50 жылдығына арналған аймақТЫҚ Ғылыми практикалық конференция материалдары «педагогические чтения»

87 

 

науки  РК:  утвержденной  приказом  №403  от  12.05.04г)  и  Государственного 

общеобразовательного стандарта среднего образования РК по предмету «Хи-

мия», утвержденного приказом МОН РК №367 от 9.08.2010 г. 

Изучение химии с 5-го класса помогает на более раннем этапе пробудить 

у школьников интерес и выявить склонности к науке, а значит, способствует 

осознанному выбору учащимися химического профиля дальнейшего образо-

вания.  

Изучение химии в 5-м классе ведется параллельно с ускоренным курсом 

математики,  что  позволяет  вести  решения  расчетных  задач  на  вычисления 

доли химических элементов в веществе; числа структурных единиц; решение 

задач по химическим уравнениям. 

Учащиеся  5  класса  имеющие  высокий  интеллектуальный  уровень,  до-

статочную  подготовку  по  математике  готовы  к  восприятию  предмета  химии 

на раннем этапе обучения.  

Содержание программы 5-го класса, отличается от действующей: первая 

тема  курса  химии  «Взаимосвязь  химии  с  предметами  естественнонаучного 

цикла»  способствует  актуализации  химических  знаний,  полученных  на  уро-

ках  естествознания.  Такой  подход  позволяет  уменьшить  психологическую 

нагрузку на учащихся, сменить тревожные ожидания на положительные эмо-

ции. Параллельно проводится мысль об интегрирующей роли химии в систе-

ме  естественных  наук,  значительного  усвоения  смежных  предметов.  Такая 

межпредметная  интеграция  способствует  формированию  единой  естествен-

нонаучной картины мира уже на начальном этапе изучения химии. Учащимся 

предоставляется  время  для  привыкания  к  химическому  языку,  химической 

символике  приобретение  практических  умений,  что  способствует  более 

осмысленному использованию ими ключевых понятий и выработке экспери-

ментальных навыков при дальнейшем изучении химии 

Курс химии 6-го класса включает изучение Периодического закона и пе-

риодической системы Д.И. Менделеева на основе строения атома. Строение 

вещества (виды химических связей и типы кристаллических решеток), окис-

лительно-восстановительные  реакции.  Такое  изменение  порядка  изучения 

тем позволяет в 7-м классе рассматривать простые вещества кислород, водо-

род, воду и классы неорганических соединений с точки зрения строения ато-

ма. Дает возможность прогнозировать свойства простых веществ и сложных 

соединений на основе строения атома и вещества. 

В 8-м классе высвобождаются часы на более тщательное изучение и глу-

бокое рассмотрение материалов таких разделов как «Электролитическая дис-

социация», «Важнейшие неметаллы и их соединения», «Важнейшие металлы 

и их соединения в природе». Появляется возможность увеличить количество 

часов на приобретение умений решать различные типы расчетных задач. 

В 9-м классе включены начальные сведения об органических соединени-

ях,  что  представляется  важным  ввиду  того,  что  мир  повседневно  окружаю-

щих  нас  органических  веществ  несравним  по  богатству  и  разнообразию  с 

веществами  неорганическими.  Теоретическую  основу  учебного  материала 

88 

 

данного  раздела  составляет  учение  А.М.  Бутлерова  о  химическом  строении 

веществ. Даются обобщенные сведения о предельных, непредельных, арома-

тических  углеводородах,  спиртах,  карбоновых  кислотах.  Сообщаются  крат-

кие  сведения  о  жирах,  углеводах,  аминокислотах  и  белках.  Рассматривается 

решение задач на вывод формулы вещества по массовой доли элементов в со-

единении;  по  продуктам  горения.  Большое  внимание  уделяется  ознакомле-

нию с зависимостью свойств органического вещества от состава, строения и 

практического  применения.  Полученные  знания  будут  углублено  рассматри-

ваться в старшей ступени школы. 

Благодаря  высвободившемуся  времени,  учитель  может  проводить  двух-

часовые практические занятия, что позволяет уделить большое внимание по-

дробному  инструктажу  учащихся  перед  практической  работой  и  создать 

условия для самостоятельного оформления отчета непосредственно по окон-

чании эксперимента (т.е. на уроке). 

Значительное  место  в  курсе  отведено  эксперименту,  который  способ-

ствует формированию у учащихся навыков работы с химическим оборудова-

нием  и  реактивами,  учит  безопасному  и  экологически  грамотному  обраще-

нию с веществами в химическом кабинете (лаборатории) и быту. 

В  базовом  курсе  химии  для  5–9  классов  учащиеся  изучают  основы  хи-

мических знаний, необходимых для продолжения химического и естественно 

– научного образования на старшей ступени школы. 

Раннее  изучение  химии  позволяет  учащимся  участвовать  в  различных 

интеллектуальных соревнованиях, олимпиадах, конкурсах для юниоров. 

Кроме того, в соответствии со спецификой школы: углубленное изучение 

математики, информатики и предметов гуманитарного профиля  – в дальней-

шем позволяет увеличить количество часов из школьного компонента на изу-

чение профильных дисциплин. 

Для повышения эффективности усвоения учебного материала на основе 

моделирования и получения высоких результатов за минимальное время обу-

чения  создан  комплекс  обобщающих  мультимедийных  уроков  химии  с  при-

менением  современных  информационных  технологий.  Применения  компью-

теров на уроках химии позволяет повысить их эффективность, делает занятия 

более  наглядными  и  интересными,  значительно  расширяет  возможности  ак-

тивизации деятельности школьников, а непрерывная обратная связь оживляет 

учебный процесс, способствует повышению его динамизма, что, в конечном 

счете, ведет к формированию положительного отношения учащихся к изуча-

емому  материалу.  С  помощью  компьютера  можно  моделировать  многие 

сложные химические процессы и закономерности, существенно повышая при 

этом  уровень  наглядности  изучаемого  материала.  Появилась  возможность 

подбирать  наглядный  материал  в  необходимом  объеме.  Созданию  компью-

терных уроков по химии предшествовала большая подготовительная работа, 

которая складывалась из следующих этапов: 

1. Разработка подробного сценария урока (учитель химии); 

89 

 

2. Обсуждение  содержания,  структуры  и  методики  урока  на  методиче-

ском объединении (этот этап необходим для того, чтобы в последствии дру-

гие учителя могли использовать созданную программу на своих уроках); 

3. Конструирование  обучающего  программного  средства,  например,  в 

среде  объектно-ориентированного  программирования  VISUAL  BASIC  (пре-

подаватель информатики); 

4. Тестирование созданного программного средства; 

5. Проведение урока с использованием созданной программы. 

Анализ  и  обобщение  результатов  данной  экспериментальной  работы 

позволяет говорить, что широкое внедрение ПК в учебный процесс с исполь-

зованием  интерактивной  доски  изменило  саму  схему  технологии  обучения, 

что привело к пересмотру многих традиционных подходов к построению со-

временного урока химии. Программы данного комплекса составлены так, что 

учебный процесс строится как единый цикл компьютерных заданий, каждое 

из которых предполагает ту или иную форму использования вычислительной 

техники при передаче учебного материала, контроле и в самостоятельной ра-

боте учащихся. Состав программ входящих в комплекс соответствует струк-

туре курса химии, наиболее объемные задания разделены на несколько про-

грамм.  Программный  комплекс  представлен  2  программами  (индивидуаль-

ный тур и командный тур), которые имеют различные задания и представля-

ют  собой  мощное  контролирующее  средство,  для  проверки  знаний  по  всем 

разделам выбранной темы. Каждая учебная программа этого цикла выполня-

ет  несколько  дидактических  функций:  обучение,  контроль  и  тренировочные 

упражнения. Программы, имея простой интерфейс, рассчитаны на самостоя-

тельную  индивидуальную  работу  учащихся,  обеспечивая  ознакомительную 

форму  представления  знаний,  тренинг  типовых  умений,  контроль  усвоения 

материала,  формирование  практических  навыков  с  помощью  программ-

тренажеров.  

Игры,  включающие  элемент  обучения,  имеют  большое  преимущество 

перед  другими  типами  программ,  т.к.  создают  у  учеников  стремление  к  со-

ревнованию с другим учеником, с самим собой или ПК. К таким программам 

и  относятся  тренажеры.  Другое  преимущество  тренажеров  –  возможность 

многократного  повторения,  что  делает  их  прекрасным  средством  для  подго-

товки к зачетам, экзаменам.  

Самым важным звеном в этих уроках является практикум на основе раз-

работанного программного обеспечения, позволяющий производить модели-

рование различных ситуаций, что, несомненно, способствует развитию твор-

ческих способностей учащихся. 

Проект  данной  программы  был  представлен  на  различных  конкурсах  и 

отмечен следующими дипломами: 

– Областной  конкурс  «Информационные  технологии  в  образовании», 

2008 г. – 2 место. 

– Областной  конкурс  «Аукцион  инновационных  технологий»,  2009  г.  – 

1 место. 

90 

 

– Областной конкурс «Лучшая авторская программа», 2009 г. – 1 место. 

– Данная программа прошла апробацию в школе-лицее №8 и демонстри-

рует достаточно высокие результаты: призеры и победители областных мара-

фонов,  предметных  олимпиад,  республиканских  и  международных  есте-

ственно-научных олимпиад. 

 

Литература 

1. Нурахметов  Н.Н.,  Заграничная  Н.А.,  Сарманова  К.А.  Химия:  Рабочая  тетрадь. 

Учебное пособие для 8-х классов общеобразовательных школ. – Алматы; Мектеп, 2004. 

2. Тыльдсепп  А.А.,  Корк  В.А.  Мы  изучаем  химию:  Кн.  Для  учащихся  8-х  классов 

средней школы. – М.: Просвещение, 1988. 

3. Брейгер Л.М. Химия. Нестандартные уроки: 8, 9, 10 класс. – Волгоград; Учитель, 

2002. 

4. Нурахметов  Н.Н.,  Сарманова  К.А.,  Жексембина  К.М.  Химия  8  кл.  Методическое 

руководство. – Алматы: Мектеп, 2005. 

5. Нурахметов  Н.Н.,  Темербулатова  А.Е.  Сборник  задач  и  упражнений.  –  Алматы: 

Мектеп, 2005. 

6. Минченков Е.Е. О программе учебного предмета // Химия в школе. – 1996. – №1,2. 

7. Зайцев О.С. Методика обучения химии. – М., 1999. 

 

 

БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЖАҢА 

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ 

 

А.С. Мұқанова 

Березов ЖББОМ, Павлодар облысы Железин ауданы Ақтау аулы 

 

Қазіргі замандағы білім беру кеңістігіндегі түбегейлі өзгерістер- тарихи 

объективті  процестер.  Білім  беру  саласын  реформалаудағы  мақсат  –  білім 

беру жүйесін қайта қарап, оқушылардың шығармашылық бейімделуіне қарай 

бағдарлы,  сатылы білім  сапасын  бұрынғыдай білім,  білігі және дағдысымен 

өлшеу жеткіліксіз. Қазіргі талап білім сапасы оқушының алған білімінің жеке 

басының әрі қарай дамуына, тұлға ретінде  қоғамның өркендеуіне пайдалана 

білуімен  өлшенеді  деп  тұжырымдалады.  ҚР  білім  беруді  дамытудың  2005–

2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына түсініктемеде: Білімді, 

білік,  дағдыларды  механикалық  түрде  беру  емес,  ақпараттық  зияткерлік 

ресурстарды  өз  бетінше  тауып,  талдап  және  пайдалана  білетін,  идеялардың 

қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын  және 

өзін- өзі ашып көрсете алатын жеке тұлғаны қалыптастыру басымдық болып 

табылады делінген.  Демек,  бұл  тұжырым  білім  берудің  басты  философиясы 

болмақ.  

Міне,  осындай  мақсат  міндеттерді  орындау  үшін  оқытудың  жаңашыл 

әдіс-  тәсілдерін,  яғни  инновациялық  технологияларды  қолдану  талап  етеді. 

Бұл бағытта көптеген ізденістер жүргізілуде. Қазақстан Республикасы «Білім 

беру  туралы»  Заңы  бойынша  вариативтілік  ұстанымы  бекітілген. 

Педагогтерге  оқытудың  тиімді  әдістерін  пайдалануға,  оқыту  процесінің  кез 

91 

 

келген  модуль  бойынша  құруға  мүмкіншіліктер  жасалған.  Сорос-Қазақстан 

қорының  ұйымдастыруымен  өткізіліп  отырған  «Оқу  мен  жазу  арқылы  сын 

тұрғысынан ойлауды дамыту» СТО бағдарламасының қазіргі таңдағы алатын 

орны жоғары. 

СТО  –  дегеніміз  мұғалімнің  бағыттауы  мен  оқушының  өз  бетінше 

білімді игеру, кейбір практикалық іскерліктерін қалыптастыру. Оқушылардың 

СТО қабілеттері дамыған сайын оларда төрт параметрдің көрсеткіші өседі: 

1. Жек ден – дамуға; 

2. Дифференциалдыдан – сенімділікке; 

3. Интуициядан – логикалыққа; 

4. Бір перспективадан – көптеген перспективаға. 

Ал бұл көрсеткішті өсіру үшін: 

1. Өз бетінше тұжырым, қорытындыға келу қабілетін дамыту; 

2. Ұқсас құбылыстар арасынан тиімділіктерін таңдай білу; 

3. Проблеманы шеше білу; 

4. Пікірталасты жүргізе білу қабілеттерін қалыптастыру қажет. 

Соңғы  кездерде  оқушылардың  білімін  тексеру  тест  әдісі  барлық 

пәндерде қолданылып келеді. 

Мұғалімнің  негізгі  мақсаты  –  сабақ  сапасын  көтеріп,  түрлендіріп, 

оқушыларға терең де тиянақты білім беру. 

Осыған  орай,  тәжірибелі  технологиялардың  тиімді  әдістерін  таңдап 

алып,  оларды  үйлесімді  тиімді  және  шығармашылықпен  қолдану  ұстаз 

шеберлігінің белгісі. 

Оқушы  білімінің  сапасы  мен  оқытудың  тиімді  болуы  таңдап  алынған 

оқыту әдісінің пәрменділігін, дәрежесін көрсетеді. 

Мәселен, педагогикалық – әдістемелік үрдісінде К.Ф. Шаталовтың әдісі 

деп  енген  тірек  сызба  белгілерін  сабақта  қол  ану  мектеп  мұғалімдерінің 

көпшілігінен қолдау тауып, оқыту үрдісіне кеңінен енді. 

Тірек  –  сызба  белгілері  сабақтарының  негізгі  құрамы  ретінде 

қолданылады. Мұнда негізінен мына нәтижелерге назар аударған жөн: 

1. Тірек  –  сызба  белгілерін  қолдануда  орта  деңгейдегі  сыныптардан 

бастау. 

2. Мүмкіндігінше барлық сыныптарда пайдалану. 

3. Сызба белгілерді оқушылармен бірге талдау жүргізе отырып даярлау. 

4. Оқушыларға белгілі тақырыпқа сай сызба белгі даярлауға негізделген 

өзіндік жұмыс және үй жұмысын беру. 

5. Оқушылардың топпен, не екі – екіден жұмыс істеуіне мүмкіндік беру. 

Тірек – сызба белгілерін пайдалана отырудың тиімділігі мынау: 

а) оқушының оқу материалы қысқаша беріледі; 

ә) оқушының  сызба  белгісін  мағынасы  мен  мазмұнынан  түсіну  үшін 

ойлау,  қайта  жаңғырту;  салыстыру;  есте  сақтау  сияқты  қабілетінің  дамуына 

мүмкіндік туады; 

б) оқушы  өз  материалдарының  ішіндегі  ең  негізгісін  таңдай  білуді 

үйренеді; 

92 

 

в) оқушы  жаңадан  алған  танымдық  біліктік  түсініктерді  бір-бірімен 

байланыстырып, қарапайым жүйе жасауды үйренеді; 

г) оқушы  жұмысы  тек  қана  жазу  емес,  сызу,  сурет  салу,  өз  бетімен 

шартты белгі ойлау, бұлардың арасындағы жүйелі байланыстарды табу, оның 

мәнін білуге мүмкіндік алады; 

ғ) оқушы өзара жұмысты бірлесе істеуді үйренеді; 

д) оқушы  оқулықпен  және  де  басқа  әдебиеттермен  жұмыс  істеу 

дағдысын меңгереді; 

е) оқушы өзінің танымдылық деңгейін біліп, өзін-өзі бағалауды үйренеді. 

М.  Монтессоридің  өздігінен  даму  технологиясының  алдыңғы 

мақсаты  –  баланы  жан-жақты  дамыту.  Дербестікке  тәрбиелеу,  бала 

санасында  нәрселер  әлемі  мен  ойлау  әрекетінің  бірігуі.  Оқыту  баланың 

дамуына сәйкес табиғи болуы керек, сонда бала өзі дамиды. 

Монтессори педагогикасының ұраны баланы мұғалімге: «Менің өзімнің 

жасауыма көмектесіп жібер» деуіне жету. Баланы туғанынан азамат болғанға 

дейінгі  барлық  өмірі  оның  еркіндігі  мен  дербестігінің  дамуы  болып 

табылады. 

Саралау  үрдісі  бүгінгі  таңда  Қазақстан  мектептеріне  де  келіп  жетті. 

Бүкіл әлем мектептерін даралап, саралай алмай тежелуі анықталды. 

Оқушылардың  бейімділігін,  қызығуын,  үлгерімін  саралап  оқыту  қазіргі 

мектептердің  даму  бағытына  айналып  отыр.  Саралау  –  оқу  мектептерінің 

түрлеріне,  бір  мектептің  кәсіби  бағдары  мен  өз  ішіндегі  ағымына  және 

сыныптағы  топқа  бөлінеді,  білім  беруде,  саралап  оқытуда  қарама-

қайшылықтар кездеседі. 

Саралап  оқытудың  басты  бағытының  бірі  –  толықтыра  оқыту,  яғни 

үлгерімі төмен оқушыларға қосымша, педагогикалық күш жүктеу. 

Саралай оқыту екі кезеңнен тұрады: 

1. Дайындық кезеңі 

2. Негізгі кезең. 

Дайындық  кезеңінің  басты  міндеттерінің  бірі  –  шәкірттер  ішінен 

талапты,  дарындыларды  тану,  олардың  қабілеттерін  де  есептеу,  білімге 

құштарлығын қанағаттандыруға белсенділігін арттыру. 

Негізгі  кезең  оқушыны  ынталандырылған  тақырыптағы  қажеттілерін 

тереңдете оқытуға назар аудару. 

Дифференциалды  оқытуды  жүзеге  асыру  үшін  шәкірттерге  күрделілігі 

әртүрлі  жұмыстарды  орындауға  беріп,  оған  қайтарған  жауаптарына  назар 

аудару,  нәтижелерен  арнаулы  күнделік  дәптерге  жазу;  басқа  пән 

мұғалімдерімен  пікірталасып,  ынтымақтастықты  арттыру  ісінің  нәтижелі 

болуына мүмкіндік жасаймыз. Саралап оқытудың нәтижесінде оқу үлгеріміне 

сай,  кейбір  шәкірттерді  тереңдетіліп  оқытылатын  сыныптарға  ауыстыру 

мүмкіндігін қарастыру қажет. 

Дифференциалды  оқытуды  талдап  –  жинақтау  элементтерін  пайдалану, 

ұқсастықғын,  қорытындылау,  модельдеу  және  ой  елегінен  өткізу  арқылы 

өздігінен  білімдерін  жетілдіру,  оқу  материалын  табысқа  жеткізіп, 

93 

 

шәкірттерден мұғалімге сенімді, білімді ете білу мүмкіндігіне қол жеткізуге 

болады. 

Сабақта  оқушылар  тек  жаңа  материалды,  есте  сақтап  қоймай,  өмірдің 

түрлі бағалы тәжірибесін үйреніп, әлемдік зерттеу ақпараттарымен танысып, 

біте  қайнасып,  бағалай  білуге  үйренсе,  ұстаз  еңбегінің  зая  кетпегені  деп 

білуге болады. 

Сабақ  жүйесін  модернизациялау  кезінде  пайда  болған  оқыту 

технологияларының бірі – М. Жанпеисованың модульдік оқыту технологиясы 

болып табылады. 

