1.Өнеркәсіптің сала құрылымы
жүктеу/скачать 108,43 Kb.
|
1. нерк сіпті сала рылымы
| Кооперирование –это установление производственных связей между предприятиями совместно участвующими в изготовлении конечной продукции.
Кооперирование бывает внутриотраслевое, когда взаимодействуют предприятия одной отрасли, одного межотраслевого комплекса. Межотраслевое, когда взаимодействуют производства разных отраслей, разных комплексов. Машиностроительные, электротехнические, инструментальные, метизные заводы, поставляющие свою продукцию на автосборочный завод – это предприятия машиностроения и кооперирование с ними носит внутриотраслевой характер, предприятия черной и цветной металлургии, химические, кожевенные, стекольные заводы, текстильные фабрики – это предприятия других межотраслевых комплексов. Кооперирование с ними это пример межотраслевого кооперирования. 18. Химия-орман өнеркәсіп саласының технологиялық негіздері Металлургиямен қатар конструкциялық материалдар: 1) химиялык өнеркәсіп; 2) орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі дамуда. Химиялық өнеркәсіп - бұл жекелеген салааралық кешен болып табылады. құрылыс материалдарының өнеркәсібі - ірі кешендік құрылысқа жатады. Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі - орман өндірісі кешенінің бір бөлігі. Оның басқа тармағына - орман шаруашылығы (қорғау, орманды өсіру және оны баптау) жатады. Химия кешені: күрделі құрылым Бұл кешен әр түрлі химиялық заттармен қатар конструкциялық материалдар шығарады. Ол өнеркәсіп пен құрылыстың шикізат базасын кеңейтіп, ауыл шаруашылығының интенсивті дамуына ықпалын тигізеді және халықты тауармен қамтамасыз етеді. Химиялық кешен дәрі-дәрмек, өсімдікті қорғайтын, суды тазалайтын және ағын суды залалсыздандыратын заттар шығарады. Химияның салааралық байланыстары ауқымды. Оның өнімдері машина жасауда (пластмасса, шина), металлургияда (флотация үшін реагенттер), жеңіл өнеркәсіпте (өңдегіш заттар, талшық), құрылыста (бояулар), ауыл шаруашылығында (тыңайтқыштар, улы химикаттар), көлікте (пластик құбырлар) қолданылады. Химия өндірісіне 3 ерекшелік тән. Олар: 1) табиғатта кездеспейтін, жасанды заттар шығарады, мысалы, пластмассалар. Бұл заттар көп жағдайда өздерінің қасиеті жөнінен дәстүрлік конструкциялық материалдардан да асып түседі; 2) шикізат базасы ауқымды болып келеді 3) көмірмен (кемір-химия), металлургиямен (кокс-химия), мұнай өңдеу өнеркәсібімен (мұнай-химия) құрамдасады. Химия кәсіпорындарын орналастырудың негізгі факторларына - шикізат, су, энергетика, тұтыну және экологиялық факторлар жатады. Зауыттарда өндіріс процестерін автоматтандыру кеңінен қолданылады. Мысалы, металлургияға қарағанда жүмысшы саны аз. Химия кешеніне 5 ірі сала: 1) кен-химия (минералдық шикі-заттар - фосфорит, ас тұзы, гипс, әктас өндіру); 2) негізгі химия (қышқылдар, қоспалар, фосфор, минералдық тыңайтқыштар алу); 3) полимерлер химиясы (пластмасса, химиялық талшык; 4) полимерлердіөцдеу (шина, пластмасса өнімдерін шығару); 5) химия - фармацевтикалық (дәрі жасау). Бұл жеткілікті шикізат базасы жоқ. Қазақстандағы бірден-бір өнеркәсіп. Орман еліміздің аумағының 4,5%-ында ғана орналасқан. Сондықтан олардың өнеркәсіптік маңызы (ағаш алу көзі) кандай болса, суды, топырақты және егістікті қоргау, санитарльіқ (қалалар маңында), рекреациялыц (халықтың демалыс орны) және ғылыми (қорықтагы ормандар, Ертіс бойының Қарағайлы ормандары) маңызы да соншалықты. Оларда өнеркәсіптік ағаш дайындауға тыйым салынған. Қазір тек оларға кутім. жасау мен санитарлық мақсатта ғана ағаш кесіледі. Олар елдің қажеттілігін өтей алмайды. Қазақстанның бұл салыстырмалы түрде алгандагы жас шаруашылық саласы машина жасаумен, химиямен, жеңіл өнеркәсіппен, көлік және байланыспен тікелей өндірістік қарым-қатынас жасайды. Құрылыс орман өнімдерінің ірі тұтынушысына айналды. Өз кезегінде машина жасау оган ағаш өңдейтін станоктар мен барлық жерлерде жүре алатын тягач машиналар, химия - лактар мен бояулар (жиһаз өндірісіне) және ағартқыш заттар (қағаз дайындауға) жеткізеді. Ағаш дайындау өнеркәсібінің географиясы орман қорларының орналасуымен байланысты. Оларды бағалау үшін 2 негізгі көрсеткіш: орман ауданының мөлшері (12 млн га) мен өсіп тұрған ағаш қоры (375 млн м3) қолданылады. 19. Химиялы-орман өнеркәсіп салаларының маңызды өнімдерінің түрлері Химиялық фирмалардың мүмкіндігі өнімдерін шығаратын зиянсыз функционалдық объектілерді айналады экономиканың түрлі салаларында сұранысқа ие. 2016 жылдың қаңтар-сәуір айларында Қазақстанның химия өнеркәсібіндегі өнім 2015 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 40% -ға артты, деп хабарлайды Energyprom.kz. Өңдеу өнеркәсібіндегі химия өнеркәсібінің нақты саласы 4,4% -ды, өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемінің 1,7% -ын құрады. 2016 жылдың қаңтар-наурыз айларында химия өнеркәсібіндегі өндіріс құны 95,3 млрд. Теңгеге жетті, бұл өткен жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 69,4 теңге. Ұзақ мерзімді динамикада 2014 жылы салада маңызды серпіліс байқалды (2013 жылға қарай 23,8% өсім), алайда 2015 жылы айтарлықтай жақсару — тек 6,3% көрсетті. Бұл кезең, 2016 жылы жоспарлап vkladyvatelnyh міндеттерді жүзеге асыру бойынша инвестиция және кездесуінде Қазақстан Әсет Исекешев Қазақстан Республикасы даму министрі химия саласында іс жүзінде және мұнай химиясы 30 жаңа піскен жоспарлары іске қосылатын болады деп мәлімдеді. Мысалы, EuroChem ресейлік трансұлттық фирмасы Жанатас қаласында минералды тыңайтқыштарды шығаруға арналған ансамбль салуды бастайды. Инвестиция көлемі 1,2 млрд. Долларға жуықтайды. Өткен жылы компания бірінші кезеңін аяқтады — тау-кен және өңдеу зауытының құрылысы және $ 155 млн жеке инвестицияларды инвестициялады, және тағы да $ 18 млн — қоғамдық елді мекендерді қалыптастыруға және Қаратау Жаңатас (Жамбыл облысы). Бейорганикалық және органикалық химия бөлімінде үлкен өрлеу жыл-жыл хром илеуге өндіру байқалады оның табиғи өрнекте — (қаңтар-сәуір 2016 жылы 5,2 тоннаға дейін + 41%,) былғары илеуге пайдаланылатын үш валентті хром қосылыстар жетекші. . Екінші кеңістікте, жыл сайын өсу қарқыны бойынша — былғары өнеркәсібінде және электрлік құрамдас бөліктерде (21,4% -ға, 22,8 мың тоннаға дейін) натрий хромы қолданылады. (12,3 тоннаға дейін 14,1%.) Химиялық гидрометаллургия және electroforming азық-түлік өнеркәсібі пайдалану кең ауқымды, бар өнімдер және медицина — тұз қышқылының өсу үш мынадай құру жабады. полимерлер арасындағы тұрмыстық заттарды дайындау үшін пайдаланылатын полистирол босату ((ыдыс-аяқ, орау, ойыншықтар және т.б.) өсті, құрылыс саласында () және т.б. панельдер, кідіріске, сэндвич панельдер, черепица, оқшаулағыш, медицинада және және т.б.) — 56,8% -ға, 447 тоннаға дейін. резеңке өнімдерін өндіру үшін алмастырғыштар ретінде пайдаланылатын полиуретандар жасау, қатыгез орталар критерийлер зор транспорт және температура айнымалылар, қатысты жұмыс істейтін, 1,3 мың 32,9% -ға азайды. тонна. құрылыс және әрлеу бөлім екі рет құру бояу толтырғыштар артады - 1,4 тонна, цемент 12,4% өсті босату қоспаларды, және қоспалар операцияны — босатуға 174,2 тоннаға дейін .. Полимер негізіндегі бояулар мен лактар жасау 60,6% -ға, 7,4 мың тоннаға дейін төмендеді. жуғыш зат мөлшерін өндіруде жылына-на-жылдың көрген астам 4 есе азаюы — қаңтар-сәуірде 2016 жылғы 1,3 мың тоннаға дейін Өңірлік қаңтар-сәуірде 2016 жылғы қорытындылары бойынша 3-облысы көшбасшы орын алған құн тұрғысынан дерлік 2/3 химиялық өндіру жалпы сомасы болып табылады — Жамбыл, Қарағанды және Ақтөбе облыстары. Жамбыл облысында 2016 жылдың бірінші тоқсанында 23,8 млрд. Теңгеге өнім шығарылды, 2015 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 56,7% -ды құрады. күрделі-ақ осы ірі фирмалардың жұмыс, мысалы, фосфат және азоттық тыңайтқыштар Тараз филиалы «Тыңайтқыштар» «Қазфосфат» ЖШС мен өткен жылы қараусыз қалған натрий цианидін Қаратау «Talas Investment Company», өндіруге арналған тағы бір зауыт. Қарағанды облысында өндіріс көлемі жылына 18,1% -ке өсіп, 11,3 млрд. Теңгеге жетті. Химиялық-металлургиялық зауыты (Теміртау), кальций карбидін өндіру келеді Теміртау электрометаллургиялық зауыты, — компаниялар үлкен ауқымы арасындағы. АҚ «Максам Қазақстан» (жарылғыш препараттар, химиялық тыңайтқыштар), және икемді пенополиуретан өндірісін «Egof» (Қарағанды) үшін басқа зауыт — Ареал Қарағанды Squad «Максам» компаниялар қатты халықаралық тобын жұмыс істейді. Ақтөбе облысында химия өнеркәсібінің өнімі 41,7% -ға, 10,1 млрд. Теңгеге дейін өсті. Ағаш өнімдерін механикалық өңдеуден алдыңғы орындарда АҚШ, Ресей, Жапония, Бразилия, Турса ағашты химиялық өңдеуден жетекші орындарды АҚШ, Канада, Жапония, Швеция, Финляндия иеленеді. Оңтүстік орман белеуінен өндірілетін ағаш өнімдерінің дені Бразилиядан алынады. Солтүстік орман белдеуінде дайындалған ағаш өнімдерінің іске жарайтыны 80-100 пайызға жетсе, оңтүстік белдеуде ол бар-жоғы 10-20 пайызды құрайды. Ағаш дайындау жұмыстары-ағаш құлату, құлатылған ағашты орманнан тасып шығару, бұтақтарын кесу, алғашқы өңдеу, оларды өзен мен ағызатын орынға немесе басқа да транспорттық қатынас орындарына тасымалдау және тиеу. Кейде ағаш дайындау жұмыстарына тек ағаш құлату мен тиеу жұмыстарының комплексі ғана жатқызылады. Ағаш дайындау жұмыстарындағы процестер жоғарғы және төменгі қоймаларда орындалады. Жоғарғы қоймаға ағаш құлататын орын, ал төменгі қоймаға ағаш материалдарын тұтынушыларға жөнелтетін транспорттық орындар жатады. Ағаш құлату, жығу-ағашты түбірінен кесу не түп тамырымен жұлу. Ағашты электр және бензин маторлы аралармен кейде қол ара, балтамен де кесіп құлатады. Ол үшін құлайтын жақ түбірінен ағашты аздап кесіп, қарсы жағынан құлағанша еңістеп кеседі. Ағаш құлату жұмысы жыл бойы жүргізіледі. Түп тамырымен құлату жоғарғы сортты ағаш алу үшін және жер участоктарын ағаштан тазарту үшін жүргізіледі. Бұтақ кесу қолмен атқарылады. Бұл операция РЭС-1 және РЭС-2 дискілі электр бұтақ кескіштермен механикаландырылған Ағаш сүйрету операциясы жермен де, аспалы не жартылай аспалы минералмен де жүргізіледі. Ағаш сүйрету тракторымен тасымалдау да кең тараған. Батпақты жерде сүйреу лебедкалары, ал таулы жерде аспалы қондырғылар пайлаланылады. Ағаш тиеу-ірі пакет түрінде жүзеге асырылады. Шынжыр табанды крандар мен т.б. көтергіш құралдармен жабдықталады. Ағаш сорттау, үю және оны транспортқа тиеу үшін төменгі қойма ағаш тасығыштарымен, консальды крандармен қамтамасыз етіледі. Ағаш тілгіш рама – бөренелерді, кеспектер мен брустарды бойлай тілетін машина. Қайталамалы –ілгермелі қозғалысқа келетін аралары болады. Ағаш тілгіш рамасы өндірісте кең тараған. Онымен бөрене және кеспектер тілінеді, 12 не одан да көп арасы болады. Көлденең ара тілгіш рамада горизонталь бекітілген бір ғана ара бар. Ол фанер өндірісінде қолданылады. Өңделетін ағашты рамаға беріп тұратын және тілінген материалдарды қабылдайтын арбалар мен рольгангілер. Ағаш тілгіш рама құрамына кіреді. Фанера – екі не одан да көп жұқа ағаш тақтайларды бір-біріне беттестіріп желімдеу арқылы алынатын ағаш материал. Фанера жасау үшін көбінесе қайың, сондай-ақ қанды ағаш, қарағай т.б. ағаштың түрлері пайдаланылады. Фанера тақтайларының қалыңдығы 1-19 мм, ұзындығы мен ені 725-2440 мм болады. Фанераның арнаулы түріне бакелиттендірілген. Фанера сәндік, фанера профильденген фанера жатады. Фанера құрылыста сондай-ақ автомовиль, вагон, кеме және тік ұшақ жасауда, мебель өндірісінде т.б. қолданылады. Орман ресурстарының Жердегі тіршілікті сақтауда орасан зор роль атқарады. Олар оттегін қалпына келтіріп отырады, топырақты бұзылудан қорғайды. Ормандардың құртылуынан жер асты суы дереу төмендейді, осыдан барып өзендер тайызданып, топырақ құрғап кетеді. Бұған қоса орман ресурстары алуан түрлі конструкциялық материалдар алынатын негіз, дүние жүзінің көптеген аудандарында ағаш әлі күнге дейін отынға пайдаланылады. 20. Былғары және тон-тері Теріні бояудың басқа түрлері — томар бояу, қынамен бояу. Боялған теріден әсем киім,тұтынуға қолайлы түрлі мүліктер жасалады. Соның ішінде әсіресе төрт түлік малдың терілерінен көп киім тігіледі. Бұларды өң киімдер деп атайды. Өйткені бұл киімдер өте жылы болады. Қой мен ешкінің терісінен тон, шалбар, үлкен қойдың терісінен ішік, сеңсең ішік, елтірі ішік, лаң терісінен ішік, бөкебай ішік тігіледі. Қозы, лақ терлерінен тымақ, бәрік, құлақшын тігеді. Сондай-ақ жүнін сыртына қаратып, құлын терісінен тіккен ішікті (доханы) «құлын ішік» деп, ал жүнін ішіне қаратып бота терісінен тіккен ішікті «бота ішік» деп атайды. Қойдың, ешкінің, тайлақтың пұшпақтарынан құрап тігілетін ішіктер де бар. Мұндай құрама киімдерді көбінесе балаларға арнап тігеді. Олар әрі жылы, әрі жеңіл келеді. Мал терісімен қатар, аң терілерінен де түрлі бас киімдер мен ішіктер тігіледі. Мысалы: қасқыр ішік, түлкі ішік, сусар бөрік, жанат ішік, бұлғын ішік аң терісінен тігіледі. Кей де мұндай киімдерді аң терісінің жонынан, тамағынан немесе пұшағынан құрап істейді. Бұл киімдерді тамақ ішік, пұшпақ бөрік, пұшпақ ішік деп атайды. Аң терілерінен әр түрлі төсеніштер жасайды. Оларды бөстек дейді. Теріден тігілген киімдерді кестелі немесе кестесіз маталармен тыстап, әдіптейді, жаға-жеңдерін кестелеп жұрындайды немесе сыздың жүргізу арқылы әшекейлейді (құндыз бөрік, қамқа тон т.б.). Мал терілерін илеп, бояп, ең беру ертеден келе жатқан ең жақсы дамыған және жетілген өнер. Илеуі қанып, бояуы сіңген былғары су тартып езілмейді. Одан жасалған мүлік шегені берік ұстайды, тігісі де ыдырамайды және өзі тұтынуға төзімді, әрі әдемі. Былғарының бірнеше түрі бар. Олар: көксауыр, опайке, былғары, құрым (хром), көзел, шегірен, сақтиян, ұлтан т. б. Көксауыр – жылқы терісі мен серке терілерінің сауырынан (жондығынан) жасалады. Көбінесе ол көкпен, кейде қызыл, сары, жасыл түстермен боялып, өң беті жалтырап тұрады. Көксауырдың әр түстілерін өзара мүйіздеп, өюластыры немесе бір түсті көксауырдың әзін әр түрлі жібек жіппен кестелеп, өрнектеп, кебіс, мәсі, етік, кісе, аттұрман тігеді. Бұл заттарды да көксауыр деп атай береді. Көксауырларға алтын, күміс, жез шегелер қағып, кейде маржаннан моншақ жүргізіп, өкше сірінің артына, тұмсығына, қоныштың әр жеріне неше түрлі жарқырауың асыл тастар отырғызып әсемдейді. Мұндай заттар өте жарасымды және бағалы жиһаз саналады. Көксауырдан тоқым, қорамсақ, дулыға сияқты заттармен қатар тұскиіз, тон, сәукеле сияқты өте сәнді мүліктер де жасалған. Сондықтан көксауыр ісі кебінесе зергерлер қолына тән. Былғары – қазақ арасында былғарыдан ең көп тігілетін киімнің бірі етік болғандықтан былғарыны өңдеумен айналысатын шеберлерді етікші дейді. Тоқым, шілия, белдік, жүген, құйысқан сияқты былғарыдан жасалатын мүліктерді де сол етікшілер тігеді. Халық арасына көп тараған былғары аяқ киімдерінің қазақ атауында мынадай түрлері бар: Саптама – бұл қонышы ұзын, кең, киіз байпақпен, шалбардың балағын іштен салып киетін аласа өкшелі етік. Оның ішкі табанына киіз ұлтарақ салып және байпақтың ішінен қалың шұлғау орайды, кейде киіз байпақтың ішінен шұлғаулы мәсі киеді. Саптамалардың қонышы бітеу қусырылады да, тізеден асыңқырап тұрады. Тақымға қарайтын жағы әнтек төмен ойылып келеді. Оны кобінесе қыстыгүні алыс сапарға шыққанда, жылқы баққанда, шанамен жол жүргенде киеді. Шоңқайма – саптаманың бір түрі. Оның өкшесі биігірек, өкше сірісі аласа, тұмсығы үшкір, қонышы тізеден аспайды. Кеңдігі саптаманың кеңдігіндей. Қонышы екі жақ жанынан жармаланып тігілген. Сондықтан оны кейде «жарма қоныш» деп те атайды. Мықшима — өкшесінің түбі жуан, жер басар жағы жіңішке, тұмсығы жоғары қарай қайқы келген биік өкшелі саптама етік. Мықшиманы бұрын жас жігіттерге, ойын сауықшыл серілерге арнап тігетін. Оның қонышын, өкшелігін көксауырлап, тұмсығына қатырғы салады. Көк етік – көксауырдан оюлап тіккен жеңіл, үшкір тұмсық етік. Оны көксауыр етік деп те атайды. Көк етіктің қонышы, ойындысы, күлшіні оюланып, кестеленіп жасалады. Көк етікті көбіне серілер, батырлар, салдар киетін. Қазақтын: «Көк етікті кез келмей, көк етіктіге бармай отырған қыз» дейтін мәтел сөзі осыдан қалған. Кебіс – көбінесе былғарының сауырларынан тігіліп, қалыпқа қатырылады. Шажамайы мен ернеуі жақсы былғарымен астарланады. Сыны бұзылмау үшін кебістің ұлтарақшасы мен өкшеліктеріне ең шымыр ұлтандар мен тоздар (қайыңның қабығы) салынып, кепкен қайың шегемен шегеленіп, тарамыспен қайып тігіледі. Кебіс атаулары да көксауыр, мықшима, жезөкше, қазықөкше, үшкір бас деген сияқты бірнеше түрлерге бөлінеді. Кебістің өкшелігіне мық қағып, өкшесіне жезден, мыстан нәл орнатып, шажамайларын күміспен өрнектеп, ернеуіне сызықты ою батырып әшекелейді. Мәсі – мұны кей жерлерде іш байпақ, іш етік (ичиги), былғары байпақ, көзел, сақтиян дейді, өйткені мәсі құрымнан, шегіреннен, көзелден, жұмсақ былғарыдан тігіледі. Көбінесе мәсінің қонышы астарланып, көмкеріліп, машинамен жүргізеді. Мәсінің ұлтаны жалаң қабат болады. Ол тек тарамыспен ішкі жағынан жөрмеп, немесе жара шаншып өбістіре тігу арқылы ұлтарылады. Мәсінің өкшелігі бір қабат қана оюлап жапсырған былғарыдан жасалады, оны мәсінің күлшіні дейді. Күлшін көбінесе басқа түсті былғарыдан тігіледі. Мәсілерді көк, қызыл шегірендермен оюлап, әр түсті жіппен кестелейді. Мәсіні етіктің ішінен киеді. Етікшілер етікті, кебісті, мәсіні сондай-ақ былғарыдан жасалатын басқа да заттарды тарамыспен тігеді. Тарамыс дегеніміз — ірі қараның жіліншік сіңірінен ширатылып алынған жіп. Тарамыс былай жасалады. Сойылып жатқан ірі қараның сирағындағы көк етпен аралас тұрған сіңірлерді алып кептіреді. Әбден кепкен сіңірді ағаш тоқпақпен ұрып жаныштайды. Сіңір тарамданып, шашақталады, оны тарамыс есуші тарамдап, талшықтарын бір-бірімен жалғастыра екі тін етіп ширатады. Тарамыстың жуан-жіңішкелігіне қарай қаю тарамыс, бүрме тарамыс, тігіс тарамыс деген үш түрі бар. Тарамыс біздің ізімен өткермелеп немесе жұлдызға сабақтап тігуге ыңғайлы. Тарамыс жіп өзге жіптерден берік, ол шірімейді де, езілмейді де. Былғары— мал терілерін химиялық және механикалық әдістермен өңдеу арқылы алынатын материал. Одан аяқ киім, сырт киім, айыл-тұрман, галантерея, техникалық бұйымдар т.б. жасалады. Мал терісі 3 қабаттан — шелден, өзеңнен, қыртыстан тұрады. Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі, шелі сылынып, қыртысы жазылады. Терінің өзеңін (ортаңғы қабатын) өңдей отырып былғары алынады. Өзең айқыш-ұйқыштанып тығыз байланысқан коллогенді талшықтардан құралады. Теріні жүннен арылту үшін сілті (күл мен әк ерітіндісі) және фермент жағылады, күкіртті натрий, әк ерітіндісі бүркіледі. Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай ажыратылады. Мұнан соң шелдеу машинасымен терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан шикізат көн деп аталады. Көндегі сілті және басқа қосылыстар кетіріліп, әк сумен жуылып шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады. Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған соң, қалыңдығы бір тегіс болу үшін былғары сүріледі де, қандай мақсатқа пайдаланатындығына және жағылатын бояу түсіне қарай сұрыпталады. Тікелей бояу, қышқылды бояу, т.б. тәсілдермен боялған былғарының қатпарлары жазылып, керу машинасына жіберіледі. Керіліп кептірілген былғарының пұшпақтары кесіледі, сығылады және оған жылтыр өң беріледі. Пайдалану мақсатына қарай былғары 4 топқа бөлінеді: аяқ киімдік былғары, қайыс немесе айыл-тұрмандық былғары, сырт киімдік және галантереялық былғары, техникалық былғары Аяқ киімдік былғары қасаң және жұмсақ былғары түрінде болады. Аяқ киімнің үстіңгі бөлігіне жұмсақ былғары, ал табан бөлігіне (ұлтан, өкше, сірі өкше, т.б.) қасаң былғары жұмсалады. Қасаң былғары ірі мал терісінен жасалады, өңделмеген терінің орташа салм. 23 — 26 кг-нан кем болмайды. Қайыс немесе айыл-тұрмандық былғарыдан белдік т.б. бұйымдар (қалыңд. 2,5 — 3,0 мм), сондай-ақ, айыл-тұрмандар (қалыңд. 2,2 — 4,0 мм) жасалады. Сырт киімдік және галантереялық былғары ұсақ мал терісінен жасалады, қалыңд. 0,5 — 1,2 мм-ден аспайды. Галантереялық бұйымдар жасау үшін ірі балықтың, жылан мен кесірткенің терілері де пайдаланылады. Техникалық былғары ірі малдың жон терісінен жасалады, ол әрі қалың, әрі төзімді болады. Оны өндірістік машиналардың кейбір бөлшектерін жасауға пайдаланады. Қолданбалы өнердің негізгі шикізаты – тері өнімі. Теріні өндеу бойынша технологиялық мәліметтер. Теріден таспа тілу. Ат саймандары. Жапсырма жұмысының шығу тарихы. Жапсырмалау элементтері. Түрлері. Қала құрылысыңда және басқа да ғимараттарда кездесетін қарапайым жапсырмалау жұмыстары. Үйдің маңдайшасын, бағанасын жапсырмалау және оның техникасы. Құйма. Қайта жөндеу, әрлеу жұмыстары. Қауіпсіз жұмыс істеу ережелері. Гигиенаны сақтау. Өру өнерің шығу тарихы. Өру тәсілдері. Қайың қабығынан, қамыстан,шиден ,теріден өру түрлері және макраме техникасындағы өру түрлері. Өру жұмысына керекті заттарды дайындау ережесі. Ағаш-табиғаттың тамаша туындысы. Ағаш көп өскен жерді халық орман, тоғай деп атаған. Тоғай ертеден адамдардың негізгі тұрақ жайы болған. Ерте заманнан-ақ адамдар ағашты тіршілігіне қажетті материал ретінде пайдаланған. Олар ағаштан аң аулауға қажетті аша таяқ, найза, қада, жебе т.б. заттар жасаған. Адам ағаш өңдеуді тез үйренген. Өйткені ағаш өңдеуге оңай көнетін материал. Пышақ, балта сияқты қарапайым құралдардың көмегімен адамдар үйлерді, көпірлерді, жел диірмендерін, қамалдар мен ыдыс-аяқтар жасаған. Қазіргі уақытта да біздер ағашсыз өз өмірімізді елестете алмаймыз. Тұрған үйіміз, үй жиһаздары, басқа да тұрмыста жиі қолданылатын заттардың көбі ағаштан жасалған. Қолөнердің ең көп тараған түрлерінің бірі – бұл ағашты көркемдеп, өңдеу. Ертеден-ақ көшпелі халық тұрмысына қажетті заттарды өздері жасап отырған. Ағаштан түйін түйген шеберлер атқа салатын ерді, тамақ сақтайтын кебеже, киім салатын сандық, әбдіре, киім ілетін-адалбақан, тостаған, саптаяқ, шара, отау, табақ пен тегештерді аса шеберлікпен жасаған. жүктеу/скачать 108,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|