510 млн км² Құрлықтың ауданы – 149,1 млн км² (29%)

Түбектер 
Шығанақтар Бұғаздар 
Шеткі теңіздер 
Ішкі 
теңіздер 
Арнемленд, 
Кейп-Йорк 
Карпентария, 
Үлкен 
Аустралия 
Торрес, Бассов 
Тимор, Арафур, 
Маржанды, Фиджи, 
Тасман 
- 
 
Антарктида материгі 
Түбектер 
Шығанақтар 
Бұғаздар 
Шеткі теңіздер 
Ішкі 
теңіздер 
Антарктида - 
- 
Уэддел, 
Беллинсгаузен, 
Амундсен, Росс,
- 
 
Маңызды ірі каналдар 
Каналдың аты
Географиялық орны 
Суэц
Египетте, Жерорта теңізі – Қызыл теңіз 
Панама
Атлант мұхиты – Тынық мұхиты 
Киль
Солтүстік теңіз – Балтық теңіз 
 
Аралдар 
 
Жан-жағын су қоршаған материктермен салыстырғанда құрлықтың шағын учаскесі – арал 
Аралдар тобы – архипелаг.
Жердегі ең үлкен архипелаг – Малайя архипелагы (Үлкен Зонд және Кіші Зонд). Еуразия 
мен Аустралия аралығында.
Аралдардың пайда болу жолдары – материктік, жанартаулық, маржандық 
Материктік аралдар – Гренландия, Мадагаскар, Британ аралдары 
Жанартаулық аралдар – Исландия, Гавай, Азор
Маржандық аралдар – Үлкен Тосқауыл рифі (дүниежүзінде ең ұзын, ұзындығы 2000 
км), Маржан теңіз аралдары
Жер шарындағы ірі архипелагтар – Канаданың Арктикалық архипелагы, Шпицберген 
архипелагы
Әлем бойынша биік таулар 
№ 
Биік таулар 
Шыңдар
Биіктігі
1 
Гималай
Эверест 
8848 м
2 
Қарақорым
Чогори 
8611 м 
3 
Гиндукуш
Тиримчир 
7690 м
4 
Тянь-Шань
Жеңіс шыңы 
7439 м
5 
Памир
Конгур
7719 м
6 
Тибет
Алинг-Гангри 
7315 м
7 
Анд 
Аконкагуа 
6960 м
8 
Кордильеры 
Денали (2015 жылға дейін Мак-Кинли 
деп аталған) 
6193 м
9 
Килиманджаро 
Килиманджаро 
5895 м
10 Элсуорт
Винсон 
5140 м
11 Альпі 
Монблан 
4807 м
12 Алтай
Белуха 
4506 м
13 Сеңгір таулар
Эльберт
4399 м
14 Атлас 
Тубкаль 
4165 м
15 Үлкен Суайрық 
Косцюшко 
2228 м
16 Аппалач 
Митчелл 
2037 м 

17 Орал
Народная 
1895 м
18 Жапония (Фудзяма тауы) Фудзияма
3776 м
19 Кавказ
Эльбрус
5642 м 
20 Армян таулы қыраты
Арагац
4090 м
 
Географиялық есептер 
 
1. Тау етегіндегі ауаның температурасы +12
⁰С, туристтер 4000 м биіктікке көтерілді. 
Туристтер көтерілген биіктіктегі ауа температурасы. 
a) +21
⁰С 
b) -10
⁰С 
c) +40
⁰С 
d) +28
⁰С 
e) -12
⁰С 
2. Картада Карачи және Нью-Дели арасы 5,5 см. Екі қаланың жер бетіндегі 
арақашықтығы 1072,5 км болса, картада қолданылған масштаб
a) 1:26000 000 
b) 1:21 500 000 
c) 1:500 000 
d) 1: 90 000 000 
e) 1: 19 500 000 
3. Ауа температурасы +30
⁰С, абсолюттік ылғалдылық 11 г/м³ болса, салыстырмалы 
ылғалдылық
a) 90 % 
b) 50 % 
c) 37 % (36,6) 
d) 11 % 
e) 16 % 
4. Егер тау етегінде атмосфералық қысым 850 мм, тау басында 710 мм болса, таудың 
биіктігі 
a) 1400 м 
b) 1200 м 
c) 1300 м 
d) 1600 м 
e) 1500 м
5. Оқушының 500 м жүрген жолының 1:2000 масштабты планда бейнелеуі
a) 5,5 см 
b) 2,5 см 
c) 3 см 
d) 5 см
e) 25 см 
6. Жер бетіндегі ауаның температурасы +14
⁰С. 6000 м биіктікке көтерілген ұшақтың 
сыртындағы ауаның температурасы

a) -22 
⁰С 
b) -11
⁰С 
c) +24 
⁰С 
d) +27
⁰С 
e) +15
⁰С 
7.  Эхолотпен су түбіне жіберілген дыбыс 2,5 сек қайтып келеді. Су түбінің тереңдігі 
қанша? 
a) 1675 м 
b) 1575 м 
c) 1875 м 
d) 1775 м 
e) 1975 м 
8. Павлодар қаласында буланушылық мөлшері 500 мм, жылдық орташа жауын-
шашын мөлшері 352 мм. Ылғалдану коэфиценті 
a) 
≈ 0,7 
b) 
≈ 0,23 
c) 
≈ 0,5 
d) 
≈ 0,65 
e) 
≈ 0,32 
9. Сәуірдің 25 күні ауаның температурасын бақылау нәтижесінде +6
⁰С, -1⁰С, +10⁰С, 
+7
⁰С. Тәуліктік орташа температура мөлшері
a) +3,5 
⁰С 
b) +6 
⁰С 
c) +4,5 
⁰С 
d) +5,5 
⁰С 
e) 0
⁰С 
10. Нигерияда туу көрсеткіші 54 ‰, ал өлім коэффиценті 24‰-ке тең болғандағы 
табиғи өсім.
a) 78‰ 
b) 30 ‰ 
c) 50‰ 
d) 53‰ 
e) 45‰ 
 
Есептің жауаптары
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
e 
e 
C 
A 
Е 
a 
c 
a 
d 
b 
Cолтүстік пен белгілі бір зат аралығындағы бұрыш – азимут 
Азимут 0⁰-360⁰ дейін есептеледі. 
Солтүстік бағыттың азимуты – 0⁰ немесе 360⁰ 
Солтүстік-шығыс бағыттың азимуты – 45⁰ 

Шығыс бағыттың азимуты – 90⁰ 
Оңтүстік-шығыс бағыттың азимуты – 135⁰ 
Оңтүстік бағыттың азимуты – 180⁰ 
Оңтүстік-батыс бағыттың азимуты – 225⁰ 
Батыс бағыттың азимуты – 270⁰ 
Солтүстік-батыс бағыттың азимуты – 315⁰
Жер бетіндегі кез келген нүктенің басқа бір нүктеден айырмасы – салыстырмалы биіктік 
Салыстырмалы биіктікті анықтайтын құрал – деңгейлегіш (нивелир)
Нүктенің мұхит деңгейінен биіктігі – абсолют биіктік
Абсолюттік биіктік биіктігі – 0 м (Балтық теңізі деңгейінен бастап есептелінеді) 
Құрлықтың теңіз деңгейінен есептегендегі биіктіктері, яғни абсолют биіктіктері бірдей
нүктелерін картада өзара қосатын сызықтар – горизонтальдар
Беткейдің құламасын көрсететін сызықтар – бергштрих 
Жер осінің жер шарының бетімен түйіскен нүктелері – полюстер
Жер өз осьін айналып шығады – 24 сағат 
Жер шарының полюстері – оңтүстік және солтүстік 
Солтүстік полюстің географиялық координатасы – 90
0
с.е. 
Оңтүстік полюстің географиялық координатасы – 90
0
о.е.
Глобуста экваторға паралель етіліп белгілі бір қашықтықтағы шеңбер – паралель 
Ең ұзын паралель – экватор, ұзындығы 40 000 км. 
Ең қысқа паралель өтеді  – полюстерге таяу  
Жер бетіндегі кез-келген нүктенің экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай
қашықтығы, ол градуспен көрсетіледі – географиялық ендік 
Географиялық ендіктер 0
0
 – 90
0 
с.е. және 0
0
 – 90
0 
о.е. аралығында есептелінеді.  
Глобуста Солтүстік және Оңтүстік полюстер арқылы жүргізілген шеңберлер – 
меридиандар
Экватор мен меридианның 1º доғасының ұзындығы – 111 км 
Жер бетіндегі кез-келген нүктенің бастапқы меридианнан градуспен алынған қашықтығы 
– географиялық бойлық 
Лондондағы Гринвич обсерваториясын басып өтеді – бастапқы (немесе нольдік) 
меридиан 
Географиялық бойлықтар 0
0
 – 180
0
 б.б. және 0
0
 – 180
0 
ш.б. аралығында есептелінеді.  
Жер шарының кез-келген нүктесінің ендігі мен бойлығы – географиялық 
координата 
Меридиандар мен параллель сызықтарының қиылысуынан пайда болған тор – градус 
торы 
Жер бетіндегі қашықтықтың картаға түскенде кішірейтілу дәрежесі – масштаб 
Масштаб түріне қарай бөлінеді – сандық, атаулы, сызықтық 
Масштаб кішірейту дәрежесіне қарай бөлінеді – ірі, орта, ұсақ 
 
Сан масштабты атау масштабқа айналдырып жазу: 
а) 1: 2000
1 см – 20 м 
б) 1: 1 000 000 
1 см –10 км
 
в) 1: 50000 
1 см – 500 м
 
Атау масштабты сан масштабқа айналдырып жазу: 
а) 1 см – 1000 м

1: 100 000 
 
б) 1 см – 200 км 
1: 20 000 000 
 
в) 1 см – 30 000 м 
1: 3 000 000 
Картаның мазмұнына қарай бөлінуі – жалпы және тақырыптық 
 
Карталардың масштабына қарай бөлінуі: 
Ірі: 1:100 000 
Орта: 1: 200 000 – нан 1: 1000 000 
Ұсақ: 1: 1000 000 ұсақ
Жер бетінің шағын бір аумағының қағазға кішірейтіліп түсірілген нұсқасы (латын тілінде 
жалпақ, тегіс) деген мағына – план  
План масштабы – 1: 5000; 1: 2000; 1: 1000 және одан да ірі болады.
Литосфера
 
Жердің қатты қабығы (латынша литос - тас) – Литосфера 
Жер шарының ішкі құрлысы 3 қабаттан тұрады – Жер қыртысы, мантия, ядро
Жер планетасының дәл ортасы 2900 км-ден 6371 км тереңдікке дейін жетеді – Жердің 
ядросы
Ядроның температурасы – 4000
0
С 
Ядроның радиусы – 3500 км 
Ядроның ішкі радиусы – 1289 км  
Ядро құрамы – темір және никель
Жердің ең тығыз ішкі қабаты – мантия 
Мантия орналасқан тереңдік – 2900 км
Ядромен шектесетін «жамылғы» деген мағына береді – мантия  
Мантияның температурасы:
100 км тереңдікте – +50°С 
500 км–ден аса тереңдікте – +2000°С 
Ядромен шектесетін жерде – +4000°С
Жер қыртысы бөлінеді – материктік және мұхиттық 
Материктік жер қыртысының қабаттары – базальт, гранит, шөгінді жыныстар қабаты
Мұхиттық жер қыртысының қабаттары – базальт, шөгінді жыныстар қабаты 
Материктік жер қыртысының жазықтарда қалыңдығы – 30-40 км  
Материктік жер қыртысының тауларда қалыңдығы – 70-80 км 
Мұхиттық жер қыртысының қалыңдығы – 5-10 км
Жер қыртысы құрылымының өзгерісін зерттейтін геология ғылымының бір саласы –

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: