985 жылдың 10 наурызында кокп басшылығына Саяси Бюроның ең жас мүшесі 53 жастағы М. С. Горбачевтың билікке келуімен ксро-да жылға созылып (1985-1991), тарихқа Қайта Құру деген атпен енді
жүктеу/скачать 18,71 Kb.
|
Желтоқсан оқиғасы
|
1985 жылдың 10 наурызында КОКП басшылығына Саяси Бюроның ең жас мүшесі 53 жастағы М.С.Горбачевтың билікке келуімен КСРО-да 7 жылға созылып (1985-1991), тарихқа Қайта Құру деген атпен енді. КСРО ОК 1985 жылғы сәуір пленумында жаңа саяси бағытқа көшу туралы қажеттігін жариялады. КОКП Орталық Комитетінің тапсырмасы бойынша 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің Пленумы болып өтті. Күн тәртібінде бір ұйымдастыру мәселесі қаралды. Пленум небәрі 18 минутқа созылды. Орталық өкілінің ұсынысы бойынша Д.Қонаевтың орнына КОКП Ульяновск облыстық комитетінің бірінші хатшысы болып жұмыс істеген Г.В.Колбин бірінші хатшылыққа сайланды. Орталықтың дәстүрлі командалық әрекеттері мен қайта құрудың жарияланған демократиялық принциптері арасындағы айқын қайшылық ерекше наразылық тудырды. 1986 жылы, 17 желтоқан - Л.И. Брежнев (қазіргі Республика) алаңына көбіне студенттер мен жұмысшы жастар жинала бастады. Жиынға қатысушылар Орталықтың үкіметтік саясаты саласындағы әдістеріне көңілі толмайтынын білдірді. Олар лениндік ұлт саясатын бұрмаламауды, республиканың егемендігін құрметтеуді талап етті. Үкімет бұны байқап, "Құйын-86" құпыйя жоспарын айқындап, жүзеге асыра бастады. Кейбір шерушілердің әрекеттері көбінесе заңды мінез-құлық шеңберінен шығып кетті, биліктің жағдайды игере алмауы адамдар өлімінің қайғылы салдарына әкелді. Сондай-ақ сот және тергеу әрекеттерін жүргізу барысында көптеген заң бұзушылықтарға жол берілген. Қазақстанда жарияланған деректер бойынша құқық қорғау күштері 8500 адамды ұстады, 1700-ден астам адам ауыр дене жарақатын алды (негізінен бас сүйек - ми жарақаты), прокуратурада 5324 адам, КГБ-да 850 адам жауап алды. 900 адам әкімшілік жазаға тартылды (қамауға алу, айыппұл), 1400 адамға ескерту жасалды, көтеріліске 319 қатысушы жұмыстан босатылды, 309 студент оқу орындарынан шығарылды. Қылмыстық тәртіпте 99 адам сотталып, екеуі ату жазасына кесілді. Қайрат Рысқұлбеков,мырзағұл Әбдіқұлов, Ербол Сыпатаев, Ләззат Асанова,Сәбира Мұхаеджанова қаза табы. Түрмеде сотталған қ. Рысқұлбеков қаза тапты. Жұмбақ жағдайда осы оқиғаларға қатысушы Л. Асанова қайтыс болды. 1987 жылы 16 шілдеде Қазақ халқына ұлтшылдық таңбасы таңылды.
Желтоқсан оқиғасы барысында КОКП ОК-нің "қазақ ұлтшылдығы туралы" белгілі қаулысын жою туралы ұсынысты алғаш рет 1989 жылы КСРО Халық депутаттарының I съезінде Мұхтар Шаханов ұсынды. Ешбір депутат бұл ұлттық мәселені, әсіресе одақтық деңгейде көтеруге батылы бармады. Колбин Шахановқа осы съезде осы мәселе бойынша сөйлеген сөзінің қалаусыздығы туралы Жеке ескерткен: "Мұхтар, съезде Желтоқсан оқиғасын көтергің келетінін білемін. Егер маған сенсеңіз, осындай ойдан бас тартыңыз. Бәлкім, лауазымды тұлғалар тарапынан қандай да бір қателіктер жіберілген шығар. Қайтқанда, бұл туралы толығырақ ақылдасамыз" Шаханов осындай дәрежеде осындай өзекті сұрақтарды талқылауға қалай жете алады? Оның айтуы бойынша «"1989 жылы КСРО Халық депутаттарының I съезінде маған сөз берілмеді. Трибуна сұрап, сөз сөйлеу үшін , 16 депутат қол қойған өтінішті тікелей Горбачевке беруге тура келді.. Горбачев мәлімдемемен танысып: "егер құпия болмаса, не туралы айтқыңыз келді?». Маған алдауға тура келді: "Михаил Сергеевич, Аралдың проблемалары туралы бірқатар ойлар бар, оларды айтпай кету мүмкін емес". Бас хатшы маған 3 минут беруге келісім берді".» ОСЫ ЖЕРДЕ ОТРЫВОК ИЗ ШАХАНОВА "Баяндамадан кейін маған тек екі адам келді және құттықтады. Бұл орыстың ұлы ғалымы Андрей Сахаров және Өзбекстан Жазушылар одағы басқармасының бірінші хатшысы Әділ Якубов. Олардан басқа ешкім келмеді. Мәскеуде сөйлеген сөзімнен кейін Алматыда Қадыр Мырзалиев бастаған жергілікті депутаттардан тұратын комиссия құрылды. Алайда Шаханов бұл комиссияға кіруге өз қарсылығын білідрді. Бұл комиссияның құрамына кірмеймін. Біріншіден, мұндай комиссияны Мәскеуде КСРО депутаттарынан ұйымдастыру керек, ал бұл комиссияда одақтық маңызы бар бірде-бір депутат жоқ. Екіншіден, комиссияға демонстранттарға қарсы шыққандар, сондай-ақ қолында таза емес адамдар бар" деді Осы кезде Академик Сахаров Шахановқа ой тастайды, яғни егер ол Жоғарғы Кеңесінің 68 мүшесінің қолын алып, Желтоқсан оқиғасының маңызына қарай арнайы комиссия құру керектігін жарияласа, ол міндетті түрде қаралатын болады. Шаханов тіпті 110 адам қолын алып тікелей Горбачевке барады. Горбачев мәлімдемені тез оқып, қолтаңбаларды қарастыра бастады және Ельциннің қолтаңбасын көргенде бет-әлпеті өзгерді. Шаханов Ельцин комиссияға кіруге келісім бергенін айтты, ол Сахаров, Собчак, Евтушенко, Гамзатовтың есімдерін атады. Горбачев осыдан кейін зәресі ұшты. "Жолдас Шаханов, келісейік. Біз мұны басқаша жасайық: сіз Қазақстанда құрылған Мырзалиев комиссиясына тең төраға болып кіресіз және өзіңізбен бірге 7 депутатты Қазақстаннан ала аласыз. Шаханов амал жоқтығынан келіседі Біз комиссияның ісіне кіріскен кезде 250 жұмыс тобын құрдық (!) біз 8 топ құрдық: біреу темір шыбықтардың қайдан шыққанын зерттеді, біреу-соттар, прокуратура және т. б. Бірде Нұрсұлтан Назарбаев маған: "сіздер депутаттар алдында комиссияның атқарған жұмысы туралы есеп беріп отыруларыңыз керек. Менің баяндамамнан кейін бір-бірлеп депутаттар маған қарсы сөйлей бастады: Шаханов дұрыс емес, ол ұлтшыл, желтоқсан оқиғаларында мұндай жағдай болған жоқ. Олар Комиссияның жабылуын қолдады. Дауыс берген кезде мен үшін тек 5 депутат, ал қалған 450 депутат, оның ішінде комиссия құрамындағы депутаттар болды. Яғни көбісі Шахановты қалаамады, не үшін қажет екенін айтты, сол кезде Шаханов өз сөзімен шығып «бұл ұлттың және бүкіл елдің мүдделері; сіз комиссияны жауып тастадыңыз, бірақ біз оны соңына дейін жеткіземіз және ертең көзіңізді жұмып, қалай тұратындығыңызды көреміз.» Содан кейін ол есікті қағып, залдан шықты – «менің артымнан ешкім шықпады, мен жолды көрмей көзіме жас алдым.» Белгілі тележүргізуші Қажы Қорғанов мені тікелей эфирге қатысуға шақырды, онда мен Горбачевпен келісім туралы, комиссияның жабылуы және т.б. туралы егжей-тегжейлі айттым. Нәтижесінде Бас хатшы нұсқау берді: Шаханов комиссия құрсын, оның құрамына кім кіргісі келеді, бірақ тыныштықты қалпына келтірсін. Маған көмекке Алматы облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы Төлеубеков пен Қазақ КСР білім министрі Шаяхметов келді. Осылайша, құрамына Иманғали Тасмағамбетов, Серік Әбдірахманов, бірқатар депутаттар енген төртінші комиссия жұмыс істей бастады. Мен желтоқсандықтарды тыныштандыра алдым"деген қорытындыға келді. 2001 жылы Горбачев Қазақстанға Назарбаевтың шақыруымен келді. Мен оны да көрдім – фотода осы кездесудің сәттерінің бірі. Мен оған: "сіз қазақ халқынан кешірім сұрауыңыз керек, бұл үлкен қателік болды. Горбачев жауап берді: Жоқ, мен істей алмаймын, тек Мен кінәлі емеспін – бүкіл саяси бюро кінәлі. Сол кезде маған желтоқсаншы Аманжол Нәлібаев қоңырау шалды: біз Горбачевтің Қазақстанға келгенін естіп, " Горбачев, Кет Қазақстаннан!"плакат дайындадық, бірақ оны таба алмадық. Мен оған жауап бердім: Міне, мен онымен дәл қазір сөйлесіп жатырмын. Осыдан кейін Шаханов Горбачевке қарап : Михаил Сергеевич, желтоқсаншылар қоңырау шалып, " Горбачев,Кет Қазақстаннан!»плакат дайындап жатқан екен. Горбачев бет-әлпетін өзгертті және маған: Жарайды, жарайды. Жарайды, олай болса Мен кешке тікелей эфирге шығып, кешірім сұраймын. Михаил Горбачев Желтоқсан оқиғасына қатысушылардан кешірім сұрады". жүктеу/скачать 18,71 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|