64. Қазақтардың ұлттық мәдениетінің ерекшеліктері 68. Тауелсіздік кезең философиясы 71. Орта ғасыр философиясындағы діни дүниетаным

Рухани болмыс және қоғамдық өміржайында ғылыми зерттеулер жүргізген философтар, әлеуметтанушылар мен дінтанушылар алғашқы діни жүйелер жайында түрлі тұжырымдар айтты. Әр ғалым өзінің зерттеу нысанына байланысты дінге әртүрлі түсінік береді. Нәтижесінде, алғашқы діни формалар ретінде, ғалымдар анимизм, тотемизм, натуризм, магия, фетишизм және паганизмдерді атайды. Аталған діндер негізінен көп тәңірлік сенімнен тұрады.

а) Анимизм деп адамның өз мақсатына жетуге көмектесетін немесе кедергі келтіретін және де адамның өмірлік істеріне араласатын сансыз рухани әлемдердің болатындығына деген сенім. Яғни, анимизм жанды-жансыз тіршілікте болатын рухқа табынушылық болып табылады. Бұл тұжырым туралы Тайлор еңбектерінде біршама түрде талданады. Алғашқы қауымдық кезіндегі адамдар үшін өлім мен ұйқының маңызы зор еді. Олардың түсінігі бойынша ұйқы бұл рухтың тәннен шығып серуендеуі және таңға қарай қайта оралуы болады. Ал өлім керісінше, рухтыңсеруендеуге шыққан кезіндегі тәнге оралмауы болып есептелінеді. Өлген адамдардың ішінде де жақсылары мен жамандары да бар.

Анимизмнің алғашқы түрі аниматизм деп аталады. Аниматизмдік түсінік жан мен тән бірге өмір сүреді. Тән өлсе немесе қираса, жан да өледі,ал анимизмде жан тәннен тәуелсіз өмір сүре алады. Осындай түсініктің ертедегі адамдардың көптеген құбылыстарды білмеуі, түсінбеуінің нәтижесі болып келеді.  

ә)Натуризм – табиғат деген ұғымды білдіреді және натуризм діні қоршаған ортадағы заттарды құдайға айналдырып, соған табынудан тұрады.Мюллердің тұжырымы бойынша, ең алғашқы дін – натуризм.

б) Тотемизм – тайпа, ру, жануарлар мен өсімдіктердің кейбір түрлері арасындағы туыстыққа сенуін білдіреді.Тотемизм көбінесе егіншілік және аңшылықпен айналысқан алғашқы қоғамдарда кездесееді. Француз әлеуметтанушысының «Діни өмірдің қарапайым пішіндері» атты еңбегінде тотемизмді алғашқы дін деп есептейді. ризашылығын білдіріп, жануарлардың бірнеше түрлерін киелі етіп қарастырды.Қазіргі кезде әрбір діннен тотемнің ізін табуға мүмкіндік бар.Осы күнге дейін Африканы тотемдік жер деуге болады.Үнді мемлекетінде тотемдік көрініс – сиыр болып табылады.Сиырды етін жемей, оны күрметтеп, киелі деп есептейді.

в) Магия ұғымы әр түрлі салт-дәстүрлерге мен наным-сенімдердің ортақ белгісі болып келеді. Магиялық іс-әрекет:

Мақсаттылық бағыты бойынша емдеу магиясы , сақтаушы магиясы және зиянды магиядеп секілді түрлері болады. Фрезер пікірі бойынша, магия белгілі бір дәрежеде діннің дамуына үлес қосқан болып шығады. өзінің көзқарасына сәйкес Магияның қолдану әдісі бойынша: инициалды, парциаллы және имитативтік деп бөлінеді.

Инициалды әдісі бұл объектімен жанасуға мүмкіншілік жоқ;

Парциалдыәдісі бір зат арқылы әсерін тигізу, шаш алу болып табылады;

Имитативтік әдісі - объектіге үқсас объектімен әсер тигізуі.

Мақсаты бойынша: ең үлкен тараған түрі өндірістік магия.

Өзара бөлінуіне байланысты, магияның өзін кәсіп ретінде пайдаланатын адамдар шығады, олардың атын әр түрлі атайды.Мысалы шамандар, тәуіптер, көзбояушылар, сиқыршылар.  

Магияның басқа түрлері: соғыс магиясы, денсаулық сақтау магиясы, сүйіспеншілік магиясы, тағы да басқа түрлері бар.