91. Геккельдің биогенетикалық заңы. Ұрық жапырақшалары. Эктодерма. Мезодерма. Эндодерма
жүктеу/скачать 218,5 Kb.
|
| 118. Алельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің түрлері. Эффект жағдайы. Резус фактордың тұқым қуалауы. Хромосомада доминантты гендердің орналасуы (C, D, E). Резус қайшылық.
Аллельді емес гендердің әрекеттесуіне - эпистаз, комплиментарлык, полимерия жатады. Комплементарлық–бұл генотипке доминантты аллельді емес гендердің бірігіп жаңа белгіні қалыптастыратын құбылыс. Бұл гендердің өзара әрекеттесіп толықтырылуы. Мысалы, адамдардағы интерферон синтезі әртүрлі хромосомаларда орналасқан екі комплементарлы доминантты геннің бақылауында болады. Комплементарлық (немесе гендердің өзара әрекеттесуі) бір геннің әрекеті екінші геннің әсерімен толықтырылған кезде көрінеді, яғни. белгінің қалыптасуы үшін генотипте екі аллельді емес геннің болуын талап етеді. Мысал ретінде - көру мен естудің қалыптасуы: қалыпты естудің дамуы аллельді емес D және E доминантты екі генге байланысты, олардың біреуі (D) ұлудың дамуын анықтайды, ал екіншісі (Е) есту нервінің дамуын негіздейді. DDEE., DdEe, DDEE генотипі бар адамдардың есту қабілеті қалыпты. Саңыраулардың генотиптері бар: D dee, ddee, ddEE, ddEe. Эпистаз– бұл аллелді емес гендердің өзара әрекеттесуі, яғни бір аллелді емес ген екінші геннің әсерін басып тастайды. Тежеуді доминантты гендер де рецессивті гендер де туғызуы мүмкін (А> В, а> В, В> А, В> А), осыған байланысты доминантты және рецессивті эпистазды ажыратады.Басатын ген ингибитор немесе супрессор деп аталады. Ген-ингибиторлар негізінен нақты белгінің дамуын детерминацияламайды, тек басқа геннің әсерін ғана басады. Егер ген-супрессор рецессивті болса, онда криптомерия (грек. Хриштад– құпия, жасырын) түзіледі. Адамда бұған мысал ретінде «Бомбей феноменін» келтіруге болады. Бұл жағдайда сирек рецессивті аллель гомозиготалы жағдайда B генінің (АВО қан жүйесінің В (III) тобын анықтайтын) белсенділігін басады. Полимерия - бұл бір белгіні бірнеше аллель анықтаған кездегі құбылыс. Олардың әрекеті осы гендердің әсерін жинақтау болып табылады. Көптеген формалары бар ретінде, жекелеген гендер қатарында полигенді белгілеряғни, хромосоманың әртүрлі бөлігінде, тіпті кейде хромосоманың әртүрлі жұбында орналасқан көптеген гендер басқаратын белгілер. Адамда осы түрге қатысты мысалдардың арасындағы, белгілерге бойды, ақыл-ес қабілетін,дене бітімін, сондай-ақ шашы мен терісінің түсін жатқызуға болады. Полимерия мысалы ретінде, адамның тері түсінің тұқым қуалауы жатады. Бұл белгі меланин пигментінің өндірілуіне жауапты төрт генмен анықталады. Эффект жағдайы – геннің генотиптегі орнымен негізделетін, аллелді емес гендердің өзара әрекеттесуінің бір түрі. Мысал – Rh-фактор (резус-фактор) нәруызының тұқым қуалауы. 85% еуропалықтарда резус-фактор болады (Rh+), ал 15% – болмайды (Rh-). Эритроциттік антиген – адам қанындағы резус-факторының атауы алғаш рет ма кака – резустың қанынан алынған эритроциттік антигенге ұқсас болуына байланысты алынған. Резус-фактор хромосомада бірінің қасында бірі орналасқан үш доминантты гендермен (С, D, E) анықталады. Генотипі бірдей CcDDEe болатын екі адамда аллелді гендердің жұп гомологтық хромосомада орналасу вариантына байланысты әртүрлі фенотип болады: А вариантында – Е антигені көп, бірақ антиген С аз; В вариантында – Е антигені аз, бірақ С антигені көп. Rh антигенінің синтезі тығыз тіркескен үш жұп доминантты CDE гендерімен бақыланады, антигеннің болмауы cde рецессивті гендерімен негізделеді. Резус фактор D және d анықтайтын гендері бойынша менделдеуші белгі сияқты алынады. Rh+ қан тобы го-мозиготалы (DD) және гетерозиготалы (Dd) болуы мүмкін, ал Rh- тек гомозиготалы (dd) болады. Қалыпты жағдайда резусі-теріс адамдарда меншікті антигеніне антидене түзілмейді, бірақ резус-оң қан құйғанда түзілуі мүмкін. Сондықтан қан құйған кезде мұны ескеру керек. Сызба. Резус - фактордың тұқым қуалауы D - доминантты ген (резус нәруызының болуы) d - рецессивті ген (резус нәруызының болмауы) Rh + - адам генотипі: Гомозиготты - DD, гетерозиго - Dd Адам генотипі Rh – d Генокопиялар – әртүрлі аллельді емес гендердің әсерінен түзілген ұқсас фенотиптер. Бұл әртүрлі гендер аллельдерімен қамтылған, яғни фенотиптің бірдей өзгерістері, сондай-ақ әртүрлі гендердің өзара әрекеттесулері нәтижесінде орналасқан орыны бар немесе бір биохимиялық үдеріс синтезінің тоқтауымен жүретін әртүрлі кезеңдердің бұзылыстары. Гендердің әрекеттесулері немесе олардың өзара әрекеттесулерін қайталайтын нақты мутациялар әсері ретінде көрінеді. жүктеу/скачать 218,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|