5 дәріс. Өсімдік қауымдарының таралу заңдылықтары. Өсімдіктер ареалының мәні. Ареал типтері. Комполитті өсімдіктер Мақсаты
жүктеу/скачать 80,5 Kb.
|
5 лекÑиÑ
| Ареалдың пайда болуы ең алдымен өсімдіктердің бір түрінің белгілі бір жерге тұқымы түсіп, алғаш өсіп шығуына байланысты. Ол жерге бару, немесе жету үшін – су, жел, жан-жануарлар, адамдар арқылы таралуы мүмкін. Осындай тұқымның жаңа жерге барып, алғаш өсе бастауын диаспора деп атайды. Тұқым арқылы да басқа тамырсабақ арқылы да вегетативті жолмен таралуы да, көбеюі де мүмкін. Әрине, тұқым жолымен болсын, вегетативтік жолмен болсын жаңа жерге бару, жету, өсу, көбею, ол территорияны емдену, басқа өсімдіктерді «ығыстыру» да өте ұзақ уақыт, күрделі процестер өтеді. Қандай да бір өсімдік түрі болмасын ең алғашында, ол аз жерді иемденетіні, саны да аз болатыны белгілі.
Кейбір жағдайларда өсімдік бір түрінің өз ареалы – болуы мүмкін, тек экологиялық жағдайларға тәуелділіктен Европада шырша /ель европейская – Picea excelsa/ - ал Азия жерінде ель сибирская /Picea obavata/ ағаштары өседі. Экологиялық жағдайлардың әсерінен, кейбір өсімдіктер морфологиялық өзгерістерге ұшырайды. Мысалы, құртқашаш /касатик ирис – Iris pumila/ өсіп тұрған жеріне/ топырағына/ байланысты гүлінің түр-түсі /полихроизм/ - күлгін, көгілдір, ақ, сары т.б. аралас түстермен ауысып, жалғасын табады. Кейіннен сол түсі қалыптасып тұқым қуалайтын тұрақтылығымен үштасады. Оңтүстік дала аруы – қызғалдақ та /тюльпан – Tulipa Schrenkii/ өсіп тұрған жеріне байланысты гүлдері сары, ақ, қара, қызыл болып келеді. Ареал орталығы деп айту - әртүрлі мағына беретіндіктен және ол таралу орталығы – жаңадан пайда болып жатқан ареал ма? әлде, тұқымның таралатын жерін – ареал орталығы деп атаймыз ба? тағы басқа да сұрақтар баршылық. Дегенмен, үш ареал орталығын сарапқа салып көрейік: 1.Геометриялық орталық 2.Негізгі орталық. Өсімдік түрі өсіп-өніп, осы жерден тарала бастаған /миграция/ 3. Негізгі орталығы жоқ. Материк – континентте кеңінен таралған. Бірінші, және екінші ареал орталығында бір-біріне ұқсастығы көп... түр жаңадан қоныстанып, қолайлы жағдайдың әсерінен кеңінен етек жая бастаған кезеңдер; адамзат қоғамының өсімдік түрлеріне саналы, қолайлы жағдай жасап, аумағын, көлемін кеңейткен жағдайда; геологиялық трансгрессиялық т.б. табиғат өзгерістерінен пайда болған жаңа ареалдар. Бұрыңғы ареал немесе ескі ареал, сонау геологиялық уақыттан бері келе жатқан өсімдік ареалы – уақытқа, мезгілге, маусымға байланысты өзгерістер өтуі мүмкін. /Өсімдік түрінің азаюы, жойылып, құрып кетуі/, бірте-бірте климат жағдайларына байланысты – қайтадан сол жерлерді иемдену немесе жаңа жерлерге қарай ығысу. Мысалы, тың, далалы жерлерде көптеп кездесетін ... бетеге түрлері /ковыль Stipa Lessingiana, S. Stenophylla/, жанаргүл /горицвет - Adonis vernalis/, ебе қаңбақ /качим, гипсолюбка - Gypsophila paniculata/, тобылғы /тазалга шестилепестная - Filipendula hexapetala. Оңтүстіктен солтүстікке қарай бағытталғанда жоғарыда көрсетілген өсімдік түрлерінің сирек кездесіп, азаятынын байқауға болады. жүктеу/скачать 80,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|