№18 №18 (590) (590) 66 мамыр мамыр

№18 (590) 6 мамыр 2016 жыл

ww

www.ja

w.jasqazaq.kz                E-mail: jas_qazaq@mail.ru

sqazaq.kz                E-mail: jas_qazaq@mail.ru

4

– Балам, үйде бір қасық су жоқ, – деді Аңғал 

ақсақал немересі Жанкелдіге, – жүгіріп барып 

екі шелекпен Шағалалыдан су әкеле қойшы.

Шағалалы  зені ауылдан екі шақырым 

қашықтықта. Ағып жатқан  зен болса да 

суы таза емес.  йткені, жоғары жақтағы 

Чаглинка, Айдабол тәрізді ауыл-селолардың 

мал қоралары, тіпті шошқа базалары да  зенге 

жақын орналасқан. К ктемдегі қар суы мал 

қораларындағы қиды ағызып,  зенге әкеледі. 

Содан жаз ортасына дейін Шағалалының суы 

нәжіспен араласып ағады.  ншейінде майда 

толқындары бірін-бірі қуалап, еркелеп ағатын 

зен де адамдардың осы ісіне қорланғандай 

алыстан қарағанда қарауытып, түсі қашып 

тұрады.

Биыл 7-сыныпта оқитын Жанкелдінің су 

тасудан әбден зықысы шыққан. Атасының су 

әкел деген даусын естігенде ерқашты болған ат 

құсап иығын қиқаң еткізе түседі. Бармаймын 

деп кесіп айта алмайды. Ендігі жылы жетпіске 

толатын атасынан ұят. Барайын десе,  зені бар 

болғыр тым алыс. Бармақ – жеңіл, қайтпақ 

– бейнет. Тілерсегі майысып әрқайсысы 7-8 

литрлік екі шелек суды мойынағашпен тасу 

азапты шаруа. Жолда келе жатып, үйінде ат 

арбасы бар балаларға қатты қызығады. Олар 

мұндай бейнет к ріп жүрген жоқ. 

Былтыр үлкендерден естіген Зеренді 

ауданына қарасты облыс орталығы К кшетау 

қаласынан небары жиырма шақырым жерде 

орналасқан  здерінің Айдарлы ауылына су 

құбырын тарту үшін 216 миллион теңге ақша 

б лініпті. Атасы Аңғал ақсақал да ақ түйенің 

қарны жарылғандай қуанған. Ауылдың барлық 

адамдары да. Бұл ауылдың жерін қанша метр 

қазса да, су шықпайды. Кешегі кеңес заманында 

да тасып ішкен. Қайта ол кезде кеңшар арнайы 

машина б летін. Қазір әркім  з бетінше тасып 

ішеді. Жыл он екі ай бойы ауыз суды тасып ішу 

адам айтқысыз қияпатты шаруа. Тартылған 

құбыр бар болғаны бір ай ғана жұмыс істеді. 

Содан соң қақаған қыстың күні құбыры 

қатып қалды. Тендерді ұтып алғандар  з ісіне 

жауапкершілікпен қарамаған. Оның үстіне 

жергілікті билік қосып жазған. Солтүстіктегі 

аяздың күшін ескермей, құбырды жердің 

бетімен  ткізген. Жер үстіндегі құбыр түгіл жеті 

қат жердің асты да қатып жатады емес пе?!

Жанкелді бала болған соң білмейді ғой. 

йтпесе сусыз отырған жалғыз Айдарлы 

ауылы ғана емес, Ерейментау ауданындағы 

Новомарковка және Қорғалжын ауданындағы 

Кеңбидайық ауылдары әлі күнге дейін суды 

тасып ішеді. Новомарковка ауылында құрылыс 

жұмыстары 2013 жылы басталған. Мұндағы 

жұмысты «Асыл қазына НС» серіктестігі 

жүргізуде. Жоба бойынша былтыр ауыл 

тұрғындары ауызсумен қамтамасыз етілуі керек 

еді. Алайда жұмыс сапасыз атқарылып, қаншама 

ақшаға тартылған су құбырларының бір-бірімен 

жалғанған тұстарынан су ағып кетіп, бүкіл 

жұмыс рәсуа болған. Мемлекеттің қаржысы 

текке шашылып, құбырдан аққан судай ағып 

кетіп жатқандығы ешкімді ойлантатын емес. 

Мәселен, Жақсы ауданындағы Запорожье 

ауылы былтырғы қыста су құбыры қатып қалып, 

су азабын тартты. Алғашқы аяз түскеннен 

к ктемге дейін сусыз отырды. 

Бүгінгі таңда облыста барлығы 

614 елді мекеннің 57,5 пайызы ғана 

орталықтандырылған сумен қамтамасыз 

етілген. Облыстық құрылыс басқармасының 

б лім басшысы Брайда Бағмановтың айтуына 

қарағанда, бағдарлама 2011-2020 жылдарға 

лайықталып жасалғандықтан, бұл мәселені 

әлі де тосуға тура келеді. 

Брайда Бағманов «Ақбұлақ» бағдарламасы 

қолға алынғаннан бері ауыл-село 

тұрғындарын сапалы ауызсумен қамтамасыз 

ету шараларына қыруар қаржы б лініп отыр. 

Ауылдық жерлерге барлығы 15,4 миллиард 

теңге б лінген. Оның 12,4 миллиард теңгесі 

республикалық бюджеттің есебінен болса, 

қалғаны облыстық бюджеттен. Қазіргі кезде 

27 ауыл ауыз суды тасып ішсе, 234 ауыл ауыз 

суын құдықтан ішіп отыр», – дейді.

Үйдегі ойды базардағы нарық бұзып 

кетпесе, Бурабай ауданындағы Ақылбай 

ауылы, Еңбекшілдер ауылындағы Мамай 

ауылы орталықтандырылған су құбырына 

қосылмақ. Бірақ к ңіл күпті.  йткені, ауыз 

су проблемасы 

айғайлап айтылып 

келе жатқалы табаны 

күректей он жыл уақыт 

тті. Бұл проблеманы барлығы 

біледі. Бірақ сапасыз жүргізілген 

құрылыс, су жүйелерін сапасыз пайдалану 

әлі де орын алып отыр. Тіпті облыс орталығы 

К кшетау қаласындағы тұрғындарды сумен 

қамтамасыз ету мәселесі де  зекті тақырып. 

Қала тұрғындарының түгелге жуығы 

орталықтандырылған судың сапасы жарамсыз 

болғандықтан, құдықтан тасып ішеді. Яғни 

жерасты су к здерінен алады. 

Бұл арада тағы бір түйткілді мәселе бар. 

Мамандардың айтуына қарағанда, тапсырыс 

беру кезінде суды пайдаланушылардың 

тізімімен қоса, су пайдалану к лемі де 

к рсетіледі. Ол құжатта елді мекендегі 

халықтың, мал мен үй құстарының санына 

дейін мұқият есептеліп, к рсетіледі екен. Міне, 

осы жерде жергілікті билік  кілдері ауылға су 

к бірек келсін деген «ізгі мақсатпен» құжаттағы 

к рсеткіштерді нақты жағдайдан әлденеше есе 

асырып 

жіберетін к рінеді. 

Жоба жасаушылар алдағы 20-30 жылды, тіпті 

50 жылдан соң келетін жағдайды ойша түйіндеп, 

су пайдаланушылардың санын тіптен асырып 

жібереді. Міне, осындай жалған ақпараттың 

салдарынан суды пайдалану м лшері 

седі. Демек,  з кезегінде су құбырын салу 

жұмыстарының к лемі әлдеқайда артып кетеді. 

Бұл да қосымша шығын. Оның үстіне сумен 

жабдықтау нысандарын салу кезінде кеңестік 

кезеңде қабылданған талап-нормативтер 

қолданылады. Біздіңше, алдағы уақытта ел 

экономикасына қыруар шығын мен залал 

келтіретін мұндай іске тыйым салған дұрыс.

Ал сапасыз судың денсаулыққа зиян екені 

айтпаса да түсінікті.  ткенде бір әріптесіміз 

тіндегі тасын алдырды. Жеті тас шығыпты. 

зі болса жеті қасиетті сан деп қояды.  лгі 

тастар біреу қолмен егегендей жып-жылмағай, 

жып-жылтыр.  тінің қабы жұқарып, қалай 

жарылып кетпегеніне  зінің де таңы бар. Жалғыз 

әріптесіміз ғана емес жарты К кшетау қазір 

осындай ауруға душар. К шеде келе жатып 

тыңдасаң, сылдыр-сылдыр, сыңғыр-сыңғыр 

етеді.  

...Жанкелді Аңғал атасының бұйрық райлы 

тінішін орындап, тірсегі майысып, сегіз шелек 

су тасыды. Бүгінгіге осы да жетеді. Ертеңгісін 

құдай қуат берсе, тағы тасымақ. Жалғыз  зі 

к рген бейнет пе, ағалары да тасыған, олар түгілі 

әкесі де тасыған. Соңғы екі шелек суды босағаға 

қоя бергенде т рде шай ішіп отырған атасына 

к зі түсті. Маңдайы тершіп отыр екен. Күнімен 

су тасыған Жанкелдінің де маңдайы терлеп тұр 

еді. Апыр-ай, деп ішінен ойлап қойды. Тасыған 

мен ішкен бірдей болады екен ғой. 

¾

 ¾

ӘÞ

,

  ¾

Сол кезде-ақ ақпарат 

құралдары «ауыз су қорын 

мұнайшылар лайлайды», – 

деп дабыл қаққан болатын. Бекер 

байбалам салмаған секілді. Сол үрей к п 

күттірмеді. Бүгінде К кжиде құмы лайлана 

бастады. Ал сол құмның қойнауында таза, 

мол ауыз су қоры бар. Ал қара алтынға 

қызыққандар сол суды айналып  тіп, 

т менгі қабатындағы мұнайды айдауын 

доғарар емес.

лі күнге 4 бірдей мұнай компаниясы 

ұңғымаларын орнатып, жерасты байлығын 

игеріп жатыр. К кжиде құмының 

лайлана бастағаны туралы Ақт бе  ңірлік 

геология және жер қойнауын пайдалану 

инспекциясының басшысы Ерен 

Жекеевтен білдік. Дегенмен ол мардымды 

ештеңе айта қоймады. Тек аузынан үзіп-

жұлып білгеніміз « лия және 

Ко» деген аты к пке 

таныс емес 

компания мониторинг жүргізіпті. Сол 

тексерудің нәтижесі бір отырыста 

айтылыпты-мыс. Суреттері к рсетілген. 

Сонымен болды.

Қанша жылдан бері айтылып келе 

жатқан құм қойнауының ластануын естіген 

шенділер енді не істемек? Ерен Жекеевтен 

оны да білу мүмкін болмады. Ол 

« кінішке қарай, мен 

ештеңе айта 

алмаймын» деп қысқа қайырды. Жалпы, 

біз Е.Жекеев жетекшілік етіп отырған 

құрылымның мақсатын да түсінбедік.

Бүгінде К кжиде құмында Қытайдың 

«СНПС-Ақт бемұнайгаз» компаниясы 

мұнай айдайды. Сонымен бірге ірілі-

ұсақты «Урихтау Operatіng», «КМК-

Мұнай» және «Фирма Ада Ойл» 

компаниялары шама-шарқы келгенше 

жұмыс істеп жатыр.

Экологтардың осыған дейін жер-жерде 

қайта-қайта жалықпай айтып жүргеніне 

қарағанда, жерасты суын  з қолымызбен 

құрдымға жіберіп жатқан сыңайымыз бар. 

Кейбіреулер тіршілік к зін мұнайдан емес, 

судан алатынымызды ұмытқан сыңайлы. 

Ақт бе  ңірінің аумағында 

мұнай қоры аз емес. Алайда 

мұнайшылар мен барлаушылар 

неге екені белгісіз, К кжидеге 

шүйлікті де қалды. 

Ешқайсысының  зге кен 

орындарын іздеп әлекке 

түскілері жоқ па? Экологтардың 

айтуларына қарағанда, сонау кеңес 

жылдарында К кжидеде мұнай қоры 

табылды дегеннің ертеңіне ол жерде 7 

мұнай компаниясы  з жұмысын бастап 

кеткен.  рі олардың ешбірі «біз қоршаған 

ортаны ластап жатырмыз» деп мойындап 

отырған жоқ. 

Осыған дейін де шын тәуелсіз 

экологиялық мониторинг жүргізілмей 

келеді. Рас, тапсырыс бойынша к рсеткіш 

толтыратындар да табылады. Жерасты 

байлығын игерушілер маман не мекеме 

жалдайды. Ал олар   з кезегінде, 

«барлық жағдай жасалған» дегенге 

саятын қорытындыға келеді. «Қандай 

керемет қолайлы жағдай жасалынған 

десеңізші?!». «Мұнай  ндірісі қоршаған 

ортаға еш зиянын тигізбейді». «Тигізетін 

зиянның м лшері болмашы ғана!». 

Міне, мониторинг жүргізушілердің 

қорытындысы осындай.

Жасыратыны жоқ, К кжиде суы 

те керемет, бірегей. Біздің облыс 

орталығындағы ауыз суға қарағанда 

К кжиде суы алты есе таза, алты есе 

жұмсақ. Бірақ жуырда одан да айырылып 

қалатын түріміз бар. 

 

, 

ө¾

Жанайқай

Бүгінде мұнай бағасы судан да арзан бола 

бастады. Бірақ санаулы жыл бұрын мұндайдың 

боларына ешкім сене қоймас еді. Сол себепті 

де, Ақтөбе облысының Мұғалжар 

ауданындағы керемет ауыз су қоры 

бар Көкжиде құм қойнауын 

алып, мұнай компаниялары 

игере бастады.

б

б

Мәселе

су жоқ, – деді Аңғал 

ге, – жүгіріп барып 

су әкеле қойшы.

н екі шақырым

зен болса да

ары жақтағы 

ауыл-селолардың

аяздың күшін ескермей, құбырды жердің 

бетімен  ткізген. Жер үстіндегі құбыр түгіл жеті 

қат жердің асты да қатып жатады емес пе?!

Жанкелді бала болған соң білмейді ғой. 

йтпесе сусыз отырған жалғыз Айдарлы 

ауылы ғана емес, Ерейментау ауданындағы 

Новомарковка және Қорғалжын ауданындағы

су проблемасы 

айғайлап айтылып 

келе жатқалы табаны 

күректей он жыл уақыт 

тті. Бұл проблеманы барлығы 

біледі. Бірақ сапасыз жүргізілген 

құрылыс, су жүйелерін сапасыз пайдалану 

Көкшетау: 

Көкшетау: 

Су ба

р, б

ірақ

 жарамсыз

Су ба

р, б

ірақ

 жарамсыз

Түйткіл

Мәртөк ауданы 

әкімдігі ветеринарлық-

санитарлық 

сараптама 

жасайтын қолда 

бар жабдықты 

пайдаланбай, 

шаруаларды 

облыс орталығына 

сенделтіп қойған.

Аудандағы прокуратура 

қызметкерлерінің айтуына 

қарағанда, мұндай 

сараптаманы жергілікті 

зертханада да жасай 

алады. Ал онсыз да 

малдан нанын 

айырып отырған 

шаруа бар 

шығынды  з 

қалтасынан 

жұмсаған. 

Қадағалау 

органы 

қызметкерлері 

іске араласқанда, 

қымбат құрал-жабдықтар бірден іске 

қосылған. Сонымен бірге Мәрт к билігі 

былтыр бруцеллезге шалдыққан жануарлардың 

шығынын  теуге асықпағанға ұқсайды. Шаруа 

бар талапты орындаса да, заңмен белгіленген 

шығынды  темепті. Ақт бе облыстық 

прокуратурасының басқарма басшысы 

Маратбек Мырзамұратовтың айтуынша, 85 

мал иесіне 5 миллион теңгеден астам  темақы 

т ленген. Ал  з жұмысына немқұрайдылықпен 

қараған лауазымды тұлғалар тәртіптік 

жауапкершілікке тартылған. 

 

,

ө¾

Шаруаны сандалтқан 

Шаруаны сандалтқан 

ӘКІМДІК

ӘКІМДІК

йткені, жыл басынан бері к рші елден жеткізілген 

картоптан қауіпті жұмыр құртының кездесуі жиілеп кеткен. 

Ағымдағы жылдың қаңтарынан бері 79 оқиға тіркеліп, 1 

мың тоннадан астам жарамсыз картоп кері қайтарылған. 

Осыдан кейін еліміз Еуразия экономикалық одағы туралы 

келісімді, халықаралық карантин және  сімдік қорғау туралы 

конвенцияны негізге ала отырып, 4 мамырдан бастап қырғыз 

картобын тасуға уақытша тыйым салды. 

лайланна бастағаны туралы Ақт бе  ңірлік 

еологгия және жер қойнауын пайдалану 

инспе

пекциясының басшысы Ерен 

Жеке

кеевтен білдік. Дегенмен ол мардымды 

ште

теңе айта қоймады. Тек аузынан үзіп-

жұллып білгеніміз « лия және

Ко»

о» деген аты к пке 

анныс емес 

у ү

« кінішке қарай, мен 

ештеңе айта

мұн

нег

шү

Е

о

түск

айтуларына қ

жылдарында К

табылды деген

мұнай компан

кеткен.  рі ол

ортаны ластап

отырған жоқ. 

Осыған де

экологиялық 

келеді. Рас, та

Көкжиден

ің құмы л

ай

Көкжиденің құмы лай

Қырғыз картобы қауіпті

жүктеу/скачать 4,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: