1.Әлеуметтанулық теория. Макро және микродеңгейлер
жүктеу/скачать 21,73 Kb.
|
1 2
Байланысты:1.?ëåóìåòòàíóëû? òåîðèÿ. Ìàêðî æ?íå ìèêðîäå?ãåéëåð
| Микро социология дегеніміз не?
Микро әлеуметтану, жоғарыда айтылғандай, адамдардың бетпе-бет әрекеттерін зерттеуге қатысты. Бұл негізінен жеке адамдардың күн сайын бір-бірімен неғұрлым аз мөлшерде байланысын зерттейді. Микро социология негізінен жеке өзара әрекеттесумен айналысатындықтан, жиналған мәліметтерді талдау үшін интерпретация әдістерін қолданады. Микро социологиялық зерттеулерде мәліметтерді эмпирикалық талдау немесе статистикалық әдістерді қолдану қиын. Сонымен қатар, осы пәндік салада жиі кездесетін зерттеу әдісі - бұл символдық өзара әрекеттесулер. Жеке адамдар арасындағы өзара әрекеттесудің әртүрлі әдістерін байқай отырып, микро әлеуметтанушы қорытынды жасай алады. Сонымен қатар, әлеуметтік психология, әлеуметтік антропология сияқты пәндерді микро әлеуметтанудың бөлімшелері ретінде қарастыруға болады. Бұл пән өрістері жеке тұлғаларға көбірек назар аударады, ойлау үлгілері кішірек. Біз қоғамның микро деңгейі, қоғам мүшелерінің мәртебесі, әлеуметтік рөлдер туралы ойласақ, белгілі бір әлеуметтік құрылымдағы маңызды құбылыс. Микроәлеуметтік талдау микроәлеуметтік өзара әрекеттесуді түсінуде маңызды болғанымен, оның кемшіліктері де бар. Мысалы, біз жеке мінез-құлық пен өзара әрекетке әсер етуі мүмкін үлкен күштерді анықтай алмаймыз. Алайда микро әлеуметтану әлеуметтанудың маңызды саласы ретінде дамыды. Макро әлеуметтану дегеніміз не? Бұл зерттеу саласы әлеуметтік құрылымға көбірек назар аударады. Әдетте, макро әлеуметтану әлеуметтік жүйені тұтастай зерттейді, сонымен бірге ол бүкіл популяцияға назар аударады. Макро әлеуметтану арқылы біз микро әлеуметтанудан айырмашылығы кең ұғымдарға ене аламыз, сонымен қатар макро зерттеулер жеке адамдарға да қолданыла алады. Демек, макро әлеуметтану кейде жеке құбылыстарды зерттейді, өйткені адамдар мен олардың өзара әрекеттестігі кең әлеуметтік жүйенің бөлігі болып табылады. Макро әлеуметтану статистикалық талдаумен айналысады, сонымен бірге қорытынды жасауға эмпирикалық зерттеулерді де қосады. Әрі қарай, макро-әлеуметтанулық зерттеулер көп тақырыптық бағыттарға назар аударады, бірақ кейінірек алынған мәліметтерді ұсақ құбылыстарға да қолдануға болады. Мысалы, макро әлеуметтануды зерттеу ағылшын тілінде сөйлейтін адамдарға негізделуі мүмкін, бірақ олар бүкіл әлемде таралған болса да, түпкілікті нәтижелер белгілі бір аймақтағы ағылшын тілін білетін адамдардың кіші топтарына да қатысты бола алады. Алайда макро әлеуметтанудың ең көп таралған тақырыптары - соғыс, кедейлік, әлеуметтік өзгеріс және т.б. 2. Жеке мектептер мен бағыттардың дамуы (О. Конт, Э. Дюркгейм, Г. Спенсер т.б.). Әлеуметтік жүйелерді талдауды әлеуметтік ғылымдардың статусы тұрғысынан эпистемологиялық ойлармен байланысты қарастыру — француз мектебіне тән болды. Эмиль Дюркгейм өзінің атақты «Әлеуметтану әдісі» деген еңбегінде ғылыми әлеуметтану негізін салды. Эпистемологияны қолдана отырып, француз әлеуметтануы шынында кең ауқымды ғылыми мектептерді дүниеге алып келді. Э.Дюркгейм 1895 жылы жеке басылым болып жарық көрген «Әлеуметтану әдісі» кітабында әлеуметтануды философиядан түбегейлі бөліп алу мақсатын қояды. Ол қандай да болмасын қитұрқы әрекеттен бас тарта отырып, әлеуметтанудың ғылыми аппаратын жасау қажеттілігін және әлеуметтануды жүйеленген ғылымға айналдыруды көздейді. Эмиль Дюркгейм әлеуметтік фактілерді «зат есебінде» қарастыру кажет деп жазады. Эмиль Дюркгейм өзі өмір сүрген кездегі табиғат туралы ғылымның үлгісіне сәйкес тұжырым жасайды. Ғылымның максаты — құбылысты байланыстыратын каузалды заңдарды іздеу; ғылым тікелей немесе жанама түрде жүргізілген экспериментке сүйенеді. Әлеуметтану ғылымы жүйелі түрде мәліметтердің топтамасын бақылау арқылы осы мәліметтердің салыстырмалы нұсқаларын тіркеуге және түсіндіруге, тәптіштеуге тырысады. Э.Дюркгейм әлеуметтанудағы эпистемология тұрғысынан енгізген әдістің екі жақты табиғаты бар: біріншіден, ол — социологияны белгілі бір ғылымилықтың үлгісі шеңберіне орналастырады (табиғат туралы ғылым үлгісі), ал екінші жағынан ерекше зерттеу бағдарламасын (каузалды талдау бағдарламасы) кұрастырады. Эпистемологиялық рефлексия әлеуметтану туралы жалпы және академиялық пікірлер арасынан екі әдіснамалық мәселеге катысты ерекшеленеді де сол жерге топталады: біріншісі — әлеуметтік-экономикалық статистиканың институттары мен құралдары дамыған дәуірде әлеуметтануға статистикалық талдауды енгізу туралы мәселе. Екінші әдіснамалық тәсіл -антропологиялық талдау әдісі туралы Мосс көптеген очерктер мен мақалалар жазды, бірақ өз ойларын біртұтас еңбек етіп жариялаған жок. Француз ғалымдары арасынан Р.Арон, Ж.Фридман, К.Леви-Стросс антропологиялық талдауды өз зерттеулеріне арқау ете отырып, табысқа жетті. Эмиль Дюркгеймнің объективизмін Франциядан басқа жерлерде қабылдады әрі сынады. Мысалы, оны натурализм және позитивизм ағымдарының өкілдері қатты сынға алды. Айталық, «Рух туралы ғылым» мен «Ұғыну әлеуметтануы» (Дильтей, Вебер, Зиммель), сондай-ақ Гегель мен Маркс идеяларына жан бітірген Франкфурт мектебі (Адорно, Хоркхаймер) сынады. Ал АҚШ-тағы стандартталған сұрау салу нәтижесін кодтау мен себептіліктің математикалық талдауы Э.Дюркгейм ілімінің ерекше бағытын дамытты. Э.Дюркгейм ұсынган каузалдық әдісі («Өзін-өзі өлтіру» еңбегінде ол осы әдісті бірінші рет пайдаланды) америкалық зерттеу бағдарламаларында қолданыс тапты. Негізінен осы әдіс П.Лазарсфельдтің тікелей ықпалымен жүйеге келтірілген еді. «Белгілі бір айнымалы X шама Ү айнымалы шамасының өзгеруіне ықпал етеді» деген қарапайым қағида каузалдық түсінігін тым жұтаң күйге түсірер еді. «X — Ү» формуласы өте күрделі каузалды жүйелердің өте қарапайым түрін белгілейді. Соғыстан ксйінгі неміс әлеуметтануының жандануына ықпал еткен Л.Визе Рене Кениг, Хельмут Шельски, А.Гелен және т.б.болды. Геттинген университетінде саяси ғылымдар мен әлеуметтік философияны зерттеуші Хельмут Плеснер (1892-1985) ұрпақ ауысуының эмпириялық мәселелерін, соның ішінде зиялы қауымның өзгерісін зерттейді. Оның соғыс алдындағы университст профсссорлары мсн ғылыми ортадағы өзгерістерді талдаған жұмыстары танымал болды да ғалымның бсдслін арттыра түсті. «Ұрпақтардың ауысуы кәсіби элиталардың өзгерісіне алып келеді» деген тұжырым — Х.Плеснер ізденістерінің нәтижесі еді. Соғыстан ксйінгі Германияда әлсуметтанудың калпына келуі — социолог ғалымдардың елге қайта оралуымен тығыз байланысты. Мамандарды даярлауға Цюрихтан келген Рснс Кениг, АҚШ-тан қайтып оралған Адорно мен Хоркхаймер және Голландияда соғыс жылдарында астыртын шығып тұрған «Homo absconditus» журналымен тығыз байланыста болған Х.Плеснер атсалысты. XX ғасырдағы неміс әлеуметтанулық мектебі туралы айтқанда Франкфурт мектебі туралы айтпау мүмкін емес. Оның өкілі Юрген Хабермастың әлеуметтік ілімі неомаркстік бағытта болды. Бір кездері атақтары жер жарған мектеп өкілдерінің бірде-біреуі 1972 жылы Франкфуртта болған жоқ. Теодор Адорно басқарған Франкфурт мектебі көп ұзамай тарап кетуге мәжбүр болды. Оның себебі — Адорно мен Хоркхаймер арасындағы келіспеушілік. Ал Рене Кениг (1905-1992) эмпириялық неопозитивизмді америкалық социология дәстүрінде дамытты. 1965 жылы Томас Лукман АҚШ- тан оралғаннан кейін неміс мектебінің феноменология бағытын жалғастырды. Ал енді неміс әлеуметтануындағы үшінші бағытты соғысқа дейін аса беделді болған аға ұрпак өкілдері дамытқан еді. Бұл мектеп Гегель мен Марксті сынға ала отырып, жаңа ілімдерге позитивті карым-қатынаста болды. Сонымен осы негізгі үш орталық XX ғасырдың 50-60 жылдары Германияда үстем болды, бірақ олардың позициясы 1967-1970 жылдар аралығында әлсірей бастады. жүктеу/скачать 21,73 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2