Педагогика теориясы мен әдістемесі ғылымның негізгі мәселесінің бірі- 

оқушылардың танымдылық деңгейлерін көтеру және оған жету жолын тиімді 

ұйымдастыру. М.М. Жанпейсованың басшылығымен ғылымға енген модульді 

оқыту  технологиясы  қазіргі  таңда  теориялық  білімді  игертумен  жақынырақ 

және  оның  жаңа  жағдайын  іс  жүзінде  лайықты  қолдануға  үйреткенде  ғана 

оқушылардың  алған  білімі  мен  біліктілігінің  танымдық  маңызы  да  зор 

болады. Осы орайда педагогика теориясы мен практикасында оқыту үрдісінің 

жаңа технологияларын бірі-пәндерді модульді – бөлікті жүйе бойынша оқыту 

жүзеге асырылып келеді. 

Модуль  дегеніміз  –  үлкен  бір  жүйе.  Мұнда  оқушы  білімді  жеке  –  жеке 

тараулар  бойынша емес,  біртұтас  тақырып  түрінде  жүйеленген  білім  алады. 

Өзін-өзі  дамытуға,  бірін-бірі  оқытуға,  кітаппен  жұмыс  істеуге  үйренеді. 

Қосымша әдебиеттен білім алуға баулу арқылы дарынды балалармен жүйелі 

жұмыс  істеуге  мүмкіндік  туады.  Оқу  моделінің  сөйлеу  бөлімінде  оқытудың 

белсенді  формаларын  қолдану  арқылы  оқушыларды  осы  материалына 

бірнеше рет қайта оралтып, жұмыс істеуге болады. 

М. Жанпеисованың  модульдік  оқыту  технологиясын  педагогикалық-

психологиялық  тұрғыдан  сараптасақ,  оның  бірнеше  ұтымды  тұстарын 

көреміз: 

– оқушының жеке танымдық қабілеттерінің дамуына жағдай жасалады; 

– есте сақтау, ой қорыту қабілеттері дамиды; 

– оқушының сөздік қорын, жазба шығармашылық қабілетін дамытады; 

– өз  бетімен  білім  алуға,  ізденуге,  өздерін  тұлға  ретінде  сезіп  білуге 

үйретеді. 

Оқыту  барысында  интерактивті  тақтаны  қолданудың  кең  мүмкіндігі 

туады. Тіптен, тұтастай пәнді осы технология бойынша жүргізуге болады. 

Интерактивті  оқыту  технологиясымен  оқыту  нұсқасында  білімді  толық 

игеруді  негізге  ала  отырып,  қазіргі  дидактика  талабына  сәйкес,  балаларды 

оқыту  ғана  емес,  тұлғаның  танымдық  қызметін  ұйымдастыруға,  оқу  үрдісін 

диалогті  қарым-қатынас  негізінде  құруға  болады.  Бұл  оқу  үрдісі  мен 

мұғалімнің жұмысына кейбір өзгерістер туғызады. Бірінішіден, оқушы таным 

процесінің  объектісіне  емес,  субъектісіне,  мұғалім:  білім  мен  ақпараттың 

көзіне  емес,  оқудың  ұйымдастырушысына,  яғни  «дирижерына»  айналады. 

Екіншіден,  мұғалім  сабаққа  алдын  ала  зерттеу  жасап,  уақыттың  көпшілігін 

94 

 

сабақты  даярлауға  жұмсайды  да,  сабақ  барысында  тек  бақылаушы, 

үйлестіруші фунциясын атқарды. 

Қазіргі  уақыттағы  мектептегі  білім  берудің  негізгі  мақсаты  –  зерделі, 

дарынды  ізденіп  атқаратын  шығармашылық  жұмыстарына  көптеп 

аыналысуына мүмкіндік туғызу және дамыту. 

Бұл мақсатқа жетудің бірден – бір жолы оқытудың жаңа технологиясын 

зерттеу, оны өз ісіне қолданып, жоғары нәтижеге жету-мұғалімнің міндеті. 

Дамыту,  оқыту  идеялары  бойынша  оқушының  оқу  үрдісінде  өздігінен 

білім  жинап,  белсенді  және  өз  бетінше  қарым-қатынас  жасай  алатындай 

тәрбиелеу – ең басты мақсат. Мұндай жағдайда оқушы өзі дара тұлға ретінде 

ортақ  ядросы  болады  да,  ал  оқу  айналасында  білім  берудің  әдіс-тәсілдері 

жүзеге асырылып, тәрбие жұмыстары жүргізіледі. 

 

жүктеу/скачать 6,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: