Заңнамалық және нормативтік құқықтық база

295 
шараларды жүзеге асырады); 
- «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың 
профилактикасы және балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын 
алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (12-бап) (білім беру 
органдарының кәмелетке толмағандардың жазғы демалысын, бос уақытын және 
жұмыспен қамтылуын ұйымдастыру жөніндегі құзыреті көзделген); 
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы (мақалалар 1, 4, 5, 6, 11, 
14, 23, 28, 37, 51, 52, 62, 63, 65) (білім беру саласындағы уәкілетті органның және 
жергілікті атқарушы органдардың құзыреті: 
- балаларға қосымша білім беруді қамтамасыз ету; 
- білім беру сапасын басқаруды жүзеге асыру, білім беру ұйымдары 
ұсынатын білім беру қызметтерінің сапасын әдістемелік және әдіснамалық 
қамтамасыз ету; 
- Республикалық маңызы бар мектептен тыс іс-шараларды ұйымдастыру 
және өткізу; 
- педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру және ұйымдастыру; 
- жалпы білім беретін пәндер бойынша мектеп олимпиадаларын және 
ғылыми жобалар конкурстарын, облыстық ауқымдағы орындаушылар 
конкурстары мен кәсіби шеберлік конкурстарын ұйымдастыруды және өткізуді 
қамтамасыз ету.). 
Қосымша білім беру саласындағы тиімді реттеу үшін тиісті органдардың 
балалар музыка мектептерінің, балалар көркемөнер мектептерінің және балалар 
өнер мектептерінің үлгілік оқу жоспарлары мен білім беру бағдарламаларын 
әзірлеу және бекіту туралы өкілеттіктері айқындалды (тт. 7-1) ҚР «Білім туралы» 
Заңының 5 бабы). 
Білім алушыларға қосымша білімнің білім беру бағдарламалары бойынша 
білім беру қызметтерін бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білімнің жалпы 
білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары шарт 
негізінде ұсынады («білім туралы» ҚР Заңының 37-бабының 1-тармағы). 
Барлық балалардың тең қолжетімділігі үшін жағдай жасаудағы 
жетістіктердің бірі балаларды мектептен тыс қызметпен қамтуды ұлғайту 
балаларға қосымша білім беруге мемлекеттік тапсырысты орналастыру туралы 
норма болды (тт. 43) 5-бап, 62-бап). 
Балаларға қосымша білім берудің білім беру бағдарламаларын іске 
асыратын ұйымдардың бейіні бойынша педагогтер мен мамандарға, оларды 
әдістемелік сүйемелдеуге көмек ретінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің 7 
қаулысы, оның ішінде «сапалы білім беру» «Білімді ұлт» ұлттық жобасы, 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрлігінің 18 бұйрығымен 
бекітілді, олар ҚР БҒМ сайтында орналастырылған. 
Балаларға қосымша білім берудің құндылықты-мағыналы, мақсатты, 
мазмұнды және нәтижелі басымдықтары ҚР-да балаларға қосымша білім беруді 
дамытудың тұжырымдамалық тәсілдерінде көрсетілген (ҚР БҒМ 2019 жылғы 19 
ақпандағы № 81 бұйрығы) 
Балаларға қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру 
ұйымдарында білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері

296 
2022-2023 оқу жылындағы балаларға қосымша білім берудің ерекшеліктері 
жалпы орта және қосымша білім беруді неғұрлым тығыз интеграциялау 
қажеттілігімен байланысты. 
Қазіргі мектептегі мазмұн мен технологияның өзгеруінің инновациялық 
сипаты көбінесе қосымша білім беру арқылы күшейтілуі мүмкін, оның сипаты 
қызмет түрлерін таңдау еркіндігін, білім алушылардың жоғары уәжін, және жеке 
тұлғаның нақты шығармашылық өзін-өзі көрсетуін білдіреді. 
Жаңа буынның білім беру стандарттарын енгізу жағдайында балаларға 
қосымша білім беруді жалпы білім беру бағдарламаларының құрылымына 
қосудың өзектілігі мектепте алған білім, білік және дағдылардың практикалық 
қолданылуына ықпал ететін жалпы білім берудің вариативті компонентін 
күшейту қажеттілігімен байланысты. 
Бастауыш, негізгі, жалпы орта білім беру мен балаларға қосымша білім 
беруді біріктіру қазіргі педагогиканың ең күрделі мәселелерінің бірі болып 
табылатын тәрбие, оқыту және даму процестерін жақындастыруға мүмкіндік 
береді. Бұл бағытты дамыту қажеттілігі бірыңғай білім беру кеңістігін сақтау 
идеясына негізделген. 
Мектеп сабағында оқытуды ұйымдастыру барысында қосымша білім беру 
жүйесіне тән технологияларды қолдануға болады. Бұл кешенді сабақтар, оқу 
жобалары, пікірталас технологиялары, ойындар. Олар, әдетте, сабақтың өзінен 
асып кетуді болжайды, тікелей мұғалімнің жетекшілігімен білім алушылардың 
тәуелсіз жеке және топтық қызметін қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, мектеп 
сабағы қосымша білім беру бағдарламасын жүзеге асыру процесінде 
материалдың мазмұнын кеңейту және тереңдету деңгейінде де, сабақтан тыс іс-
әрекеттің әртүрлі формаларында мектеп сабағы мазмұнының жеке элементтерін 
дамыту арқылы да жалғасын табады. 
