Тұлға мотивтерінің түрлері Саналы негізделген мотивтерге құндылықтар, сенімдер, ниеттер кіруі керек. Құндылық-белгілі бір объектілер мен құбылыстардың жеке, әлеуметтік-мәденимаңыздылығын көрсету үшін философияда қолданылатын ұғым. Жеке құндылықтар оның құндылық бағдарларының жүйесін, ол үшін ерекше маңызды болып табылатын жеке тұлғаның ішкі құрылымының элементтерін құрайды. Бұл құндылық бағдарлары адамның санасы мен іс-әрекетінің негізін құрайды. Құндылық-бұл тек білім мен ақпарат негізінде ғана емес, сонымен бірге өзінің өмірлік тәжірибесі негізінде пайда болатын әлемге жеке көзқарас. Құндылықтар адам өміріне мән береді. Адамның құндылық бағдары әлемінде сенім, ерік, күмән, идеал бар. Құндылықтар-ата-аналардан, отбасынан, діннен, ұйымдардан, мектептен және қоршаған ортадан алынатын мәдениеттің бір бөлігі. Мәдени құндылықтар-бұл нені қалайтынын және нені білдіретінін анықтайтын кең қолдау көрсетілетін сенімдер.
Құндылықтар болуы мүмкін: индивидтің қатысы бар, өмірге деген жалпы көзқарасын және мақсаттарын көрсететін өздігінен бағдарланғандармен;
жеке тұлға мен топтар арасындағы қарым-қатынасқа қатысты қоғамның тілектерін көрсететін басқаларға бағытталған;
қоғамның жеке адамның экономикалық және табиғи ортамен қалаған қарым-қатынасы туралы идеяларын бейнелейтін бағдарланған орта.
Сендіру Нанымдар-бұл теориялық біліммен және адамның бүкіл дүниетанымымен негізделген практикалық және теориялық іс-әрекеттің мотивтері. Мысалы, адам мұғалімдік қызметті таңдайды, өйткені ол балаларға білім беруге қызығушылық танытқандықтан ғана емес, балалармен жұмыс істегенді ұнататындықтан ғана емес, сонымен бірге қоғамды құрудағы көп нәрсе сана тәрбиесіне байланысты екенін жақсы білетіндіктен. Бұл оның кәсібін қызығушылықтан және оған бейімділіктен ғана емес, сонымен бірге сенімдерінен де таңдағанын білдіреді. Терең негізделген нанымдар адамның өмір бойында сақталады. Нанымдар-ең жалпыланған мотивтер. Алайда, егер жалпылау мен тұрақтылық жеке қасиеттердің тән белгілері болса, онда нанымдарды сөздің қабылданған мағынасында мотив деп атауға болмайды. Мотив неғұрлым жалпыланған болса, ол адамның қасиетіне жақын болады.
Ниет-іс-әрекеттің құралдары мен тәсілдерін нақты көрсете отырып, белгілі бір мақсатқа жету туралы саналы шешім. Бұл іс-әрекетке және жоспарлауға деген ынтаны біріктіреді. Ниет адамның мінез-құлқын ұйымдастырады.
Қарастырылған мотивтердің түрлері мотивациялық саланың негізгі көріністерін ғана қамтиды. Шындығында, адам-орта қарым-қатынастары қанша мүмкін болса, сонша түрлі мотивтер бар.
Мотив - адамға қуат беретін және нақты мақсатқа жету үшін саналы сыртқы белсенділікті көрсетуге итермелейтін күрделі психикалық білім. Леонтьев: мотив-анықталған (саналы) қажеттілік; қажеттілік объективті. Мотив пен қажеттілік арасындағы байланыс екі түрлі, бір қажеттілік бірнеше мотивтерді тудыруы мүмкін және бір мотив бірнеше қажеттіліктер негізінде құрылуы мүмкін. Мотив пен оның қызметіне жауап беретін табысты іске асыру ықтималдығы арасындағы қарым-қатынастар эмоцияларда көрінеді.
Мотивтің эмпирикалық сипаттамалары: кеңістіктік-мотивтің векторы (мотив бағытталған объект) және валенттілік ( + / - ); уақытша-тұрақтылық;
модальділік-мотивтің мазмұны, ол үшін бәрі нақты жасалады;
қарқындылық-мотивтің күші (қажеттілік күшімен байланысты) ынталандырушы және бағыттаушы функциялар мотивтердің көптігі (кез-келген әрекет полимотивтелген); құрылымдық – іс – әрекет құрылымындағы мотивтердің иерархиялық ұйымы, жетекші, бағыныштылар бар;
қажеттілік-мотивтің динамикалық негізі, эмоция-әрекетке шақыру қажеттілікті қанағаттандыру пәні;
объектіге жетудің ықтимал жолдары.
Мотив пен мақсат сәйкес келмейді, олар сәйкес келуі мүмкін:
мақсат тәуелсіз қозғаушы күшке ие болады-мотив мотивтер теориясымен танылады I.Рубинштейн: адамның қажеттіліктері мен мотивтері ол өмір сүретін қоғамға байланысты, ал қажеттіліктің көрінісі әр түрлі болуы мүмкін: міндет сезімі, қызығушылық, наразылық. Иерархия бар: қажеттіліктер, мүдделер, идеал. II. Ломов: қажеттіліктердің үш тобын бөлді: 1) негізгі – материалдық жағдайлар, өмір сүру құралдары, қарым – қатынас, демалыс 2) туындылар – эстетикалық, оқуға деген қажеттілік 3) жоғары-шығармашылыққа деген қажеттілік III. Маслоу: алдымен төменгі деңгейлерді қанағаттандыру керек деп қажеттіліктер құрылымы туралы айтты, тек осыдан кейін ғана белсенді болып, жоғары деңгейдегі қажеттіліктердің мінез-құлқын анықтай бастайды.
Маслоу пирамидасы: өзін-өзі таныта білу қажеттілігі, өзін-өзі құрметтеуге деген қажеттілік, сүйіспеншілікке және қарым-қатынасқа деген қажеттілік, қауіпсіздік қажеттілігі, биологиялық және физиологиялық қажеттіліктер. IV. Хекхаузен: екі негізгі мотив бар деп ұсынды – жетістік мотиві (ЖМ) және сәтсіздіктерден аулақ болу мотиві (САМ), әр адамда олар теңдестірілген немесе біреуі басым: ЖM әлдеқайда әлсіз САБМ – жоғары зияткерлік деңгей және қабілеттер массасы, бірақ адам жоғары САБМ болғандықтан бағаланбай қалуға қорқады, сондықтан ешқандай мүмкіндікті жүзеге асырмайды. V. Йеркс-Доусон Заңы: жеңіл міндеттер, қиын міндеттер, қызметтің сәттілігі, мотивацияның қарқындылығы. Белгілі бір сәттен бастап, кері айналдыру жүреді – адам соншалықты қатты қозады, сондықтан ол мүлдем жинақтала алмайды. Мотивтің функциялары: энергетикалық, бағыттаушы, семантикалық – іс – әрекеттің мақсатына деген көзқарас іс-әрекетті әртүрлі мағынада бояйды; мақсат іс-әрекеттің түпкі мотиві бола алады-мотив мақсатқа ауысады және адамның өмірі тұрақты мағынамен, реттілікпен толтырылады.
Мотивті қалыптастыру (Ильин): қажеттілік хабардарлық қажеттілік дерексіз мақсат (биологиялық/әлеуметтік) жеке адамның қажеттіліктері (тамақ туралы ой) (құбылыс) ерекше емес – адамның белсенділігі іздеу қызметі ерекше – аштық, шөлдеу (жағдайды бағалау) мотив бағыт – басым мотивтер жүйесі. - жеке тұлғаның қоғамнан қоғамға беретініне қатынасы, яғни. бағдарлау-бұл жеке тұлғаның жетекші сипаттамасы. Бағыттылық мыналардан тұрады: тұлғаның мотивациялық саласын құрайтын мотивтер-өмір бойы қалыптасатын және дамитын барлық мотивтердің жиынтығы; кейбір мотивтер салыстырмалы түрде тұрақты және үстемдік етеді, бүкіл өмірдің өзегін құрайды, оларда жеке тұлғаның бағыты көрінеді.
Жеке өмір барысында мотивтердің саралануы мен интеграциясы жүреді, біреуі негізінде басқалары қалыптасады, яғни мотивациялық саланың дамуы кейбір мотивтерді басқаларына "төсеу" қағидаты бойынша жүреді. Мотивтер бағыттың өзегі болып табылады, олар материалдық және эстетикалық сияқты қоғамдық және жеке қажеттіліктерді көрсетеді. Бұл негізде адамның өмірлік мақсаттары қалыптасады-күнделікті мақсаттардың интеграторы.
