2. Күрестің шығу тарихы Дзю-до күресі

1. Кіріспе

2. Күрестің шығу тарихы

3. Дзю-до күресі

4. Дзю-до күресінің техникасы

5. Әдістемелік оқыту

6. Әдістемелік тәсілдер

7. Тәсілді үйрету кестесі

8. Күрес жаттығуларының негізгі әдістері

9. Жаттығудың мазмұны

10. Оқу орындарын жабдықтау

11.Спортшының жеке жабдықтары.

Кіріспе

Күрес — бұл халықтың барлығы жақсы көретін ежелден келе жатқан спорттың бір түрі. Оның дамуыда тарихтар тереңінде жатыр. Алғашқы қауымның өзінде де адамдарға өмір сүруі үшін күреске түсуге тура келді.

Осы күрестің нәтижесінде жаңа әдістер мен тәсілдер пайда болып отырды. Адамдар жекпе-жек күрестерде өзіне тиімді әрі күш көп жұмсамай қауіп тудырмай жеңіп шығу тәсілдерін тауып отырды. Осындай көп деген еңбектердің нәтижесінде күрестің әдістері мен тәсілдері толығып ұрпақтан ұрпаққа беріліп келді.

Жаңадан табылған әдіс адамның өзініц әккілігі мен қулығының нәтижесі болып табылды. Осылай орай әр халықта өз күрес түрлері пайда болды. Көп халықтардың тағдыры көптеген соғыстар нәтижесінде шешілді. Ал бұл соғыстардың нәтижесі көбінесе жауынгерлердің жекпе жектерімен шешеді.

Әрине біздің ата —бабамызды жекпе- жек арқылы бейбіт шешімдерді қолдап, күреске түсер батырларды құрмет тұтып туған ел қорғаушыларын өжетте, мықты ер жүрек батырлар тәрбиелеген, Күрестің әзіде нағыз қызықты көрініс. Бұл жерде өзіңнің, күшіңді, ептілігіңді, батылдығыңды, айлакерлігіңді көрсетуге болады. Сондықтанда бұл көбінесе жастар жиналған жерлерде көп тараған.

Курестіц ертеде дамыеаны туралы тарихи ескерткіштер мен ақындары мен суретшілер өздерініц рызашылық сезімдерін халықтың суйетін спорт туріне сол кезде-ақ сөз еткен. Ол деректер қызық деректер египеттегі Бени-Гессан ауылында кабірден табылеан. Қабірдің қабыреаларында курес тәсілдері мен әдістері бейнеленген. Соган қарамаи бул тарихи ескерткішке төрт мыц жылдан астам уақыт болсада сол кездегі Египет курескерлерініц қолданган кейбір тәсілдері әлі кунге дейін қолданылады.

Қабірдегі суреттерді сараптау арқылы курестіц сол кезде де стоикіді де портерде жургізілген. Курестіц негізгі мақсаты қарсыласын жерге қулатып жауырынын жерге тигізу болган. Египеттік куресте сонымен бірге қол жумсауга және қауіпті тәсілдер қолдануга руқсат етіаген.

К,ужаттар мен ескерткіштер курес өнерінің көптеген мемлекеттерде жақсы қолданганы сөз етіледі.

Ежелгі спортта жастарды дене тәрбиесіне баулу жуйесі болган. Онда курес өнері жогары багаланган. Ондай мектептерге бапкерлер тагайындаудыц өзі ең мацызды сурақтардың бірі болып саналады.

Күрестің шығу тарихы.

Ежелгі Грецияда курес өте кецінен қолданды, өйткені ол жургізуден кейінгі екінші орынга қойылды.

708 жылдан бастап біздіц дәуірімізге дейін Пентатлон жугіру узындыгы 192,27 метрге жуық қашықтықта, узындыққа секіру, Найза, дискі лақтыру және курес сайыстары өткізілді.Сол кезден бастап курес спорттыц жеке бір багдарламасы болып саналды.Ежелгі Грецияда спорттыц көп төраганыц тек спорттыц жарыстардан еана емес, сонымен қатар билікке таласушыларда Айлакер, Ержурек,Айла-тәсілдері мол жауынгерлер дайындап өз билігін кужейтуге тырысқан. Сондай-ақ суретшілер мен мусіншілер әз ецбектерінде олимпиада жецімпаздарына арнап көптеген туындылар жасаган.

Грек куресі өзініц даму кезінде бірнеше кәптеген өзгерістерге ушыраган. Оныц даму кезінде тіпті жатът куресуде руқсат етілді.

Біздіц дәуірімізге дейінгі бір гасырда Греция әзініц кушін жоеалтып, оны Рим жаулап алды. Олимпияда ойындары өзініц мәнін жоеалтып, букія халықтық мереке болудан қалът, жәй спорт сайысы ретінде болып қала берді. Көптеген спортшылар оныц ішінде куресшілер әз істерініц шебері болып шыга бастады.

Куресте басқа спорт турлері секілді Рим ипериясында кецінен таралды. Арнайы мектептерде дайындалган спортшылар турлі жарыстареа қатысып өздерін көрсете білді, сонымен қатар халықтың сууікті батырларына айналды.

XVI гасырда курес туралы кітаптар шыга бастады. Сол кітаптардыц бірі Ф. Ауэрсвальттіц «Курес өнері» атты кітабы 1539 жылы шыққан. Сонымен бірге 1793 жылы неміс педагогы Гутс-Мутсаныц «Жас өспірімдер гимнастикасы» атты кітабында бірінші рет курес әдістемесі туралы ой қозгалды.

Дзю-до күресі.

Дзю-доның пайда болуы туралы біраз ацыздар бар. Қужаттарга суйенсек біздіц дәуірімізге дейінгі 1200 жылы Жапонияда джиу — джитсу мен туыстас курес өнері таралган.

Джиу ~ джитсу Жапонияныц діни сенімдегі орталарында кецінен тарады. Бул курес турінде көптеген қауіпті тәсілдермен соққылар қолданды, олар көбнесе жекпе-жектерде керек тәсілдер еді. Бул тәсілдерді спорттық жарыстарда қолдану адамдардыц қолдары шыгып немесе тайып кетуге әкеліп соқты. Сондықтанда джиу — джитсу жастар дене тәрбиесі багытында спорт турі болып саналмады. Әткен еасырдыц соцында жас устаз Дзигаро Кано мен Токио университетініц дәрігері Эрвин Белъц курестіц жаца жуйесін ойлап тапты. Олар джиу — джитсуда қолданылатын қауіпті тәсілдврді алып тастап, оныц орнына баща ережелер енгізді. Жаңа пайда болган курес турі дзю-до деп аталды.

1882 жылы Дзигаро Кано әлемде бірінші рет «Кодакан» дзю-до мектебін ашты. Онда Жапон куресініц қупиялары оқытылды. Кано Жапония олимпияда комитетініц бірінші президенті, Мока мушесі, Жапония атлетикасыныц негізін салды. 1904 жылы дзю-до Европагада белгші болды. Дзю-до тәсілдерін білген әлсіз адамныц өзі, кушті адамды жеңіп келеді деп білді. Сонымен бірге қупия жапон куресініц бірнеше тәсілін білген адам ешқашанда жецілмейтін болады деді. Барлық жерлерде дзю-до мектептерін ашып, оган әдіс тәсы уйрету ушін әдебиеттер керек бола бастады. Европада дзю-до шеберлері пайда бола бастады, олар ақылы турде қупия тәсілдерді уйретті. Олардыц көбі әздерін «Профессор» деп мадақтады. Дзю-доны оқытушылар олар тек дзю — до тәсілдерін білсе болды, ешқандайда спорттық жаттыгулар мен даыындықтарды керек етпейді дейді. Ал Жапондықтар дайындыққа, спорттық жаттыеуларга көп көціл бөлді. Олар ішкі жаттыгулар жасап өздерініц шеберлігін шындай тусті. Олар Европалық куресшілермен кездескенде олардыц босымдылыгы белгілі бір қупия куш, тәсы мен әдісі бар екенін Жапон куресшілері к&рсете быді. Жапондықтар жан-жаққа курес уйретуге жаттықтырушылар жібере бастады. Жапондық жаттықтырушы қымбат болсада оны устау әте улкен жетістік болды.

Дзю-до мен Жапон куресі жарнамалану арқылы олар европаның көп мемлекеттеріне тез тарады. Дзю —до Франция, Белъгия, Голландия, Испания, Англия сияқты елдерде кеңінен тарады. Сондықтан сол елдіц спортшылары қазір Европа және әлем чемпиондары ең мықтылар болып табылуда. Ец бірінші әлем чемпионаты 1956 жылы, ал екіншісі 1958 жылы өткізілді. Бул жарыста да Жапондықтар букіл салмақ көрсеткіштері бойынша бірінші орындарды иеленді. Жапондық дзю-дошыларды бірінші рет жецген Голландиялық Антон Гессенк. Ол 1961 жылы Парижде ауыр салмақтан әлем чемпионы атагын жеціп алды. Япондық куресшілерді жецген Голландтық курескіштіц бойы 198 см, салмагы 118кг өзініқ қарсыластарына ол алып болып көрінді. Дзю-дода бурындары салмаққа бөлу болмаганды, бірақ Жапондықтар бул ережеге қарсы шықты. Содан кейін барып салмаққа бәліп куресу пайда болды. Олар 68,80 және одан жогары салмақтармен гана шектелмей барлық салмақта куресетін абсолюттік категорияда болды. Жапондық куресшілер Европшіықтардан тек қана ауыр салмақтан емес, сонымен бірге бірте-бірте барлық салмақ турлерінен жеціле бастады.

1964 жылы жзапондық Токиода өткен олемпиядада ойындар соцына дзю-доны да қосты.

1972 жылы Мюнхенде өткен олемпиядада ойындар санына дзю-доны тагы да қосты. Онда жапондықтар абсолюттік категорияда

Голландтық Рюске, біздіц кецестік куресшілер Виталию Кузнецову және орта салмақтан Шоте чочишвилилерден жеңіліс тапты.

1977 жылы ережелер қайта өзгеріп енді. Жеті салмақта куресетін болды олар 60,65,71,86,95 және орын жогары абсолюттік категорияда болды.

Дзю-до куресі арнайы татами кыемдерінде өтыді, олар 14x14 және Ібхібм. олар екі разрядқа бөлінді уйренуші және шебер. Үйренушілер халық аралық термин бойынша оларды Къю деп атады. Олар 6 сатыдан турады:

6 къю — ақ белбеу,

5 къю — сары белбеу,

4 кью — саргыш белбеу,

3 къю — жасыл белбеу,

2 къю — көк белбеу,

1 къю — қоңыр белбеу тақты.

Шеберлер (Дан)-деп аталды. Олар 10 сатыдан турды: Іден 5-ші дан — қара белбеу, 6-дан 8-ші дан — ақшылт қызыл белбеу, 9-дан 10-ыншы дан — қызыл белбеу тақты. Дзю ~до олимпияда ойындар қатарына кірді қазір спорт шеберлері өздерін бул курес турінен жақсы көрсетіп жур, әсіресе жеңіл сштақтан жақсы көрсетуде.

Дзю-до күресінің техникасы

Шалқайып лақтыру.

Шалқайът лақтырудың таеы бір сипаты өзіне шабуылшыны шшщайып лақтыру тәсілімен сипатталады. Курескіштің ецкейіп аяқтан устауы ол лақтырудъщ бір тәсілін қолданады деуге болмайды, ол дзю-дошының ецкейіп лақтыруеа немесе соган дайындыгы болып саналады. Шалқайып лақтыру көптеген тәсілдерді біріктіреді. Олардыц көбі еркін куреспен самбодан алынган тәсілдер. Дзю-дода шалқайьт лақтыруда аяқтың сыртынан орап устап лақтыру кәп қолданылады.

Белден ұстап шалқалап немесе айналып лақтыру.

Тәсіл жақын қашықтықпга жасалады. Шабуылшыны өзіце тік устап, ара қашықтықты жақындатът сәл тізені бугіп отырып, сонымен бірге қарсыласыңның белінен устап аягын бірден тузеп қарсыласын кілемнен белін қапсыра қушақтау арқылы көтеріп, қарсыласын айналдырып кыемге жауырынымен қулатады. Аяқты сыртынан орап шалқалап лақтыру.

Ара қашықтық жақын немесе орташа жецінен кимононыциыгынан және жагасынан устауга болады. Қарсыласты өзіне қрайтартады немесе аягын алшақ устапкешн шегінеді, содан кейін өзіне қарай қатты тартып аяеыныц сыртынан орап өзіне қарай кәтере тартып қарсыласын қарсыласын кыемге қулатады.

Басқа жолдары: аяқты іштен орап шалқалап лақтыру; екі аяқты қосып іштен орап лақтару. Пайдалы сәттер шабуылшы кейін шегініп сәтін пайдаланып оныц аягын бір бірінен алшақ қоюына мумкіндік бермей оны өзіне тартып немесе сәл-пәл иеді.

Қореаныс: шабуылшы тізелерін бір-біріне қосът, қарсыласына буйірін берген қшіпында оныц аягыныц артынан аттап өтіп өзініц шабуылшы аягын артта қалдырады.

Әдістемелік нүсқаулар.

Бунда шабуылшы өзін еркін устап, тіземен және жамбаспен жақсы қимылдап әрі бір аяқпен турганда тет-теңдік устай білумен қатар аяқпен іштен немесе сырттан ораганда қарсыласътъщ аягына қарамай жасай алуы керек.

Айнальш жамбасқа лақтыру.

Бул тәсілде қарсыласына тез арқасын беріп лақтыру жатады. Дзю-дода бул тәсіл көп қолданылады. Онда қарсыласын жамбаспен итеріп оныц әдісіне кедергі жасап бір немесе екі аягын орау арқылы жасалатын тәсіа. Бул тәсіл дзю-дода қарсыласыньщ шабуылына қарсы тәсіл болып саналады. Қарсыласына арқасын беріп лақтырудың бірнеше жолдары бар; ол алда туреан аягын ауыстыру арқылы, екі аяқпен немесе артта турган аягын алга секіртіп қолданады. Бул топтагы тәсілдер әртурлі ара- қашықтықта әртурлі стойкаларда орындалады.

Жеңінен және киманоның арқасынан үстап

айналып лақтыру.

Бул тәсілде шабуылшы қарсыласының киманосының арқасынан немесе белдігінен устап айналып өзіне қарай тартып оны жамбастық көмегі арқылы арқасынан айналдырып кілемге тусіреді. Бундай тәсілді бір немесе екі аяқты шалу арқылы жасауга болады. Басқа жолдары бойынша тізерлеп және жамбас арқылы қарсыласын арқага көтеру арқылы жасалады.

Қолашіы жагдайлар: егер қерсыласың ецкейіп, аяқтарын жақын әрі тік устап журсе, сонымен бірге алыс немесе жақын қашықтық устауга тырысса.

Тактикалъщ дайындықтардың көмегі: шабуылшы өзініц қарсыласымен устасқан жагдайда төмен немесе жогары устауга қимыл жасайды, лақтыратын жаеына қарсы итеру немесе тарту тәсілін қолданады.

Әдістемелік нүсқау.

Айналып лақтыру нәтижесінде жамбас қарсыласының астына өте көп кіргізбей оны өз устіне иетіндей етіп келтіру керек. Сонымен бірге қарсыласты кілемге лақтыреанда оныц устіне қуламау және өзін әзі сақтандыру жагын ойлау керек, әрі аяқты алшақ устау керек. Қарсыласьтың астына кіргенде аяқты бугіп қол кушін бірдей пайдаланып қарсыласты арқадан асырып кілемге қулату керек.

Айналып лақтыру (диірмен әдісі)

Бул топ тәсілінде шабуылшыныц кеудесі айналып ал қарсыласыньщ аягы жогары көтеріліп барып туседі. Бул тәсілді диірмендеп те атайды, көбнесе қарсы тәсіл ретінде қолданылады.

Жеңінен және қолтықтан үстап айналдырып лақтыру. Ара қашықтық орташа стойка жогары пемесе орташа жецінен және киманоныц қолтыеынан устап шабуылшыны әзіне қарай жоеары тартып оны аягыныц ушымен туреызьт, жылдам тізерлеп отырып қарсыласын өзініц арқасына тартып жеціне және киманодан тарту арқылы қарсыласын басынан асырып жерге кулатады, қарсыласы жерге жерге қуларда жақын аягымен артқа бір қадам жасайды.

Басқа жолдары бойынша: айналдырып лақтыру да жагадан және бір аяқтан сонымен бірге жецінен аяқтан устап лақтыруеа болады. Пайдалы сәттер шабуылшы аягын алга қойганда немесе аягын бүккенде, көтерген жагдайда туады.

Тактикалық жагдайдыц мумкіндігі: шабуылшы жулқът тарту жагдайында қарсыласын аяеын алдыга қоюга мумкіндік жасап оныц кушін өзіне қарсы қолданады. Қорганыс:1.қореанушы шабуъшшыныц аягын қагьт отырады.

2. усталган аягын қаадырът қолымен жауырынан устап қарсы әдіс қолданады.

Әдістемелік нұсқау.

Шабуылшы қарсыласының мықынынан устаганда оныц жауырыны қарсыласының мықынына тиіп туруы керек. Шабуылшыныц жауырыны қарсыласының астында болып, қарсыласын устаеан қолында тез алга және жогары кәтеруі керек. Кәтеру кезінде арқасын имей тек аягын июі керек. Тәсілде устаудың дурыстыгын екі қолды жіберу арқылы орындалады, егер қарсыласы арқасында турса ол тәсілдің дурыстыгы тек бул алгашқы уйрету кезінде гана қолданылады.

Иіліп лақтыру.

Бул тәсіл әте қиын тәсіл болып саналады. Ол сонымен бірге қарсы тәсіл болып саналады. Бул тәсілдің негізгі шарты иіліп лақтыру жәнв жартылай иыіп лақтыру болып табылады.

Киманоның арқасынан үстап және жеңінен

ұстап иіліп лақтыру.

Шабуылшы қоргаушының киманосыныц арқасынан устайды. Қарсыласы да белден немесе жагадан устауы мүмкін, стойка жогары ара қашықтық орташа немесе жақын.

Шабуылшы қарсыласын өзіне қарай тартып кеудесіне қыса үстап, тізесін бугіп артқа шалқаяды да қарсыласын жамбасы арқылы жогары көтеріп киманоныц арқасынан устаган жагына қарай қисаяды да, әзінен асыра лақтырът, ол оныц устап туру немесе қылгындыру әдісіне кәшеді. Басқа жолдары бойынша: иіліп әрі тізені

бугіп лақтыру тиімді сәттер, қореанушы аягын алдыеа қойган кезде немесе бір қырын бергенде сонымен бірге ара қашықтықта жақындатқан жаедайда.

Тактикалық жагдайдың мумкіндігі: шабуылшы қарсыласының кушін пайдаланады, оны итеріп шабуылга шақырады.

Әдістемелік нұсқаулар.

Бул әдісті уйренген кезде шабуылшы ең алдымен киманоныц арқасынан және жецінен устап иіаіп лақтырады. Сонымен қатар әдісті жасаеанда оныц дурыс орындалуын өзініц және қарсыласының дурыс сақтана білуін қадагалауы жән. Дурыс сақтана білу бул әдістіц ец жогареы жетістігі болып саналады.

Айналып лақтыру.

Бул топтагы курес тәсшніц негізі ол шабуылшыныц кеудесін бурып айналдырып лақтыруы. Шабуылшы вертикалъді айналу арқылы қарсыласын қозгалысқа келтіреді. Бул тәсілмен лақтырудың негізгі ерекшелігі шабуылшы қорганушыдан бурын кілемге қырындап қулайды. Бул куресшіні өзін муқият сақтануын қажет етеді.

Қолтықтан үстап айналдырып лақтыру.

Стоика жогары немесе орташа. Ара қашықтық орташа немесе жақын шабуылшы қолын қореанушының шынтагынан жогарырақ қолтық тусынан устап сәл еңкейіп оц қолын жогары көтеріп сол қолымен қарсыласын өзіне қарай тартып сол аягымен қарсыласының қозеалуына кедергі жасап оны аягымен жоеары кәтереді де қарсыласын өзінің устінен айналдырып лақтырады. Тиімді жагдайлар: шабуылшы белден немесе киманодан устаеап жагдайда қолаилы сәттер туындайды.

Тактикалық жагдайдың мүмківдігі.

Шабуылшы қарсыласынъщ шабуылын кутіп, оган толық кіруге мумкіндік жасайды.

Қореаныс: 1. Қореанушы шабуылшының жамбасына оц қолын тіреп

қорганады.

2. Отырып артқа шаақаяды 3. Шабуылшыдан аттап алдына шыгады.

Бул тәсілде лақтыру өте қиын немесе тек шабуылшы тәсілді жасаганда қорганушының устіне туспей оны өзі қулауеа мәжбур ету керек. Лақтыреаннан кейін қауіпті тәсіл немесе тургызбай устауга өте қолайлы тек қулаган кезде өзініц және қарсыласының қолы шықпауына муқият болуы керек.

Партердегі күрес ғылғындыру тәсілдері.

Қылгындыру тәсілі ол дзю-до куресішң спецификалық ерекшелігі қылгындыру бул механикалык^ тосу жумысы болып табылады. Ол тыныс алу жуйесі жолына немесе қан айналу системасы жолына немесе кимано немесе қолды мойынды бурау тәсілі арқылы іске асады.

Қылгындырудъщ негізгі мақсаты қарсыласына қылгындыру арқылы тосқауыл қою. Қауіпті жагдайы қарсыласы естен танып қалуы тиіс. Оны жаттықтырушы спортшы төреші қадагалауы керек. Куресші тәсілдщ дурыс әрі мықты жасалганын сезіп және одан шыгып кету мумкіндігі жоқ екеніне кәзі жетсе кілемге урьт жецілгенніц белгісін біадіреді. Тәрбиелі дзю-дошылар талып қалудыц 7-10 секундтан кейін біліп уақытында белгі береді. Сондықтанда бул тәсілді дурыс жасап уйрену керек. Қиын жагдайларга дайын болуы керек. Бул тәсіл әртурлі жагдайларда жасалады. Ол қарсыластъщ алдынан артынан және буйірінен жасалады.

Үстінен басын қылғындыру.

Бул тәсіл қарсыластың қимылына қарай 4 турлі тәсыде жасалады онда қолды айқастыру арқылы жасалады. Оң қолдьщ алақаны жогары сол қолдың алақаны төмен қарайды немесе екі қолдың алақаны да жогары қарайды.

Қолды айқастырып алдынан қылғындыру.

Қолды айқастырът алдынан қылеындыру алак,анды устіне қарату арқылы 2 тәсілмен орындалады.

1. шабуылшы қарсыласының мойнына таман оң жоқ жагасынан оц

\ сол жагасынан устап қолын ащастырып тосады. Тәсілді тиімді болу ушін өз денесімен алга ецкейіп оны басады.

2. Қылеындыруды шабуылшы қореанушыны қолын айқастырмай-ақ
сол қолымен сол жагасынан устап оц қолымен оц жагасынан
устап сол қолын қарсыласының мойнын басын оц қолымен
қарсыласынъщ жагасын өзіне қарай тартады. Бул кезде тузаққа
уқсас тәсіл шыгады бул өте тиімді әдіс.

Қолды аиқастырып қылгындырудъщ тагы бір тәсілі бір қолдьщ алақаны төмен екінші қолдың алақанын жогары қаратып жасауга болады. Онда төмен қараеан қолдъщ саусақтары сыртта ал бармақ жаганыц ішінде орналасады, ал алақан жогары қараеан қолда керісінше саусақтар жаганыц ішінде ал бармақ сыртында болады. Қолды айқастырът мойныныц басу арқылы тәсілді жасап қарсыласынъщ жеңілген белгі беруін кутеді.

Қылғындырудан кету тәсілі.

7. Әзінің устінде жатқан қарсыласының шынтагын итеріп әзінің басын қарсыласының оң қолынъщ арасынан өзініц қолын шыеарып алу арқылы қарсыласына қылгындыруга кедергі жасайды.

2. Қарсыласы қылгындыра бастаган кезде ол қарсыласын әзінен итеріп қос аягымен қарсыласын қолтыгынан артқа қарай итеріп шалқайтады.

Қарсы тәсілдер: Қарсыласын өз кеудесінен итеріп, бір жагына қарай бүрылып, аягын қарсыласының басынан орап қауіпті тәсіл жасап қарсыласының мойнынан аягымен қысады.

Әдістемелік нүсқау.

Шабуылшы өзініц қарсыласының устінде отырып оныц қарсылық кәрсетуіне мумкіндік бермей жасай біауі керек және дер кезінде белгі беріп қарсыласын естен тандырып алмауга тырысу керек. Алдынан қылеындыруды шабуылшы бетімен жерге қарап жатып жасай алуы керек,

Аяқпен жоғарыдан тарту арқылы қылгындыру. Бул тәсіл көбнесе астыда жатқан куресшіге тән . Бул әдісті устінен және астынан устау арқылы жасауеа болады.

Қарсыласынъщ астында жатып оныц сол жагасына сол қолымен устап оц аягымен қарсыласын итеріп сол аяеын қарсыласынъщ мойнына салып оң қолымен сол аяқтың басынан устап өзіне қарай тартып сол шынтагымен қарсыласының кецірдегіне тіреп к^ылгындырады.

Аяқты астынан үстап қылғындырып тартук тәсілі.

Шабуылшы қарсыласының оң жаеасынан сол қолымен устап сол

аягын щарсыласыныц тамагыныц астына тіреп оң қолын сол аягыныц

өкшесіне тіреп қарсыласын сол қолымен әзіне тартып оң аягымен

иіугеріп қылгындырады.

Қылғындырудан кету тәсілі.

Шабуылшы қарсыласын белінен устап оны өзіне қарай тартып
тургызады.

Аягының көмегімен қылгындырганда ол қарсыласының және әзінің

Жауырыннан итеріп қарсыласының кеудесін қысу.

К,арсыласының артында турып оныц мойнына сол қолын өткізіп өткен сол қолдың білегінен оц қолымен устап қарсыласының оң жауырынын итеріп екі қолымен артқа тарту арқылы жасалады.

Қаттырақ қылгындыру ушін оң қолдың алақанын сол қолдың бугілетін жеріне қойып, сол қолды бугу арқылы жасауга болады.

Киманоның жағасынан тартып қылғындыру.

Шабуылшы қарсыласының сол жагасынан оц қолымен устап сол қолымен киманоны арқасынан устап оц қолымен өзіне қарай тартып сол қолымен өзіне итере тартып қылгындырады. Буны қорганысқа қарамай жасай беруге болады.

Қылғындырудан кету тәсілі.

Шабуылшы он қолымен устаганша қорганушы оңәа бурылып қылгындырудан кетіп қалады. Сонымен бірге жауырынды итеріп қылгындыру тәсіаіндегдей кетіп қалуга болады.

Әдістемелік нүсқау.

Бул ец мықты қылгындыру тәсілі онда естен тануы тез болады. Бүндай сәттерде куресті тез догару қажет.

Қолды бүру арқылы қылғындыру.

Шабуылшы қарсыласының сол жагасынан сол қолымен устап оң қолымен қарсыласының тамагына жақынырақ желке тусынан устап төмен қараи тартады. Ал сол қолын өзіне қарай тартып қылёындырады. Бул тәсіаді әте сирек қолданады өйткені жасау өте қыын

Қолды айқастырып бүйірінде тұрып қылғындыру. Шабуылшы оң қолымен қарсыласынъщ сол жагасынан тамаққа жақын устап, ал сол қолымен оң жақ қолтыгына жақын устап оң қолымен қарсыласын әзіне қарай тартса сол қолымен өзіне кері итереді.

Үстау әдісі.

Дзю-до да, самбо күресіндегі секілді устап туру тәсілі қолданылады. Буның тек екі тәсыі бар.

1. Киманодан тартып бушрінен устау.

Шабуылшы буйірімен жатып, қарсыласын оң қолымен сол иыгынан басып ал сол қолымен сол жақ иыгынан устап төмен басады. Сол аягын тік алеа созып устайды, ал оң аягын сәл бугіп артқа устайды, солай екі қолымен иыеынан басу арқылы қарсыласын устап жатады.

2. Буйірлеп жатып қолын баспен итеріп устау.

Әдістемелік нүсқау.

Бунда текке көп куш жумсап керек емес тек қарсыласын көтергісі келген жагын гана басып туруы жеткілікті. Бундайда өз салмагын тең устап, қарсыласына аудартпауга тырысу керек

Әдістемелік оқыту.

Буның негізгі оқытудагы мақсаты оқытушы мен оқушының арасындагы қарым-қатынас. Оқытушының кездескен қиындықтарды шеше білуі оқытудъщ әдісі болып табылады.

Оқытушының тәсілдерді уйрету кезіндегі оныц орындау нәтижесі методикалық тәсілдерді уйрету әдісі болып табылады.

Оқытумен уйретуді уйымдастыру нәтижесінде оқытушы, сөйлеу, әцгімелесу, сураққа жауап беру, ойын, жаттыгу, көрсету тәсілдерін көрсетеді. Олар бір бірімен тыгыз байланысты.

Сөйлеу әдістері.

Тусіндіру, айпгу, әцгімелесу куреске дайындаудыц негізгі тәсілдері болып табылады.

Тұсіндіру: Бул әдісте оқытушы жаца тәсілді өтерде оны тусіндіріп пайдалы және зиянды топтарын әңгімелеп қысқаша тусіндіріп беріп өтуі керек. Тусіндіру барысында жатпгықпгырушы тәсілдіц тактикалық және техникалық жагына көп мән беруі керек. Сол кезде гана ол тәсілді оқушылар жақсы меңгеріп жақсы нәтыжелер кәрсете алады. Тусіндіруі қысқаша тәсілі көрсету арқылы толық беріле алады.

Айту: Бунда педагогикалық және логикалық жагынан дамытып оларды сол тәсілді орындауга дайындау жігерлендіру.техникалық және тактикалык, бөлімдерін толық тусіндіру қатысушыны жігерлендіру болып табылады.

Әцгімелесу: Кей кездерде мугалім тусіндіру мен сөйлеумен қоса оқушылареа сурақ қойып, және олардыц қойган сурақтарына жауап беру арқылы әдісі әцгімелесу әдісі деп аталады.

Көрсету әдісі: Практикада көрсету көбінесе тусіндіру турінде журеді және көрсетеді. Жаттықтырушы немесе дайындалушы шәкірттер көрсете алады.

Көрсетудіц ерекше турі ол оқытушы жаца өткен курес тәсілін өзі көрсетіп, содан соц уйренуші шәкіртіне өзіне жасап кәрсетеді, сонда шәкірт әзін еркін устап әрі тәсілді дурыс жасап уйренеді. Буның әдістемелік қундылыеы әр шәкірт спорт залдыц бір орында дайындалуы әрі өзініц өзіне жаца уйренген тәсілді қарсыласымен бір-біріне кезектестіріп жасатып уйретіп қателіктерін айтып отырады. Әрі тәсіаді әр турлі багытта жасап уйренген дурыс. Егер оқытушы өзі көрсете алмаган жагдайда, жақсы мецгерген шәкіртіне немесе арнайы дайындалган спорт шеберлерін шақырът солар арқылы кәрсету керек. Жаца уйренген тәсілді ақырын істеуден бастап жылдам тез істеуге дейін уйрету керек. Сол кезде шәкірт өзін толық еркін сезініп оны қандай жаедайда болмасын көрсете алады.

Сонымен бірге жоқ тәсілдерді схема сызу арқылы сонымен бірге кинофилъімдер, бейне таспалар тагы басқа арқылы көрсетуге болады.

Жаттыіудың әдістері: Үйретуді бастау ушін әткен жаттыеуларды бірнеше қайталап алу керек. Бул процесте оқушы шыныгып қимылдау қаблеті жақсы дамиды.

Жаттыгуларды тацдап оларды тиімді өткізу ол педагогтыц алдындаеы негізгі міндет пен сурақ болып табылады. Әрбір тәсілді өткенде оқытушы олар сол тәсілді дурыс жасап әрі дурыс орындалуын қадагалайды, бул кезде жаттықтырушы куресшініц тәсілді орындау барысындагы қимылының дурыс әрі қатесіз қалай орындалганына көп көціл бәледі.

Әрбір тәсілді уйретіп жаттықтыру кезінде оқытушы оныц қателіктерін айтып оны жібермеуге тырысыуын қалай дурыс орындалатынын айтып тусіндіріп отырады. Қателерді дурыстау белгілі бір ретпен журіп отырады. Тәсілді тиімді пайдалану ол оқыту мен уйретудің дурыс уйымдастырылуына байланысты. Олар келесі кезекпен қаралады.

Жаттыгуды белгыі бір педогогикалық сурақтар мен
тапсырмаларды шешу ушін схема турінде қолдануга болады.
Жаттыгуды уйрету нәтижесінде педагог өткен
жаттыгулармен байланыстыра отырып оныц арасындагы
байланыстар мен уқсастықтарды тусіндіріп білуі керек. Сол
кезде шәкірт немесе оқушы өзінщ дене қимылы мен білімін
жетілдіріп білетін болады.

Кезекті багыт жаттыгу барысында дайындаушыныц денесін

Бунда дайындалушы әр жаттыгуга зейін қойып оны жасау

Дайътдық кезінде жасаган қателікке жаттықтырушы

қозгалыс анализаторлардыц мацызы зор. Жаттыгуды уйрету кезінде оқытушы оныц қауіпті жақтарын баеалып ауырынан бірте-бірте жылдам жасауеа уйрету барысында олардыц сол әдісті жақсы меңгеруін қадагалап отыру керек. Бул олардыц куштерінің дамып, денесінің жақсы шыныгуына мумкіндік тугызады. Әрі уйретуші көмек жасайды.

Ойын әдісі: Куресті уйретудеол тек әдісті, тәсілді меңгеру гана емес оны жетік білуі жаңа тәсыдерді жетілдіру болып табылады, сонымен қатар устасу нәтижесінде көптеген қарсыластар және әртурлі жагдайлар туындап отырады, әрі сол кезде уйренген тәсілдерін қолдана білуі керек. Бул тәсілдіц негізгі шешімі ойнау тәсілі болып табылады. Бундайда курестің жәй бір жеціл тәсілініц өзі белгілі бір ереже, белгілі бір мақсаты орындалады, әсіресе ойын кезінде бул тәсілдер жиі орындалады. Куресшіге бул тәсілдердіц белгілі бір нәтижесі тиімді. Ол куресу барысында кілемде комоносын, портерде немесе аяқтан, қолдан т.б. жерлерден устау барысында ол қоргану немесе шабуыл тәсілдерін жиі қолданады.

Әдістемелік тәсілдер: Бул қиын кезең көбінесе травма алуы мумкін. Кәбінесе ережелерді бузу немесе тәсілді дурыс қолданбау, сондай-ақ қарсы тәсыді дурыс қолданбаудан болады. Шолу ол жиі қолданылатын тәсіл, әсіресе иіліп лақтыруда тобъщтан қагу әдісі қолданылады. Оны дурыс орындау ушін қарсыластың кушін және ыцгайын келтіре білу керек.

Әдістемелік нұскрулар: Бул сабақтың негізгі мақсаты қате жібермеуге және травмалық жарақаттар болмауга негізделген. Олареа әдістемелік тургыда нусқау багыт беріп отырады. Буйрық беру және оны орындау: Бул дайындықтың ец негізгі бөлігі онда ол жаттыгушыларды тәртіпке және белгілі бір ережеде куресуге шақырады. Буйрық беру арқылы оқытушы жаттыгуды жылдам уйымдастырып оныц орындалуын қадагалайды.

Окіытудың негізгі кезеңдері: Куресті уйрету барысында белгілі бір педогоикалық сурақтар шешіледі, сондықтанда ол бірнеше бөлімнен турады.

Тәсілмен танысу: Бул этаптагы тәсіл көптеген бөлімдерлен турады. Оныменен әдебиеттер, көрнекі қуралдар арқылы танысуга болады. Оны уйрену барысында қиын бөлімдерге және қиын қымылдарда орындау болып табылады. Бунда негізгі мақсат уйретуші техникалык, және әдістемелік тургыда сол тәсілді мецгеру барысында, қателіксіз жасай білуіне тәрбиелейді, онда әр оқушы өз ъыцгайына қарай әртурлі жаттыгулар арқылы тәсілдер қолдана алады. Әрі оқытушы жаца тәсілмен өткен тәсілдер мен байланыстыра алады. Әр тәсілді уйренудіц негізі ол курес болып табылады. Әрбір тәсілді шебер орындай алуга, уйрету, соган икемдеп баулу- ол оқытушынъщ міндеті мен мақсаты болып табылады.

Бәлімді үйрену: Жаца тәсілдер уйренгенде олар толық немесе бөлімдерге бөлу арқылы уйретіледі, онда тәсілдіц амплетудасымен жылдамдыеы жаца материалдыц игерілуі қарастырылады. Тәсілді толык, үйрену: Бул кезде тәсілдің қозгалысы мен усақ бөлшектері жалпы қосылып оқытылады. Бундай тәсілдерді жалпы уйретуге және сонымен бірге қыын тәсілдердіц өзі мысалы: шалқайып лақтыру, айналып лақтыру сонымен бірге устау тәсілдері көінесе толық оқытылады. Бул негізінен тәсілді толық орындау мақсатында тәсілді жасау кезецімен оны қауіпті сәттерінен сақтандыру толық қарастырылады. Одан кейінгі сәттер бәлімбеуі тиіс Тәсілді толык, жасауда негізінен:

Дайындаушыны толық тәсымен таныстырып, жаңа тәсілді
толық уйрету кезецінде оныц сол тәсілді жетік орындауына
мумкіндік жасату керек.

Негізгі назарын сол тәсілді орындауга аудару керек.

3. Алгашқы тәсілдерді орындауга мумкіндік жасау. (қарсылас
тацдау, оныц бойы салмагы мен шеберлігініц сай келуі және
жумсақ кілемдерде орындалуы).

4. Тәсіа қолданган кезде көмек жасап щателіктерді жібертпеу.

Бекіту немесе тәсілді әрі щрай жетілдіріу.

Бул ушінші этаптық оқыту болып табылады- бунда уйренген тәсілді дайындалушы енді жарыстарда қолданады. Үгым мен әдіс іскерлік көбінесе оқу — жаттыеуларында қалыптасады. Бул кезецдер оқу мен уйрету барысында оныц курес барысында уйренген тәсілдерін тиімді әрі дурыс, қатесіз жылдам жасауына мақсат қояды. Сонда гана олар сол спорт турін мецгерген шеберлер болып шыгуына мумкіндік туады. Бул тәсілдер барлық этапта әр спортшыныц орындауында әртурлі тәсілдермен орындалады. Бундай жагдайда куресшілер барлық білімімен әдісін тиімді қолданады.

Куресшілер көп тәсыдермен амал —әдістерді быеді, бірақ олар оныц барлыгын бірдей қолдана бермейді тек кейбіреулерін гана жиі қолданады. Әйткені көп тәсілдер жалпылама бөлінбей оқытылуы тиіс көп жагдайда нашар шыныққындар тәсілді жеке-жеке бәліп уыреніп оқып оның әртурлі тәсілдерін жетік мецгеріп оны жарыстарды тиімді қолдана біледі. Бул мәселелер мен сурақ тарды шешу ушін әр тәсілге арналып арнайы сабақтар әткізіліп оларды жеке —жеке оқытады. Бундагы жетістіктер оқытушыньщ уйретуі тәсілімвн әдісіне байланысты және қателіктерді уақытында тузеп отыру нәтижесінде болады.

Окіытушымен дайындалушының арасындағы окіыту

кезіндегі байланыс.

Кесте.

Оқытушының әрекеті	Оқушының әрекеті
Жаца тәсілмен танысқанда
Топты бір жерге жинап көрсету арқылы тусіндіреді	Оқытушыныц айтуы мен жиналып қарап турады.
Дурыс тәсілді көрсетеді	Тусіндіруді тыцдап тәсілді кәрсетуді бақылайды
Тәсіаді жалпы және бөлімге бөліп көрсетеді	Оқытушы тәсілді көрсетіп жатқан қарсылас оныц сол тәсілді орындауына қолайлы жагдай тугызады.
Бөліп оқыту кезеці
Тапсырмага сәйкес куресшілердің жуптарын тауып белгілеу	Қарсыластарын оқытушының нусқауымен ауыстырып отыру.
Жуптарды ортага кілемге шыгарып оларга тәсіл жасауга нусқау береді.	Оқ ытушыныц буйрыгын орындап қарсыласына тәсыді жасауга кілем устінде багдар жасау.
Тәсілді бөліп жеке-жеке оқыту
Тәсілдіц жеке бөлімін орындаганда оның дурыстыгына көціл бөліп уйрету.	Тәсіадіц орындалуын ойлап барып жасау.
Тәсілді дурыс орындауын қадагалап оны орындауга буйрық береді.	Оқытушы айтқан ескертулерді ескеріп тәсыді орындайды қарсыласы тәсілдіц дурыс орындалуына мумкіндік жасайды.
Қателіктерді айтып оны жібермей дурыс орындауга тапсырма немесе нусқау береді	Тапсырманы орындайды.
Тәсілдіц орындалуыныц барлық бәлімінщ толық орындалуын ескертеді.	Тәсілді толық орындауга кіріседі.
Тәсілді толық қарсыластыц қимылына қарсы жасауга толық игеруге уйретеді. _	Тәсілді толық қарсылыққа қарамай орындайды.
Тапсырманы толық орындауга нусқау береді.	Тәсіаді орындау барысында өзініц әрбір жасаган тәсіліне қарсыласы мумкіндік тугызып

Жалпы қателіктерді табуда егер дайындалушы оқушы тәсілді жасау барысында оныц кейбір тустарын умытып кете беретін болса онда оган сол тәсілді жеке-жеке емес толық жасалуын уйрету керек, немесе бупдай қателіктерді қайталап көрсету арқылы тусіндіруге болады. Кейбір жагдайда жаттыгушы тәсілді жасау барысында оны толтыру кезецінде ыцеайына келмеген жагдайда қателіктер жіберуі мумкін. Үйткені оныц өз ыцгайы не оц немесе солга қарай болуы

мумкін. Тагы бір себебі пгәсілді жасау барысындагы қателіктердің неге байланысты екенін жаттықтырушы көрсете білуі керек. Ол мумкін дайындалушы оқушының әлсіздігі немесе оныц физикалық дайындыгы болмаса тәсілі нашар не баяу болуы тиіс ондайда кәп қате жіберуі шатысу мумкін немесе шатысып бір қате жіберіп алуы мумкін сондықтанда оныц осал тусын көре біліп ақыл кеңес беріп отыру жаттықтырушының негізгі міндеті болып табылады. Әрі бул қателіктер болмаса тәсіл толық әрі қатесіз орындалады.

Мамандар көбінесе тәсілді қарсылас куресшініц қимылына қарап жасайды. Ол негізгі ерекшелігі болып табылады, егер оқушы негізгі тәсшді дурыс ал қалеандарынан қате жіберсе онда ол әрі қарай жасау барысында қателіктер жібермеуге тез уйренеді. Кей жагдайларда дайындалушы оқушы белгыі бір тәсілді жасау барысында бір қателікті қайталай берсе онда оны тоқтатып қайтадан дурыс жасалуын көрсету керек. Егер белгілі бір жеке қателіктер болса онда оқытушы сол қателіктің травмалық жарақат әкелетінін тустарына тоқталып, оныц дүрыс әрі сақтандыру тәсілін көрсетеді, ал қалган қателіктерді ол жаттыеу барысында демалыссыз дайындалу нәтижесінде жояды. Қорқу, өз өзіне сенбеу, жүрексіну, зауқы болмау техникалық гана емес сонымен бірге физикалық дайындықтың нашарлыгы куресшінің қиындықтан қашуы болып саналады. Сондықтанда уйрету кезінде көптеген қателіктерге тоқталып оларга тусінік беріп өту керек. әйткені ол оқытушының негізгі мақсатымен міндетінщ бірі болып саналыды.

Күрес жаттыіуларының негізгі әдістері. Күрес жаттыіуларына жалпы мінездеме.

Хуресшітң жаттыгуы бул куресшінің арнайы жан жақты багытта дайындалган жогары дәрежелі спорттық дене тәрбиесініц нәтижесі. Сонымен бірге куресшінің дайындалу спорттық жаттыеуга немесе жарыстарга дайын кезі болу ушін оган барлық жагдайлар мен мумкіндіктер тугызылу керек. Дайындық барысында куресшінің арнайы жаттыгулары устасу жаттыеулары сонымен қатар оеан белгілі бір жагдайлар жасалу керек спортшы әрбір белгіаі уақытта демалып активті демалу орны, мерекелерге қатысып, массаж алу т.б. болуы тиіс. Буның барлыгы оныц дайындалуымен методтармен тәсілдерді уйрену барысында керек нусқаулардъщ көп мацызы бар. Куресшінің тагы бір дайындыгыныц турі ол ауырлықты көбейтіп курестегі жаттыгудыц уақытын созады. Көбнесе ол ауырлықтың созылуы мен спортшыныц физикалық және техникалық шыдамдылыгымен әлшеніп ол жиі қайталанып отырады.

Фунщиялық даму нәтижесінде спортшы ауырлық кушімен уақытын созып оданда көп ауырлық уақытында жумыс істей алуга биімделіп, жумыс істеу қаблеті одан сайын арта туседі. Оныц негізгі

бір мақсаты ол спортшыныц агзасына әсер етуіне байланысты жургізіледі.

Дайындық барысында багалау: «жаттыққан», «дайын», «спорттық формада» деп бөлінеді. Дайындықта оныц биологиялық биімділігі мен онық өзгерістері және жаттыгудыц әсері. (булшық еттердіц фунщиялдық куші журек, қан тамырлары, жыныс алу және басқа агза системалары) жумысына байланысты.

Дайын деген угым ол спортшы: физикалық, техникалық, тактикалық,теориялық және моралъді-ерікте дайын болганда гана айтамыз. Жаттыгулар барысында оныц белгілі бір кунтізбелік кундерде дайындалу тәртібіде бар онда спортшы белгШ бір ауырлық уақытында өз бойына келіп спорттық жарыстареа қатыса алады. Әрі жогары дәрежеде дайын болады. Бундай дәрежені куресшінің өз бабына келу формасы деп атайды.

Қазіргі кундегі курестерде спортшылар көптеген тәсілдер мен әдістер қолдаиып қарсы тәсілдерді де жақсы қолдана біледі. Қандай кездесу болмасын белгілі бір сикундтар немесе 9 минутқа созылады мумкін бір кунде куресшіде 4 кездесу болуы мумкін. Куресші әртурлі техникамен әртурлі жагдайда дайындалеан спортшылармен куреске туседі.

Қазіргі замангы куресте ол куресу уақытын төрешілерге өте кәп талаптар қою мен шектеледі. Спорттық жаттыгулар келесі сурақта шешіледі: денсаулықты ныгайту, функциялық мумкіндіктерді кецейту белгілі бір мақсатта спортшыныц дамуы. Жақсы шебер дайындау ол спорттық жаттыгудагы куресшінің көптеген дайындыгы мен оныц алга қойган мақсаты және ерте жастан бастап спорттық икемі болуын қажет етеді.

Жаттыіудың мазмүны: Спорттық жаттыгудың мазмунында көптеген дайындықтар спортшыныц физикалық, техникалық, моралъдық-ерік және теориялық дайындық жақтары жатады. Спортшыныц дайындыгы систематикалық және планды турде тәсілдерді қолданып дайындау әдісі. Ол оган к^ажетті дайындықты жетілдіріп спорттық жарыстарга қатысуеа қол жеткізеді.

Үлкен бөлігініц мазмуны ол спортшыныц жаттыгулар негізіндегі негізгісі ол «уйрену» болып табылады.

Физикалъщ дайындың.

Физикалык, дайындықтың негізгі багыты: денсаулықты ныгайту, оны белгілі бір дәрежеде физикалық дамыту, дене тәрбиесі туреысында тәрбиелеу.

Жалпы физикалық дайындықтың мақсаты ~ ол жоеары дәрежелі жумыс істеу қаблетін, жақсы коордтациялық агзаныц системасына және гармондарды дамытып спортшыны жетілдіру.

Жалпы физикалық жаттыеулардъщ негізгі мақсаты ол жаттыгу, ол аезаларга кәп әсер етеді (журу,жугіру,жузу), шангы тебу,

спорттық ойындар, жалпыга бірдей гимнастика, керілу жаттыгулары, т.б. жатады. Жалпы жетілдіру мақсатында курес жаттыгуларын қолдануга болады.

Жалпы физикалық жаттыгудыц жогаргы дәрежесі белгілі бір максимумдық дәрежеде физикалық сапа мен арнайы жаттыгулар жасап, оның функциясын кецейтіп спортшыга ауылықты узартуга немесе улкейтуге мумкіндік береді. Сонымен қатар спорттық көрсеткіштіц артуына жагдай тугызады. Арнайы жаттыеудың негізгі узінділері ол курестің тәсілдері қолданылган тәсілде және соган уқсас жаттыгулар мен арнайы курес тәсілдері жатады.

Жаттыгудыц ішкі уқсастықтары ол курес тәсілдерін меңгеріп, оны тиімді пайдалана білуде. Тәсыдерді дурыс қолдану жарыстармен жаттыгуларда тексеріледі. Сондықтанда арнайы жаттыгуларды жақсысы оның нәтижесін көрсету жаттыгуларымен спорттық жарыстарда кәрсетуге болады. Жарыстарга қатысу қазір таңдау арщъшы арнайы комитеттіц бақылауы арқылы жургізіледі. Олар өз алдына багдарлама бекітіп беріп отырады. Арнайы жаттыгулар мен әдістемелік байланыстар белгыі этап арқылы журеді. Ол дайындаушыныц моршіьдық еріктік дайындыгын шешуге көмектеседі. Жарыстарга қатысу ол оныц спорттық шеберлігін арттырудыц бір мумкіндігі болып табылады, бірақ жарысқа өте жиі қатысу, оныц нерв жуйесінің қатты шаршауына әкеп согады, оныц куресуге деген ынтасы төмендейді. Сондықтанда жарыстармен дайындықтар белгілі бір баедарламада кесте турінде, белгыі бір тиімді мерзімде жургізйіу керек.

Физикалык, тәрбиенің мыктылыш.

Адамныц жеке қозгалыстарын физикалық мықтылыгы деп атауга болады. Куш, жылдамдық, тәзімдыік, ептыік, майысқыштық, буның барлыгы физикалық мықтылық қимылымен қозеалысы болып табылады. Мысалга: Қарсыласын кыемнен кәтеріп алу немесе оны жасау кезде ол артқа не алга баяу ецкейсе ол шалқайып лақтырган кезде сол тәсілді тез әрі жылдам істейді. Кейбір тәсілдерді жасаганда куш пен бірге, жылдамдық және ептілікті қатар қолдануга тура келеді. Бул оның физикалық дайындыгына көп әсер етеді.

Фызикалық жаттыгуды мықтылыққа тәрбиелеуде курестің барлық турдегі жаттыгулары қолданылады. Ец алдымен дайындау барысында курестің жаттыгулары мен тәсілдерін тацдап алу керек. Жаттыгулар дамуына одан әрі көмектеседі. Ол ушін акробатикалық жаттыгулар, ауыр жаттыгулар т.б. турлерін жасау арқылы жасауга болады.

Куштілікке тәрбиелеу.

Куресшінщ куші — ол оныц өзінщ қарсыласын немесе булшық еттеріне тускен қарама-қарсы кушті жеңіп шыгу. Куштің пайда болу қасиетін жогалтпау ушін оны белгілі бір жоеары максимальдық жаттыгулар арқылы булшық еттерде куш тусіріп, сонымен қатар демалтып отыру қажет. Куш куресте оеан тускен кушке байланысты әртурлі дәрежеде қолданады. Оныц кушініц өзгеруі физикалық устасу нәтижесінде байқалып отырады.

Жаттыгуларды тацдау кезінде оны кушті дамытып отыруын есте сақтаеан жөн. Сонымен қатар булшық етті демалтып булшық еттерді босатып отыру керек. Ол булшық еттіц динамикалық жумысын жақсартады.

Куштілікке тәрбиелеу әдісі.

Максималъды куштіц әдісі ол көрсетілген жаттыгулардыц белгілі бір ережеде кун тусіру арқылы жасалады. Жогаргы куш тусіру ол штанга көтеру, амортизаторлар тарту болып саналады. Оныц өзі дайындалушыныц активті кушін қажет етеді. Бундай дайындықта жогареы спортшылардыц 80-90% орындауы оныц максималъды рекордтық кәрсеткіші болып табылады. Бундай жаттыгулар орындау кезінде тек бір немесе екі рет подход жасап денені шынықтыру керек. Подходтардыц саны спортшыныц дайындыгы мен педогогикалық тапсырмасы болып табылады. Онда спортшыныц назары мен координациялық қозгалыстарга көп көціл бөлу керек. Бундай жаттыеуларды орындау барысында булшық ет массасы әспей максималъды куш жумсалады. Ол куш булшық ет нервтерініц қозуынан пайда болады. Бул тәсіл куресшілерге өте тиімді. Салмагын көбейтпей тек қана кушін көбейту олар ушін өте қолайлы. Крйталау әдісін күшейту. Бул әдіс жаттыгуды әбден шаршаганша 30-40 % ке дейін көтеру жатады. Бундай әдісте жумыс істеп булшық етті шамадан тыс шаршату булшық етке куш беруі: буларды булшық етті созып куш беру ушін 8-12 рет қайталап істеу керек.

К,айталап істеу әдісін егер спортшы әз алдына булшық еттің кушімен көлемін улкейткісі келсе еана қайталап жасайды, ол көбінесе мостыга турганда сонымен бірге қолмен кілт жасаванда немесе қылшндыру әдісінен шыққанда көп көмектеседі. Бул тәсіл жумысқа қаблетін арттыру ушін онымен бірге тезімдыікке жақсы ықпал етеді.

Динамикалық әдісті үлғайту: Бул әдіс негізінен шабшандықпен куштілікті дамытуга багытталган. Оныц мацызы ол өзініц итеру кушіне көп багытталады. Партерден кәтеру, иіліп лақтыру, бурыльт лақтыру сияқты тагы басқа жаттыгуларда қолданылады. Изометриялык, әдіс: бул әдіс статистикалық куш тусуді қарастырады, әртурлі жагдайда моста немесе устап туруда тагы басқа жагдайлардагы кушті қарастырады. 5-10 рет қолданылады.

Барлық жаттыгу салмақтъщ көптігіне қарай оныц дайындыгыныц байланысты болады.

Берілген әдістер мен дайындалып оны одан әрі дамыту, оныц әртурлі куш ретсіз қолданып ол жылдамдылықпен шапшаңдық. Ептілік және буындардыц әлсіреуіне әкеп соеады. Сондықтанда жас спортшыныц негізгі міндеті ол өзініц кушін арттырып ал салмагын өсірмей болып табылады. Спортшының агзасы әртурлі жаттыгуларга тез биімделуге дайын болуы тыіс. жаттыгуларды булшық еттіц барлық жеріне бірдей емес, тек белгілі бір бөлігіне куш тусіруде бастап бірті-бірте барлық бөлігіне бірдей куш тусіріп дайындалуы керек. Белгілі бір итеру кушін керек етеді. Арнайы жаттыгуларда оныц физиологиялық кушін арттыру ушін жылдам қимылдық жаттыгулар қолданылады, содан кейін барып кушпен шыдамдылыққа негізделген жаттыгулар жасалады.

Үстасудан кейін кушке тусетін жаттыгулар жасауеа болмайды. Барлық мушелерге тыныеып тыныш куйге енуге уақыт беру керек. Көбінесе спорт залдарда немесе спорт костюмдерінде журіп дене қыздырган дурыс.

Шапшаңдыкка тәрбиелеу: Куресшініц шапшацдыгы ол оныц жекелеген қимылдар аз уақыт ішінде жылдам істей алуы жылдамдықпен шапшаңдықтың комплекстік және элементтік формалары бар. Элементтің формага шапшаңдықтың жасалу уақыты, жеке қимыл уақыты, жиелігі жеке темптіц қозгалыс жатады. Комплекстік формасына куресшініц толық техникалық қозгалысы жатады. Жақсы шапшаңдық жайлы угымда оныц дайындалу уақыты мен тиімді пайдалана білген куресші ол сол аз уақыттың ішінде қорганысқа шыгып немесе қарсы әдіс қолданып шабуылеа шыгып улгіруін айтамыз. Куресшіге тек қана жылдамдық емес сонымен бірге жақсы техникалық және теориялық дамуы болуы керек.

Сонда гана ол улкен жетістіктерге жете алады.

Оку орындарын жабдыкріау Зал.

Курес залында арнайы практикалық және оқып- жаттыгу бәлмесінде курестіц барлық туріне байланысты жабдықталады, оныц көлемі мынадай болуы қажет оган 11x11 метрлік екі курес кілемі еркін сиып туруы керек, және 16-20 адам дайындала алатындай аумақты қамтуы қажет куреске дайындалу ушін типтік 24x12 метр спортзалда әткізуге болады. Ал арнайы спорт залдар 36x18 метр, ал оның биіктігі 6-7метр ал жары 2-3 метрге дейін майлы сырмен сырланады. Жардың және төбеніц тусі ақшылт болады, еденін тазалап жуып отыру керек. Спортшылар дайындық кезінде оеан кілем әкеп төсейді. Жарық тусіру жогарыдан басталады.

Бөлмені желдеткіштіц көмегімен желдетіп акуасын тазартып алып отырган жвн. Залдың температурасы 15-20 ° градустан тәмен болмауы тиіс. Курес залында куреске қажетті жабдықтар болады: гимнастикалық таяқ, козел, брусъя, гимнастикалық жар, штанга,гир, гантел әртурлі салмақта, тренажорлық қондыреылар булшық етті әртурлі жумысын жетілдіруге арналеан. Барлық спорт жабдықтарын жинап қоюеа арнайы спорт зал ішінде қоима болуы керек. Спортшының жеке басыныц затына трико, курес аяқ киімі (борцовка), жаттыгу костюмі,салмақ тусіруге арналеан костюм, сулгі, бандаж, (оны уйде сақтайды уақытында киюге таза турінде алып келеді).

Залда сонымен бірге мынадай бөлмелер жабдықталады. Сырт киім ілетін бөлме, мугалімніц бөлмесі, душ,массаж жасау бөлмесі, дәретхана, дәрігерлік қабылдау бөлмесі болуы тиіс. Онда спирт маргансовка, марлі, мақта, бинт, вазелин, хлорлы этил, қайшы т.б. заттар болуы қажет.

Кілем.

Ережеге сай спорттық курес турлері өтеді. Оныц көлемі 11x11 немесе ІОхІОм ал шецбердіц диаметрі 8 немесе 9 метр.

Спорттык, жабдыкщар: Білектіц күшін дамытуга станок оны дәцгелек металдан немесе агаштан жасалган оныц аягында металдан жасалган стержыны болады. Ол еркін айналып туруы қажет оган 39 кг. Дейін салмақ қосылады. Ол 130-140 см биіктікте орналасуы керек. Ол биіктікті әзгертіп туруга мүмкіндік жасайды.

Жарга орнатылган блок ол кушті дамытуга әрі ауырлық кушін арттыруга көмектеседі. Онда шойыннан жасалган пластинка ол бірініц устіне бірі киілу арқылы салмақ арттырып отыруга болады. Үрмалы доп ол жәй курестіц жаттыгуларда әртурлі гимнастикалық жаттыгулар мен ойындар жургізуге қажет. Доптыц салмагы 5-10кг оныц кәлемі салмагына байланысты болады.

Скачалка — ол ептілік пен шапшаңдық жинауга байланысты қолданылады. Ол капронды жіптер немесе ризинкадан жасалады, жуандыгы 8-10мм узындыгы 2 м 80 см.

Спорт залда болатын жабдыкргардың аттарымен сандары

Кесте.

№ р/с	Жабдыкріардың аты	Саны, Шт.
1	Кілем Пхіім	1
2	Қосымша сырт	1
3	Жаттыгу қаптары мен дайындық қуыршаеы	3-4
4	Гимнастикалық брусь	1
5	Гимнастикалык, қабыреа	3-4
6	Гимнастикалық шеңбер	2
7	Өрмелеуге арналган вертикалъді арқан	2
8	Тартылуга арналган арқан	2
9	Горизантальді өрмелеуге арналган арқан	2
10	Гимнастикалык, орындық	2
11	Жаттыгу штангасы	2
12	Әр түрлі салмақтаеы гирлер	16-20
13	Әр турлі салмақтагы гантелдер	32-40
14	Әр түрлі урмалы доптар	10-20
15	Скакалкалар узындыгы 2м 80 см	16-20
16	Айна	2
17	Спорттық костюмдерге арналган ілгіштер	16-20
18	Медициналык, таразы	1
19	Хабарландыруга арналган тақта	1
20	Тукіргіш	3-4
21	Жар сагат	1
22	Шац соргыш	1
23	Аптечка	1
24	Су қуятын ыдыс және стаканымен	1

Куресшінің жеке жабдыкупары: олардъщ қурамына трико, жаттыгу костюмі, салмақ тусіруге арналган костюм, бәтеңке ол жеңіа теріден тігіледі оныц ултарагы жумсақ болуы қажеттабанына резецке қагып сыреымас ушін сақтандыру жасауга болады. Бәтецкеніц биіктігі тобықтан 18-20 см баудыц сыртына темірден жасалган заттар ілуге болмайды. Сонымен бірге бондож, сүлгі, жугіруге спорттық кроссовка, қулаққа зақым келмес ушін арнайы маскакиюге болады.

Физикааык, дамуын ныгайту ушін курес залының қасында ойын залдар мен бассейіндер әрі таза ауада жаттыгулар жургізыуі қажет және екі топқа арналган жеке-жеке киім шешетін орын болуы қажет сондықтанда комплекстік орында телевизор ыцгайлы жиһаз, радио, жаңа газет —журналдар болуы тиіс.

Сонда спортшы жогары көрсеткіш^іерге жетуіне мумкіндігі туады.

Кррытынды.