Балаларды сабақтан тыс жұмыс жүйесіне қосу өзіндік сипаттамаларға ие 
және әр мектеп қосымша білім беруді ұйымдастырудың қандай деңгейін 
қамтамасыз ететініне байланысты әртүрлі оқу нәтижелеріне қол жеткізеді. Бұл 
мүмкін: 
1) жұмысы бір-бірімен аз үйлесетін және қолда бар кадрлық және 
материалдық жағдайларға толық тәуелді үйірмелердің, секциялардың, 
клубтардың кездейсоқ жиынтығы; 
2) балалардың шығармашылық ұжымдары мен бірлестіктері жұмысының 
ішкі топтасуы, олардың қызметінің әртүрлі бағыттылығы; 
3) мектептің жеке бөлімшесі ретінде балаларға қосымша білім беруді 
дамыту; 
4) балаларға негізгі және қосымша білім беруді интеграциялау, мектептің 
негізгі құрылымдарының ұйымдастырушылық және мазмұндық бірлігі. 
Қазіргі уақытта мектептердің жұмыс тәжірибесінде жоғарыда аталған 
барлық ұйымдастырушылық модельдер қолданылады. 
Мектептегі қосымша білім беру ұйымының алғашқы екі моделіне 
басымдылық беріледі. Интеграциялық процестерді жүзеге асыру жағдайындағы 
үшінші және төртінші модельдер өздерінің білім беру жүйелерін құруға 
бағытталған мектептерге тән. 

297 
Әрбір модель оны жобалайтын және болашақта іс жүзінде жүзеге 
асыратын барлық адамдар үшін белгілі бір құндылықты білдіреді. Сонымен, 
мектепте қосымша білім беруді ұйымдастырудың алғашқы моделі белгілі бір 
мағынаға ие, өйткені ол балалардың бос уақытында жұмыспен қамтылуын 
қамтамасыз етеді және сабақтан тыс қызығушылықтарының спектрін анықтауға 
көмектеседі. Екінші модель балалар мен ересектерді (қауымдастықтар, 
шығармашылық зертханалар, экспедициялар, шеберханалар және т.б.) 
біріктіретін өзіндік жұмыс формаларымен құнды. Үшінші және төртінші 
модельдер балалардың қосымша білім алуға деген әр түрлі сұраныстарын 
қанағаттандыруға және сонымен бірге білім беру және білім беру 
бағдарламаларының мазмұнын бірлесіп әзірлеу арқылы өзара әрекеттесудің 
барлық субъектілерінің жұмысын үйлестіру арқылы мүмкін болатын маңызды 
нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. 
Математика, химия, физика, биологияға қызығушылық танытқан жоғары 
сынып оқушыларына мектептегі ғылыми қоғам аясында таным мәдениетін, 
зерттеу қызметін тәрбиелейтін жобалар ұсынылуы керек. 
Экологиялық мәдениетті тәрбиелеу тұрғысынан экологиямен айналысуға 
болады. Бұл жағдайда сабақтар әртүрлі жастағы бірлестіктердің табиғи түрінде 
жобалық технологиялар негізінде құрылуы керек. 
Жалпы, интеграция үрдісі кешенді бағдарламалар мен жобалардың 
санының артуынан тұрады: тарихи ойындар, музыкалық театр, балалар 
филармониясы, іздеу жұмыстары клубы, бард әндері, мектеп ғылым және 
техника академиясы және т. б. 
Осылайша, балалардың негізгі білімі мен қосымша білімі тең, бірін-бірі 
толықтыратын компоненттерге айналуы керек және сол арқылы әр баланың 
толыққанды жеке дамуы үшін қажетті бірыңғай білім беру кеңістігін құруы 
керек. Бұл тәсіл республиканың, облыстың, қаланың, кенттің, ауылдың, 
ауданның білім беру кеңістігі жағдайында оқушылардың білім беру бағыттарын 
құруда әртүрлі типтегі және түрдегі ұйымдардың интеграциялық байланыстарын 
күшейту есебінен мүмкін болады. 
Мұндай жағдайда мектеп оқушылардың дамуындағы зияткерлік 
ауытқуларды жеңіп, олардың қоғамға сәтті бейімделуіне негіз жасай алады.
Мектептегі сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастырудағы маңызды буын 
пәндік үйірмелер мен секциялар. Бір жағдайда, бұл пән бойынша сабақтан тыс 
жұмыс, екінші жағдайда – қосымша білім беру бөлігі. 
Білім берудің әр деңгейі үшін қосымша білім беру белгілі бір жас 
кезеңіндегі жеке ерекшеліктеріне негізделген өзінің маңызды модулін ұсына 
алады: 
– мектепке дейінгі білім беру деңгейінде-мектепалды даярлық; 
– бастауыш білім беру деңгейінде-білім алушының позициясын меңгеруге 
көмектесу: әртүрлі оқу қоғамдастығына қосу; 
– негізгі білім беру деңгейінде-тұлғаның өзін-өзі анықтау процесін қолдау: 
қызметтің әртүрлі салаларындағы маңызды мәселелер спектрін кеңейту және 
оларды шешу тәжірибесін алу; 
– жалпы орта білім беру деңгейінде білім алушылардың кәсіби өзін-өзі 

298 
анықтау процесін сүйемелдеу, кәсіптік бағдарлауды қамтамасыз ету. 
Оқушылардың жас, психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, 
оқытудың әр кезеңінде қосымша білім беру міндеттері өзгереді: 
бастауыш мектеп-балалардың танымдық мүмкіндіктерін кеңейту, олардың 
жалпы және арнайы қабілеттерінің деңгейін диагностикалау, қосымша білім 
беруді таңдау үшін жағдай жасау; 
негізгі мектеп - теориялық білім мен практикалық дағдыларды 
қалыптастыру, таңдалған қызмет саласында жеке тұлғаның шығармашылық 
қабілеттерін ашу; 
орта мектеп - таңдалған салада білім, білік, дағдылардың жоғары деңгейіне 
қол жеткізу, өзін-өзі жүзеге асыру, жеке тұлғаның өзін-өзі анықтауы, оның 
мансаптық бағдарлануы үшін жағдай жасау. 
Балаларға қосымша білім берудің тағы бір маңызды рөлі – оның тәрбиелік 
үстемдігі. Ересек пен баланың бірлескен шығармашылық іс-әрекеті барысында 
адамның адамгершілік қасиеттері дамиды. 
Бұл жағдай балаларға қосымша білім беру жүйесінің тағы бір ерекше 
рөлімен тығыз байланысты – компенсаторлық (немесе психотерапиялық), 
өйткені дәл осы салада мектеп жағдайындағы балалар, оқушылар оқу процесінде 
әрдайым қолдау таппайтын қабілеттердің жеке дамуына мүмкіндік алады. 
Негізгі мектеп пәндері бойынша үлгерімі төмен болғандықтан, ол өнер 
студиясында немесе спорт секциясында көшбасшылардың қатарында болуы 
мүмкін. 
Эмоционалды байлық-жалпы білім беретін мектеп жағдайында балаларға 
қосымша білім беруді дамытудың тағы бір ерекшелігі. Әлемге эмоционалды 
және құндылық қатынасы студенттерде жарқын тұлғаларға жүгіну процесінде 
қалыптасуы мүмкін, олардың өмірі мен жұмысы баланы толғандыратын 
сұрақтарға жауап іздеуге көмектеседі. Балаларға қосымша білім беру тағы бір 
маңызды рөл атқарады – мектептің мәдени кеңістігін кеңейтеді. 
Бұл салада баланы мәдени құндылықтармен таныстыру оның жеке 
мүдделерін, ұлттық ерекшеліктерін, микросоциумның дәстүрлерін ескере 
отырып жүзеге асырылады. Білімге мәдени көзқарас баланың ақпаратпен толып 
кетуіне және соның салдарынан оның жан дүниесінің кедейленуіне, мәдени - 
тарихи тәжірибенің бүкіл мұрагерлік жүйесінің бұзылуына, ұрпақтардың 
бөлінуіне, дәстүрлердің жоғалуына қарсы тұруға мүмкіндік береді. 
Әлеуметтік бейімделу және оқушылардың кәсіби өзін-өзі анықтау 
мәселелерін шешу үшін балаларға қосымша білім беру ерекше орын алады. 
Қосымша білім берудің рөлі – жасөспірімдерге дұрыс таңдау жасауға 
көмектесу. Сондықтан қызығушылық сабақтарының арасында практикалық 
бағыттағы әртүрлі курстарды жиі кездестіруге болады (көлік жүргізу, теледидар 
мен радио жабдықтарын жөндеу, тоқу, дизайн және т.б.). Одан да үлкен жетістік, 
әсіресе жоғары сынып оқушылары іскерлік өмірде табысты қамтамасыз ететін 
білімге ие болады (компьютер мен электрондық байланыс құралдарын, іс 
қағаздарын жүргізуді, кәсіпкерлік негіздерін және т.б. игеру). Өзінің әлеуетті 
қабілеттерін ашып, оларды мектеп жылдарында жүзеге асыруға тырыса отырып, 
түлек қоғамдағы нақты өмірге жақсы дайын болады, мақсатына жетуді үйренеді, 

299 
оған жетудің өркениетті, адамгершілік құралдарын таңдайды. 
Оқушылардың әлеуметтік бейімделуі үшін қызығушылықтары бойынша 
әртүрлі шығармашылық бірлестіктердің жұмысына қатыса отырып, олар қазіргі 
жағдайда ерекше құндылыққа ие болатын әртүрлі жастағы қарым-қатынас 
кеңістігінде болуы маңызды: мұнда студенттер басқалардың мүдделерін ескере 
отырып, өз бастамасын, тәуелсіздігін, көшбасшылық қасиеттерін, ұжымда 
жұмыс істей алатындығын көрсете алады. 
Мектептегі балаларға қосымша білім беруді дамытудың негізгі 
ерекшеліктері: 
1) білім беру құндылықтарын оң қабылдау және оның мазмұнын неғұрлым 
табысты игеру үшін кең жалпы мәдени және эмоционалды-боялған фон құру; 
2) балаларды жеке маңызды шығармашылық қызмет түрлеріне қосу 
арқылы «кедергісіз» тәрбиені жүзеге асыру, оның барысында өскелең ұрпақтың 
адамгершілік, рухани, мәдени бағдарларының «білінбейтін» қалыптасуы жүреді; 
3) қандай да бір қызмет түрлеріне (көркем, техникалық, спорттық және т. 
б.) ерекше қызығушылық танытатын оқушыларды балаларға қосымша білім беру 
ұйымдарында өз қабілеттерін іске асыруға бағдарлау;
4) оқушыларға жеке білім беру жолын анықтау, өмірлік және кәсіби 
жоспарларын нақтылау, маңызды жеке қасиеттерін қалыптастыру үшін қажет 
қандай да бір оқу курстарының болмауын өтеу. 
Қосымша сыныптан тыс іс-шараларды, үйірмелерді, секциялар мен 
факультативтерді ұйымдастырудың негізгі мақсаты баланың таланттарын ерте 
анықтау, шығармашылық қабілеттерін дамыту, оның қызығушылықтарының 
жан-жақты шеңберін қалыптастыру, кәсіби өзін-өзі анықтауға көмектесу болып 
табылады. Оқушылардың қажеттіліктерін ескере отырып, шығармашылық 
шеберханалар, іздеу үйірмелері, әдебиеттану курстары, өлкетану, Қызықты 
химия немесе математика секциялары, электротехника үйірмелерін және тағы 
басқаларын ұйымдастыруға болады. Қазіргі мектептегі қосымша білім беру 
жүйесі: 
- әр түрлі жастағы балалардың қажеттіліктерін қанағаттандыру; 
- жеке әлеуетін, шығармашылық жолын ашуға көмектесу; 
- оқушылардың психологиялық және әлеуметтік жайлылығын қамтамасыз 
ету; 
- өз бетінше дағдыларды дамытуға, өзін-өзі тәрбиелеуге ынталандыру; 
- сабақтарда алынған білімді тереңдету және практикалық қолдану 
процесінде жалпы білім беру әлеуетін іске асыруға көмектесуге (функционалдық 
сауаттылық) қажет. 
Білім беру бағдарламаларын (бұдан әрі – бағдарлама) педагогтер көркем-
эстетикалық, ғылыми-техникалық, жаратылыстану-ғылыми, экологиялық және 
биологиялық, дене шынықтыру-спорттық, әскери-патриоттық немесе мәдени 
бағыттар бойынша дербес әзірлейді. Мектептегі бағдарлама өзекті, ұтымды, 
нақты, 
бақыланатын 
болуы 
керек. 
Оқушылардың 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға назар аудару керек. Практикалық қызметтің ең құнды 
тәжірибесін алудың міндеттері мен нұсқаларын анықтау қажет. 
Қосымша білім беру бойынша сапалы қызмет көрсету үшін мектеп 

300 
әкімшілігі, мектептегі қосымша білім беру педагогтары, оқушылар мен олардың 
ата-аналары арасында өзара әрекеттестік орнату қажет. Барлық тараптардың 
жемісті ынтымақтастығы ғана қосымша үйірмелер, секциялар, іс-шаралар 
жүйесін ұйымдастыруға мүмкіндік береді. 
Мектептегі қосымша білім келесі кезеңдерді жүзеге асыру барысында 
ұйымдастырылуы керек. 
1. Оқушылардың қажеттіліктері мен тілектерін зерттеу. Деректерді 
жазбаша тестілеу, оқушылар мен ата-аналардан ауызша сұрау, сауалнама 
жүргізу, кіші, орта және жоғары мектепті аяқтау кезеңдерінде балалардың білім 
сапасына мониторинг жүргізу арқылы жинауға болады. 
2. 
Оқушыларды қызығушылық топтарына біріктіру, секциялар, 
факультативтер, үйірмелер құру. Мектептегі қосымша білім беру жүйесі мен 
бағдарламасының моделін сауалнама нәтижелері бойынша қалыптастыруға 
болады. Бұл кезеңде сыныптан тыс оқытудың негізгі бағыттарын бөліп көрсету 
керек. 
Іс-шаралар әлеуетті қатысушылардың санына және белгілі бір тақырып 
бойынша білімге мұқтаж адамдарға негізделуі керек. 
Қосымша білім беруде сабақтың формалары, оқыту әдістемесі маңызды 
рөл атқарады. Соңғы нәтиже таңдалған әдіске байланысты. Жыл сайын 
оқытудың жаңа әдістері пайда болады. Бұл кездейсоқ емес, өйткені уақыт өте 
келе қоғам өзгереді. Сондықтан әр мұғалімнің психологиялық-педагогикалық 
білімі болуы керек, өзінің оқыту әдістемесін үнемі жетілдіріп, жаңа әдістерді 
үйренуі керек. 
Қосымша білім берудегі сабақтарды ұйымдастыру формалары келесі 
талаптарға сай болуы керек: 
Дамушы сипатқа ие болу, дәлірек айтсақ, оқушылардың табиғи 
бейімділіктері мен қызығушылықтарын дамытуға бағытталу. Өткізу барысында 
мазмұны мен сипаты жағынан әр түрлі болу. Әр түрлі қосымша әдістерге 
негізделу. 
Қосымша білім беру блогының жұмысы мектеп директоры немесе оның 
орынбасары бекіткен жылдық және басқа да жоспарлардың, қосымша білім 
берудің білім беретін оқу бағдарламаларының және оқу-тақырыптық 
жоспарлардың негізінде жүзеге асырылады. 
Қосымша білім беру блогындағы оқу жылы ағымдағы жылдың 15 
қыркүйегінде басталып, 25 мамырында аяқталады. Оқушыларды балалар 
бірлестіктеріне қабылдау бағдарламаны игеру үшін көзделген мерзімге жүзеге 
асырылады. 
Жазғы демалыс кезінде білім беру процесі жорықтар, жиындар, пленэрлер, 
экспедициялар, әртүрлі бағыттағы лагерлер және т.б. түрінде жалғасуы мүмкін 
(егер бұл білім беру бағдарламаларында көзделсе). Бұл кезеңдегі оқушылардың 
құрамы өзгермелі болуы мүмкін. Көпкүндік жорықтарды өткізу кезінде 
педагогтің жүктемесін арттыруға рұқсат етіледі. Балаларға қосымша білім беру 
бірлестіктеріндегі сабақ кестесі олардың балалар мен жасөспірімдердің міндетті 
оқу жұмысына қосымша жүктеме болып табылатындығын ескере отырып 
жасалады. Осыған байланысты, бірлестікке қабылдау кезінде әрбір бала 

301 
дәрігердің денсаулық жағдайы туралы анықтамасын және таңдаған бейіні 
бойынша қосымша білім беру топтарында айналысу мүмкіндігі туралы 
қорытындыны ұсынуы тиіс. 
Күнтізбелік 
кестені 
оқу 
жылының 
басында 
педагогикалық 
қызметкерлердің ұсынысы бойынша білім алушылардың еңбек ету және 
демалысы үшін ең қолайлы режимді белгілеуді ескере отырып, әкімшілік 
жасайды. Сабақ кестесін мектеп директоры бекітеді. Мектептегі демалыс кезінде 
сабақтар арнайы кесте бойынша өткізілуі мүмкін. 
Сабақтардың ұзақтығы және олардың аптадағы саны педагогтың қосымша 
білім берудің білім беру бағдарламасымен, сондай-ақ қосымша білім беру 
ұйымдарындағы балалардың іс-әрекет режиміне қойылатын талаптармен 
айқындалады. 
Компьютерлік техниканы пайдалана отырып сабақ өткізу кезінде 
санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалар сақталуы тиіс. 
Қазіргі қоғамды ақпараттандыру жағдайында пән мұғалімдері АКТ 
құзыреттіліктеріне ие болуы, қосымша ресурстарды, соның ішінде интернетті 
пайдалануы және мектеп оқушыларында пән бойынша ақпаратты табу, өңдеу 
дағдыларын қалыптастыруы тиіс. 
Педагог бағалау жүйесін, кезеңділікті және оқушыларды аттестаттау 
нысандарын таңдауда дербес болады. Қосымша білім беруде аттестаттаудың 
мынадай нысандары пайдаланылады: тест, сауалнама, сынақтар, әңгімелесу, 
баяндама, реферат, олимпиадалар, байқаулар, конкурстар, көрмелер, 
конференциялар, концерттер, жарияланымдар және т. б. болуы мүмкін. 
Ағымдағы бақылауды және жұмысты үнемі түзетуді жүргізу қажет. Есеп 
беру кезеңін анықтау керек, содан кейін оқушылар, үйірмелер мен секцияларға 
қатысу, оқушылардың үлгерімі туралы мәліметтер жинау керек. Барлық 
жиналған деректер талданады және жүйеленеді. Осы ақпарат бойынша қажет 
болған жағдайда түзету іс-шаралары әзірленеді. 
Қызметті талдау және жұмыс перспективаларын анықтау үшін тұрақты 
мониторинг жүргізу маңызды. Бұл оқушыларды қызықтыратын бағыттар 
бойынша қосымша оқыту жүйесін енгізудің нәтижелілігін анықтауға мүмкіндік 
береді. Сондай-ақ, мектептегі қосымша білім беру жүйесін дамыту 
перспективаларын анықтауға болады. 
Қосымша оқыту жүйесі, яғни үйірмелер, секциялар, факультативтер және 
басқа да сыныптан тыс іс-шаралар нақты оқу орнының материалдық базасында 
қалыптасады. Қолданыстағы кабинеттер, құрал-саймандар, әдебиеттер 
қолданылады. 
«Сапалы білім «Білімді ұлт» ұлттық жобасын» іске асыру жағдайында 
мектеп мұғалімдері мен қосымша білім беру педагогтарының жұмысы дамыған 
көшбасшылық қасиеттері бар, таңдау жағдайында өз бетінше шешім қабылдауға 
дайын, ынтымақтастыққа және мәдениетаралық өзара іс-қимылға қабілетті, өз 
халқының тағдыры үшін жауапкершілік сезімі бар білімді адамды 
қалыптастыруға бағытталуы тиіс. 
Білім алушылар ұлттық идеология, мәдени дәстүрлер рухында тәрбиеленуі 
маңызды. Идеологиялық компонент барлық өткізілетін іс-шараларға қатысуы 

302 
керек. Мұғалімдер мен қосымша білім беру педагогтеріне республикалық 
көрмелердің әдістемелік қорына белсенді түрде жүгінуге, көрме материалдарын 
кәсіби қызметте пайдалануға кеңес беріледі. Мектептердің балалар фольклорлық 
ұжымдарының педагогтеріне Қазақстан халқының ұлттық ерекшеліктері мен 
дәстүрлерін зерделеу, өңірлік фольклорлық дәстүрді: ән, би, халық кәсіпшілігін 
сақтау және дамыту бойынша жұмысты жалғастыру ұсынылады.
Сабақтарда 
гуманистік құндылық бағдарларын оқушыларға түсіндіруге ерекше назар аудару 
керек: әйел - ананы құрметтеу, үлкендерге құрмет, еңбекқорлық, қоғаммен және 
табиғатпен үйлесімді өмір сүруге деген ұмтылыс және т. б. Мектеп театр 
шығармашылығы бірлестіктерінің педагогтары балалар театр шығармашылығын 
дамытудың заманауи тенденцияларын, театрдың интерактивті түрлерін 
дамытуды ескере отырып, жоғары моральдық мазмұндағы драмалық 
материалдарды іздеуге ерекше назар аударуы керек. Мектеп үйірмелері мен 
бейнелеу және сәндік-қолданбалы шығармашылық бірлестіктерінің педагогтары 
шығармашылық мәдениетін дамыту, сұлулық сезімін тәрбиелеу бойынша 
жұмысты жалғастыруы қажет. Тәжірибе көрсеткендей, бейнелеу өнері, 
хореография, музыка сабақтары рухани-адамгершілік ағартудың қуатты тетігі 
болып табылады. 
Бірқатар тәуелсіз байқаулар мен көрмелердің құрылымы келесі 
номинациялар бойынша «Өнер арқылы бейбітшілік пен өзара түсіністікке» 
ұсынудың жалпы идеясымен біріктірілуі мүмкін: 
1) «Ұлттық салт-дәстүрлер» (байқауға қатысушылар ұлттық салт-
дәстүрлерді сипаттайды немесе көрсетеді, сондай-ақ өз халқының дәстүрлері 
туралы айтады); 
2) «Ұлттық әндер, поэзия, ойындар мен билер» (байқауға қатысушылар 
фольклор шығармаларын ұлттық тілде орындайды, билерді, сондай-ақ ұлттық 
және халықтық ойындарды көрсетеді); 
3) «Ұлттық костюм» (ұлттық костюмді немесе оның бөлшектерін көрсету. 
Бұл өнімнің тарихы, символикасы және өндіріс әдістері туралы әңгімемен бірге 
жүруі мүмкін); 
4) «Сәндік-қолданбалы шығармашылық «Дәстүрлер ғибадатханасы» (бұл 
номинацияның байқау бағдарламасына шығармашылық жұмыстардың 
авторлары және отбасылық жәдігерлерді сақтаушылар (халықтық ойыншық, 
кесте тігу, тоқу, құрақ тігу, тоқу, өру, бисер, ағаш ою, керамика және т.б.) 
қатысады. «Кішкентай жауһарлар» балалар және отбасы жұмыстарының 
көрмесі); 
5) «Ұлттық тағамдар» (байқауға қатысушылар дайындалған тағамдарды 
ұсынады, осы тағамдарға байланысты ұлттық дәстүрлер туралы айтады, 
ұсынылған тағамдарға түрлі-түсті рецептер жасайды); 
6) «Отбасылық альбом» шығармашылық жобасы» (байқауға қатысушылар 
өз өкілдері туралы әңгіме дайындайды. Әңгімеде фотосуреттер, бейнелер, 
хаттар, күнделік жазбалары, баспа басылымдары, отбасы мүшелерінің 
шығармашылық жұмыстары және үйде сақталған және қызықты тарихы бар 
ерекше заттар көрсетілуі мүмкін); 
7) «Біз – Қазақстандықтармыз!» және т.б. Туризмде үлкен рухани-

303 
адамгершілік әлеует бар. Экскурсиялық қызметті ұйымдастыру балаларды өз 
халқының, өз елінің тарихына, мәдени мұрасына таныстыруға ықпал етеді. 
Оқушылардың туристік-өлкетану экспедицияларының шеңберінде жыл сайын 
жаяу, шаңғы, су, велосипед жорықтарын, түрлі бағыттар бойынша 
экспедициялар мен экскурсиялар жүргізген жөн.
Келесі тақырыптар бойынша 
оқушылардың 
экскурсиялары 
мен 
экспедицияларын 
ұйымдастыруды 
жандандыру маңызды: «Туған өлкенің көрікті жерлерінен – Қазақстанның киелі 
жерлеріне», «Ұлы Дала Елі», «Қазақстан – менің алтын бесігім», «Сенің өмірдегі 
алғашқы асуың», «Алтын компас» және т.б. 
Сынып жетекшілеріне, қосымша білім беру мұғалімдеріне «Болашақ 
энергиясы» ұранымен жас өлкетанушылар, экологтар және натуралистер 
арасында бірқатар сабақтар өткізу ұсынылады. Мұндай іс-шараны өткізу 
формалары әртүрлі («Жасыл планета» көрмелері, «Табиғатты аяла!»
сурет 
байқаулары, «Ландшафтық дизайн», «Екінші өмір», «Туған өлкенің 
биоалуантүрлілігін сақтаймыз және көбейтеміз», «Денсаулық және қоршаған 
орта», «Жасыл экономика» және т.б. номинациялары бойынша әлеуметтік 
маңызы бар зерттеу жобаларын қорғау).
Оқушылардың экологиялық мәдениетін, 
олардың табиғи ресурстарды үнемдеуге және қоршаған ортаны қорғауға 
бағытталған белсенді әлеуметтік ұстанымын қалыптастыру мақсатында 
оқушылар арасында «Көміртек ізін өлше!», «Өмір сүр, жер!», «Мейірімділік 
керуені» экологиялық акцияларды; қоршаған табиғатты қорғау күніне арналған 
«Экологиялық марафон». Мұндай іс-шаралар балалардың ерте жастан бастап 
болашақтың өзекті мәселелері бойынша білім алуын қамтамасыз етіп қана 
қоймай, оларды жаңа көзқарасқа баулып, балалар үшін мансаптық 
перспективаларды ашуға мүмкіндік береді. 
Оқушылар арасында республикалық бастамаларды іске асыру, 
қазақстандық патриотизмді, белсенді азаматтық ұстанымды қалыптастыру, 
көшбасшылық қасиеттерді дамыту үшін өзін-өзі басқару және дебаттық 
қозғалыс мәселелері бойынша тұжырымдамалық негіздер 
әзірленді. 
Оқушылардың бойында әлеуметтік белсенділікті қалыптастыру, олардың 
көшбасшылық қасиеттерін дамыту мақсатында білім беру ұйымдары жоғарыда 
аталған жобаларды іске асыру жөніндегі жұмысты жалғастыруы керек. Бұл 
бағыттағы жұмыс Қазақстандағы пікірсайыс қозғалысы мен мектептегі өзін-өзі 
басқару тұжырымдамасына сәйкес құрылады. 
Мектептегі өзін-өзі басқарудың Мектеп Парламенттері түріндегі қызметі 
тұрақты, реттелген, жан-жақты екендігіне назар аудару керек. Қазіргі уақытта 
Мектеп Парламенттерінің қызметін үйлестіру және жергілікті атқарушы 
органдармен, білім беру органдарымен және ұйымдарымен, стейкхолдерлермен 
пікірсайыс қозғалысын дамыту бойынша нақты қадамдар айқындалған. 
Оқушыларды сынып ұжымының, білім беру ұйымының тіршілік 
әрекетінің барлық процестеріне тартуға ұмтылу маңызды. Белсенді клубтар мен 
мектептердің жұмысын ұйымдастыру, оқушылар үшін ұйымдастырушылық 
және коммуникативті қабілеттерін дамыту бойынша семинарлар мен тренингтер 
өткізу ұсынылады.
Білім беру ұйымдарының сайттарында мектептегі өзін-өзі 
басқару органдарының, пікірсайыс клубтарының қызметі көрсетілетін 

304 
тақырыптық бөлім құру қажет. Оқушыларды әлеуметтік маңызы бар қызметке 
тартуға және олардың белсенді азаматтық ұстанымдарын қалыптастыруға елдегі 
қоғамдық маңызды оқиғаларға, мемлекеттік мерекелерге, мерейтойлар мен 
атаулы күндерге арналған іс-шараларға қатысуға, сондай-ақ орнықты даму 
мақсаттарын танымал етуге, балалар мен жастар ұйымдарының әлеуетін 
пайдалануға ықпал ететін болады. Мектеп Парламентінің қатысушылары 
арасында «Алтын жүрек»; «Мобильді көзқарас: менің жазымнан бір күн»; 
«Мектеп парламентінің өмірінен бір күн» және т. б. челлендждерді өткізу 
ұсынылады.
ҚР БҒМ РҚББОӘО ziyatker.org сайтында, «Мен пікірсайысшымын» 
телеграм арнасында, rumcdo_debate_bot телеграм арнасында мектеп 
парламенттері, мектеп пікірсайысы қозғалысы туралы көптеген қызықты 
ақпарат орналастырылған. 
Пікірсайыс қозғалысына және мектептің өзін-өзі басқаруына қатысу 
оқушыларды ел өміріне белсенді қатысуға, барлық оқиғаларға жауап беруге, 
пайдалы бастамалардың бастамашысы бола отырып, елдің болашағын құруға 
деген азаматтық ұстанымын анықтауға үйретеді. 
Көшбасшылық қасиеттерге ие азамат пен патриотты қалыптастыру 
мақсатында білім беру ұйымдарында ҚР Конституциясы күнін, ҚР Мемлекеттік 
рәміздері күнін, ҚР Тәуелсіздік күнін және т. б. мерекелеуге дайындық және 
өткізу бойынша іс-шараларды өрістету қажет. 
Балаларды қосымша білім беруге жаппай тарту, оларды әлеуметтендіру, 
жұмыспен қамту, мектеп оқушыларын кәсіби бағдарлау, түрлі деңгейдегі 
конкурстарда, жарыстарда және басқа да іс-шараларда көпшілік алдында сөз 
сөйлеу дағдыларын дарыту мақсатында Республикалық маңызы бар іс-шаралар: 
жас әртістердің, музыканттардың, суретшілердің, туристердің, экологтардың, 
техниктердің, өнертапқыштардың конкурстары өткізіледі.
Өңірлік және 
республикалық кезеңдерге 800-ден 1,5 млн-ға дейін оқушы қатысады. Ерекше 
білім берілуіне қажеттілігі бар балалардың республикалық көркем, сәндік-
қолданбалы шығармашылық конкурстарына қатысуға қызығушылығы артуда 
(жыл сайын 3 мыңға жуық бала). 
Сабақтан тыс уақытта балаларды толық қамту үшін пән мұғалімдерінің 
әлеуетін тиімді пайдалану қажет. Пән мұғалімдері сабақтан тыс уақытта 
үйірмелер, секциялар, студиялар, қызығушылық клубтары, спорттық секциялар, 
дайындық курстарын жүргізе алады, танымдық, конкурстық, ойын-сауық 
бағдарламаларын, экскурсиялар және т.б. ұйымдастыра алады.
. Мысалы, тарих 
немесе әдебиет мұғалімі мектеп пікірсайыс клубын ұйымдастыра алады, физика 
мұғалімі «Қызықты физика», «Робототехника» үйірмелерін, техникалық 
шығармашылық үйірмесін (техника түрлерін модельдеу: авто, әуе, кеме және 
т.б.) жүргізе алады. Сабақтан тыс уақытты ұйымдастырудағы басты мақсат – 
оқушының әлеуметтік, моральдық тұрғыдан тұрақты, шығармашылық тұлғасын 
қалыптастыруға және оны сауықтыруға бағытталған оқушылардың пайдалы 
жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ететін тұтас білім беру жүйесін құру. 
Сабақтан тыс уақытты ұйымдастырудағы негізгі міндеттер: 
- қосымша білім беруде оқушылардың қажеттіліктері мен мүдделерін 

305 
барынша қанағаттандыру; 
- балалар мен жасөспірімдер бірлестіктерінің қызметіне жағдай жасау, 
мектептегі өзін-өзі басқаруды жетілдіру, дебаттық қозғалысты дамыту; 
- оқушыларды барынша қамту есебінен кәмелетке толмағандар арасында 
құқық бұзушылық пен қылмыстың тиімді алдын алуды қамтамасыз ету; 
- «отбасы-мектеп-социум» байланысын нығайту; 
- СӨС қалыптастыру. 
Сыныптан тыс уақытты ұйымдастырудың негізгі бағыттары мыналар 
болуы мүмкін: зияткерлік; патриоттық және азаматтық-құқықтық; адамгершілік-
рухани; 
көркем-эстетикалық; 
экологиялық, 
экономикалық; 
спорттық-
сауықтыру; көпмәдениетті (шығармашылық, көркем-эстетикалық және мәдени-
танымдық); ұлттық тәрбие; оқушылардың кәсіптік бағдары; ақпараттық 
мәдениет. 
2022 жылғы қаңтарда республикада «Балалар жылы» басталды, оның 
шеңберінде әрбір қаладағы, аудан орталығындағы, ауылдардағы білім беру 
ұйымдарының қызметіне ерекше назар аудару қажет. Бұл іс-шаралар әр үйге, әр 
отбасына жетуі тиіс. 
Балалармен жұмыс оқушылардың денсаулығын сақтауға, олардың өз 
бетінше білім алуына және дамуына, оқушылардың мүдделерін ескере отырып, 
олардың қамтылуын қамтамасыз етуге, сондай-ақ ұжымдық және жеке 
тақырыптық ғылыми-зерттеу, шығармашылық жобаларды іске асыруға қатысу 
арқылы балалардың шығармашылық әлеуетін дамытуға бағытталуы тиіс, 
мысалы, «Біз сенің балаларыңбыз, Қазақстан! Біз жаңа әлемде өмір сүреміз», 
«XXI ғасырдың балалары – біздің құқықтарымыз бен мүмкіндіктеріміз» және т.б. 

жүктеу/скачать 2,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: