1.«Қазақстан тарихы» курсының пәні, мақсаты мен міндеттері
Шығыс Жошылардың жоғарылауы
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
1.« аза стан тарихы» курсыны п ні, ма саты мен міндеттері
| Шығыс Жошылардың жоғарылауы.
Шағатайдың ұлы мен мұрагері Ұрыс хан (1361 — 1377жж.) мемлекетті басқарғанда, биліктің орталықтандыруын мен сол қанаттың барлық иеліктерінді біріктіре бастады. Ол мемлекеттік ақ сүйектерінің көбін өзіне тартып алып, Шығыс Дешті Қыпшақ Жошыларының сепатаризмін басты. 1361—1368 жж.Ұрыс хан ішкі сепаратизммен белсенді күресіп, Ақ Орданың бұрыңғы жерлерін біріктіріп, децентралистік үдерістерді басып алып, Сырдария маңындағы қалаларды қайта қосқан, олардың ішінде Ақ Орданың астанасы Сығнақ қаласы да болған. 1360-жылдың аяғына ол Солтүстік Арал жерлерін, Маңғыстау мен Батыс Қазақстанды қосқан. 1372 ж. Ұрыс хан Алтын Ордаға (Жошы ұлысы) қарсы жорыққа шықты. 1374—1375 жж. ол Сарайышық, Хаджи-Тархан, Сарай қалаларын жаулап алып, өз ақшасын шығара бастайды. Сол кезде Оңтүстік Қазақстанда Туй-Ходжа-огланның ұлы Тоқтамыш барлассты Мавараннахрдің Тимур эмирінен көмек сұрап, оған қарсы жорыққа шығады.Ұрыс хан өзінің мұрагерлерін Поволжье жерлерінде қалдырып, өзі Ұлытау мен Сырдария маңындағы жерлеріне –негізгі қоныстарына қайтып келеді. Сол уақытқа дейін Ұрыс ханның ұлдары Құтлұқ-Бұқа-оғлан мен Тоқтақия Тоқтамыштың әскерін екі рет жеңді.Әскерді Тоқтамышқа Тимур берген. Айқастардың біреуінде Құтлұқ-Бұқа өлтірілді, бірақ бұл жағдай ақ ордандықтардың қысымын күшейе бастады, және олар Тоқтамышты тағы да жеңiлiске ұшыратты. Ұрыс хан жарақат алған Тоқтамышты берілуін талап етіп, Тимурға өз елшілерін жібереді. Тимур нақты жауапты бермей, әскерін жорыққа дайндала бастайды. 1376 ж. Ұрыс ханның әскері Сауран қаласының жанында жиналды. Тимур мен оның әскері Отырар қаласына жақындап келді. Ауа райының қолайсыздығы басты айқастың мерзімін ұзартқан. Ұсақ айқастарда Ұрыс ханның әскерлері Тимурді жеңді. Көптеген адамдар, аттардан, дайындалған тамақтан айырылып, Тимур 1376/77 жылдардың қыс мерзімінде Самарқанд мен Кеш қалаларына шегінді. 1377 жылы ұрыс хан қайтыс болды. Му’ин ад- Дина Натанзинің деректері бойынша «бұл хан өте қыңыр,қуатты мен күшті болды». ХІҮ ғ. аяғы – ХҮ ғ. басында сыртқы саяси ауыр жағдайлар мен ішкі қырқыстар кезінде Ақ Орда әлсіреп кетті. Ақ Орданың әлсіреу себептері: Әмір Темірдің тонаушылық жорықтары және ішкі тартыстар. 1423-1428 жж. Орыс ханның немересі Барақ біраз уақыт бойы Ақ Ордадағы өз әулетінің билігін қалпына келтірді. Ақ Орданың соңғы ханы Барақ Самарқанның билеушісі Темірдің немересі Ұлықбекті жеңіп, Сырдарияның бойындағы көптеген қалаларды өзіне қаратады. Бірақ ол көп ұзамай қаза табады, сосын Ақ Орданың жеріндегі билік Шайбан ұрпағы Әбілқайырдың қолына көшеді. Саяси жағынан іс жүзінде дербес, экономикалық жағынан тәуелсіз болған, сыртқы саясатта өзіндік бағыт-бағдары, билеуші хандарының әулеттік жөн-жосығы бар Ақ Орда мемлекеттік бірлестігі ХІҮ-ХҮ ғғ. Шығыс Дешті-Қыпшақ пен Түркістан жеріндегі этникалық топтардың, тайпалар мен халықтардың бастарын қосып, біріктіруде маңызды рөл атқарды. Кейін Ақ Орда мемлекеті Қазақ хандығының құрылуына негіз болды. Аймақ. Орда билігінде болған жерлердің шекараларын анықтау қиынға түседі. Ұлыстың ішіндегі саясатқа мен сыртқы жағдайларға сәйкес, Орданың аймағы үнемі өзгеруде. Егер басында Ордаидтер Шығыс пен Солтүстік-Шығыс Қазақстан жерлерін жаулап алып, өздерінің үстемділігін көрсетіп отырса, кейін олар оңтүстікке көшіп, Қазақстанның Сауран,Сығнақ, Жент, Барчкент –Оңтүстік қалаларын бағындырды. Шартты түрде Ақ Орданың аймағы шығыстан батысқа қарай кеңейеді. Бастапқыда олар солтүстікте –Барабиндік алқап пен Құлындық дала,оңтүстікте – Тарбағатай мен Балқаш жерлерін қамтитын болса, XIII ғасырдың аяғына олардың шекарасы батыста –Сарыарқа (Қазақ ұсақ төбелері) мен Ұлытауға дейін,оңтүстікте –Қаратау етегіне дейін созылды. XIV ғасырдың басында Ақ Орданың хандары өз билігін Қазақстанның Батыс бөлігіне таратып, Жайықтың солтүстік жағалауына жақындайды.Бұл жерлер Ұрыс хандағы Ордаидтердің иелігіне енді. Ұрыс хан Төменгі Сырдария,Солтүстік Арал маңындағы жерлерін мен Маңғыстауды жаулап алған. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|