№4 Зертханалық жұмыс. Катушка индукциясын өлшеу. Мақсаты: Катушканың индуктивті кедергісін және оның индукциясын катушка кернеуі мен контурдағы токты өлшеу арқылы есептеу.
Катушкадағы токтың кез келген өзгерісі ЭДС-нің онда өздігінен индукция арқылы пайда болуына себепші болады, бұл токтың өзгеруіне кедергі келтіреді. Өздігінен индукцияланатын ЭДС мәні катушка индукциясының мәніне және ондағы токтың өзгеру жылдамдығына тікелей пропорционал. Бірақ кезектесіп ток үнемі өзгеріп отыратындықтан, катушкада үздіксіз болатын өздігінен индукция кезектесіп келетін токқа кедергі туғызады. Оның көбеюіне кедергі жасап, керісінше, азайған кезде оны қолдайды. Осылайша айнымалы ток контурына қосылған индукторда токтың өту кедергісі жасалады. Бірақ мұндай қарсылық түбінде катушканың индукциясынан болатындықтан, оны индуктивті кедергі деп атайды.
Индуктивтік кедергі XL арқылы белгіленеді және омдағы белсенді кедергі сияқты өлшенеді. Схеманың индуктивті кедергісі токтың қоректену жиілігі соғұрлым көп және схеманың индуктивтілігі соғұрлым көп болады. Сондықтан схеманың индуктивті кедергісі ток жиілігіне және контурдың индукциясына тікелей пропорционалды болады; Ол мынадай формула бойынша анықталады:
XL = ω L , мұндағы ω — 2πν көбейтіндісімен анықталатын шеңберлі жиілік, L — генридегі (Н) контурдың индукциясы. Басқаша айтқанда,
Ом заңы бойынша кернеу кедергі мен тоқтың көбейтілген тең
Контурдағы барлық нүктелерде ток бірдей болғандықтан, контурдың кедергі квадраты да (Z2) белсенді және индуктивті кедергілер квадраттарының қосындысына, яғни контур кедергісінің квадратына тең болады.
Z2=R2+( ХL)2 Осы теңдеудің екі жағының квадрат түбірін аламыз
Сөйтіп, контурдың кедергісі белсенді және индуктивті кедергілер квадраттарының қосындысының квадрат түбіріне тең.
Сондықтан индуктивті кедергі
Жұмыстарды орындау:
Өлшеулер мен есептеулердің нәтижелері бойынша кесте дайындау:
Электр сымының диаграммасын 1-суретке сәйкес құрастыру:
Әрбір экспериментте катушканың индуктивті кедергісін формуланы пайдаланып есептеу.
Бақылау сұрақтар. 1. Айнымалы токтың контурына қосылған кезде катушканың индуктивті кедергісін не тудырады?
2. Индуктивті кедергі неге байланысты?
3. Катушкадан темір өзегін алып тастағанда индуктивті кедергі неге төмендейді?
4, Тұрақты токтағы катушканың индуктивті кедергісі неліктен нөлге тең?
5, Айнымалы ток контурындағы индуктивті кедергі дегеніміз не?
6. Индуктордың ток пен кернеудің өзара байланысы қандай?