспанов, Сого-

лович, Тұрымтай апай... Әсіресе қазіргі қайраткер қарындасымыз 

Гүлжан Қарағұсованың әкесі Жанпейіс Қарағұсов ше? Тарихтың 

тамырын  қопарып,  лекция  оқығанда  ұшқан  шыбынның  ызыңы 

естілуші еді-ау!

Біз қандай ұстаздардан тәлім алдық, жұрт біле берсін деп 

айтып отырғаным ғой. Ал, сенің журналистика саласындағы 

ұстаздарың  кім  болды?  Қазіргі  жастарға  сабақ  болсын,  аз-

кем тоқтала кетсең...  

–Алланың маған берген ерекше сыйы шығар, университеттің 

соңғы курсында оқып жүрген кезімде көптеген журналистердің 

қолы  жете  бермейтін  «Лениншіл  жас»  (қазіргі  Жас  Алаш) 

газетіне  жұмысқа  орналастым.  Аты-жөні  сол  кездің  өзінде 

дүркіреп шығып жүрген Оралхан Бөкей, Болат Бодаубай, Ақселеу 

Сейдімбек, Сағат Әшімбай, Серік Әбдірайымов, Жанболат Ауп-

баев, Несіп Жүнісбайұлы, Жарылқап Бейсенбай, Жанат Елшібек, 

Мағира  Қожахметова  секілді  мықты-мықты  журналистермен 

жұмыс істеу мен үшін ең бақытты шақ. Бас редакторымыз жазу-

шы әрі майталман спорт журналисі Сейдахмет Бердіқұлов қатаң 

талап қойып, журналисттік өмірімдегі алғашқы ұстазым болды. 

Кейінірек «Қазақ әдебиеті» газетіне қызметке ауыстым. Бас 

редактор  Шерхан  Мұртаза  ағамызбен  бірге  қызмет  істеген  он 

жылдай  уақыт  ішінде  көп  нәрсені  көңілге  тоқыдым.  Ол  кісінің 

бір қасиеті – жұмысты жақсы істесең сені патшадай сыйлайтын.  

Сондай-ақ,  Төлен  Әбдіков,  Ахат  Жақсыбаев,  Болат  Бода-

убаев  сияқты  ағаларымның  азамат  ретінде,  қаламгер  ретінде 

қалыптасуыма орасан зор әсерлері болды. 

– Ұлы Мұхаң, Мұхтар Әуезовтің «Әр қаламгер әдебиетке 

өзінің  талантымен  ғана  емес,  мінезімен  де  сіңісу  керек»  де-

ген  қағидасына  арқа  сүйесең,  сен  кез  келген  ортаға  сіңген 

ақынсың.  Мінезге  бай  азаматсың.  Өзіңді көркем  мінездімін 

деп ойлайсың ба?

–Мұхаммед  (с.ғ.с)  Пайғамбарымыздай  көркем  мінезді  болу 

қайда! Табиғатым жұмсақ болғанмен, көркем мінездімін деп айта 

алмаспын. Бірақ қулық, сұмдығым жоқ. Мінез – мына тіршілікте 

адамдарды бір-бірімен жақындататын байланыс құралы ғой.

– Қайрош-ау, есіңде ме, КазГУ-ді бітіретін жылы Авардың 

1945 жылы 19 ақпанда Қызылорда облысы, Тереңөзек 

ауданындағы  бұрынғы  «Қызыл  орақ»  қазіргі  Асқар 

Тоқмағамбетов ауылында қызметкер жанұясында дүниеге 

келген.  1953-64  жылдары  орта  мектепті  бітіріп,  әскер 

қатарына  шақырылады.  Әскерден  оралған  соң  Тереңөзек 

ауданында  мәдениет  бөлімінің  автоклуб  меңгерушісі, 

«Қараөзек»  совхозы  комсомол  комитетінің  хатшысы, 

аудандық тұтынушылар одағының кадр жөніндегі инспек-

торы болып қызметтер атқарды.

Бала  кезінен  әдебиетке  құштар  Қ.Асанов  1968  жылы 

Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетіне 

түсіп,  соңғы  курсында  оқып  жүріп-ақ  «Лениншіл  Жас» 

(қазіргі «Жас Алаш») газетіне жұмысқа орналасады. Осы 

газетте  бөлім  меңгерушілігіне  дейін  көтеріліп,  жемісті 

еңбек етті.

Бұдан кейін Қ.Асанов  «Қазақ әдебиеті» газетінде жа-

уапты  хатшының  орынбасары,  жауапты  хатшы  болып  он 

төрт  жылдай  қызмет  атқарды.  Осы  жылдарда  ол  әдеби 

өмірге  белсене  араласып,  мерзімді  басылымдарда  оның 

өлеңдері мен проблемалық мақалалары жарық көріп жат-

ты.  Газеттің  50  жылдығына  орай  1984  жылы  Қазақ  ССР 

Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталады.

1991  жылы  Тәуелсіздігімізді  ең  алғашқылардың  бірі 

болып  мойындаған  Түркия  мемлекеті  еді.  1994  жылы 

Қ.Асанов түрік бауырларымыз Қазақстанда ашқан  «Заман-

Қазақстан» газетінің бас редакторының бірінші орынбаса-

ры болып қызмет атқарды. Газет беделін көтеруге, екі ел 

арасындағы достықты нығайтуға үлкен үлес қосты.

Бұдан  кейін  ол  Қазақстан  Жазушылар  Одағындағы 

Әдеби қордың директоры, Қазақстан Республикасы Сыртқы 

Істер министрлігі жанындағы дипломатиялық академияның 

бөлім меңгерушісі, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің салалық 

«Отан» атты саяси-қоғамдық журналының Бас редакторы 

қызметтерін атқарды.

Сондай-ақ,  Алматы  технологиялық  университетінде 

«Қазақ тілі» қоғамы төрағасының орынбасары және «Прес-

тиж», «Талапкер» атты көп тиражды газеттердің редакторы 

болып та қызмет істеді.

1987-88  жылдары  Алматы  облыстық  партия  комитеті 

жанындағы марксизм-ленинизм жоғарғы мектебін бітірген.

Іссапармен республикамыздың қай түкпірінде болса да 

Қ.Асанов өзінің адамгершілік ізгі қасиеттерімен жұртшылық 

жүрегінде жақсы із қалдырып жүрген азаматтың бірі. Сая-

си көзқарасы айқын. Президент Н.Ә.Назарбаевтың жүргізіп 

жатқан реформаларын түгелімен қолдайтынын білдіреді.

Қ.Асановтың 

өлеңдері 

аудандық, 

облыстық, 

республикалық  газет-журналдарда  1960  жылдан  бері 

жарық көре бастаған.

Қазір  ол  «Тұңғыш»,  «Сүйемін  сені»,  «Ғашық  ғұмыр», 

«Сен  жанымда  жүрсең»,  «Ағайынға  ақ  тілек»,  «Күннің 

нұры  қуатым»,  «Махаббат»,  «Адалдық  –  асыл  мұратым» 

атты жыр жинақтарының авторы. Оның шығармашылығы 

туралы  әр  жылдарда  жазушы  Шерхан  Мұртаза,  ақын 

Кәкімбек  Салықов,  әдебиетші-ғалым  Сәрсенбі  Дәуітов, 

ақын  Сейфолла  Оспанов,  сыншы  Сайлаубек  Жұмабеков, 

ақын-жазушылар Сәбит Баймолдин, Әділғазы Қайырбеков, 

Қайрат  Жұмағалиев,  Болат  Бодаубаев,  Құрал  Тоқмырзин, 

Шәкизада  Құттыаяқов,  Сейілғазы  Әбдікәрімов,  Қатира 

Жәленова,  Көпен  Әмірбек,  Жұмабай  Құлиев  т.б.  өз 

пікірлерін білдірген.

Абайдың  150  жылдық  мерейтойына  арналған  жыр 

мүшәйрасында  жүлделі  орындардың  бірін  иемденсе, 

жыл  сайын  өткізілетін  Абай  оқуларының  2003  жылғы 

бас  жүлдегері  атанып,  Алматы  қаласы  әкімінің  «Құрмет 

Грамотасымен»  марапатталған.  «Тәуелсіздікке  20  жыл» 

мерекелік медалінің иегері. 

Қазақстан  Республикасы  Президентінің  2014  жылғы 

желтоқсанның  5-дегі  Жарлығы  бойынша  Қайырбек 

Асановқа  «Қазақстанның  еңбек  сіңірген  қайраткері» 

құрметті атағы берілді.

Қызылорда  облысы,  Сырдария  ауданының  «Құрметті 

азаматы».  Қазақстан  Жазушылар  және  Журналистер 

одағының мүшесі. Таңдауы - «Нұр Отан» партиясы.

Қ.Асанов жақсы жар. Тәрбиелі ұл-қыз өсірген ардақты 

әке. Жұбайы Күләш Ахметова белгілі ақын, Қазақстан Жас-

тар Одағы сыйлығының және республикалық Мемлекеттік 

сыйлықтың лауреаты. Қызы – Жазира Асанова 1990 жылы 

өткізілген  Республикалық  «Қыз  сыны»  конкурсының  бас 

жүлдегері.

Қазіргі  кезде  кемеліне  келген  ақын  Қ.Асанов  жаңа 

ізденістер үстінде. 

Қ   А   Й   Р   О   Ш

жүктеу/скачать 16,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: