2-китап indd


Біріншіден, басқа туыстас түрк халықтары латын жазуына



Pdf көрінісі
бет168/196
Дата17.10.2023
өлшемі2,63 Mb.
#117240
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   196
Байланысты:
68840cb3f30ffba49b4a0b6e74baf6a5

Біріншіден, басқа туыстас түрк халықтары латын жазуына 
көшіп жатқанда, қазақтардың олардан бөлектеніп, бұрынғы 
жазумен жалғыз қалып қоюы – бүкіл түрк қауымдастығынан, 
олардың рухани, мәдени өмірінен шеттеумен, қол үзумен бара-бар. 
Екіншіден, кирилл жазуы өткен елу жыл ішінде ұлттық 
мәдениет пен ғылым-білімді біршама дамытуға негіз болса да бірақ 
ол, дүние жүзі түрк қауымдастығын былай қойғанда, тіпті бұрынғы 
КСРО-да жасайтын отыз шақты түрк халықтары мен ұлыстарының 
басын біріктіре алмады; керісінше, олар, бұл жазудың кейбір 
«ерекшеліктеріне» байланысты, бірінің жазғанын бірі еркін оқып 
түсіне алмайтындай жағдайға келді, жарқырай түсті.
2. «Кирилл жазуының қазақ және басқа да түрк тілдері үшін жеке 
басының қандай кемшіліктері байқалып келді?» деген сұрақ та жиі 
қойылады.
Біріншіден, қазақ және басқа түрк тілдері бұл жазу арқылы өзіндік 
табиғи ерешеліктерін (дыбыс құрамын, буын жүйесін, үндестік заңын 
т.б.) емін-еркін дамыта алмады; соның салдарынан тіліміздің ауызша 
айту (орфоэпиялық) нормасы мен жазу емлесі (орфографиясы) арасында 
жер мен көктей алшақтық пайда бола бастады; білімділер көп болса да, 
сауаттылар аз. Мұның бәрі тілдің табиғи болмысына ғана емес, сол тілде 
сөйлеуші жас ұрпақтың болашағына да зор нұқсан келтіре бастағаны 
белгілі. Тілдегі экологиялық құбылыстың бір көрінісі осыған байланысты 
да. 


427
Екіншіден, қазақ тілі үшін қажетті небәрі 26-28 әріптің орнына 42 
таңбадан тұратын кирилл алфавитін меңгеру, пайдалану қазақ балалары 
үшін өте ауыр. 
Ал соншама басы артық таңбалардың алынуы о 
бастан-ақ ұлт тілдерінің мүддесін қарастырудан, қайткенде де 
қазақтарды орыс тіліне жақындатудың қам-қажетінен туған іс еді. 
Үшіншіден, қазақ тіліне тән 9 фонеманы – (ә, ө, ұ, ү, і, қ, ғ, ң, 
һ) – жеке-дара таңбалай алмағандықтан, қосымша «жал-құйрық» 
жасап, әуре болып жүргенде, қазақ тілінің өз басына қажеті жоқ – (в), 
(ё), (у), (ф), (х), (ц), (ч), (щ), (ъ), (ь), (э), (ю), (я) – соншама басы артық 
таңбалардың қолданылуы жазу жүйесін қиындатпаса, оңайлатқан 
жоқ. Бұл мәселенің тек бір-ақ жағы. Оның екінші жағы тағы бар: қазақ 
тілі сияқты басқа туыстас түрк тілдері де аталмыш 8-9 («түріктік») 
фонеманың таңбасын біркелкі емес, әртүрлі қылып «құйрық-жал» 
шығарып, өзінше қолданып, өзара жақындаса алмай келгендігін саяси 
тілде: «бөліп ал да, бөлшектеп билей бердің» нәтижесі деп те түсіндіріп 
жүр. Әрине, мәселенің бұл жағын тарих анықтай жатар. Бірақ болашағы 
зор, ұзағынан сүйіндірер ұлттық жазуымыздың тағдырын түбегейлі 
шешетін тарихи сәт келген сияқты және оны түрк қауымымен бірлесе 
отырып, бүгін шешпесек, ертең кеш болады, уақыт өткен сайын ол 
қиындай түсуі ықтимал.
3. «Латын әліппесіне көшу» деген сөзді қалай түсінуге боладыжәне 
оны қалай жүзеге асырамыз?» деген сұрақты да жиі естиміз. 
Біріншіден, «латын әліппесіне көшу» деген қазақтар үшін де, басқа 
түрк халықтары үшін де – мүлдем жаңа жазу қабылдау емес: мұндай 
«дәуірді» қазақтар да, басқа ұлттар мен ұлыстар да басынан кешірген 
болатын. Тіпті бұл жазуды Қазақстаннан тыс жерлерде жасайтын 
бауырларымыз да қабылдап, алды 20, арты 10 жыл бойы пайдаланғаны 
белгілі. Демек, «латын әліппесіне «көш» деген ұғымды дәлірек 
айтсақ, ол – 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   164   165   166   167   168   169   170   171   ...   196




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет