А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кіріспе
5 Дәстүрлі қазақ қоғамындағы батырлар тобын әлеуметтік инс титут ретінде қарастыру үшін біз біріншіден, батырлар атқаратын қызметтің жэне оны реттейтін ережелердің мазмұнын ашып қа- растыруымыз қажет. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, тарих ғылымында батырлар же- ке түлта ретінде ғана қарастырылып, батырлық адамның жеке басы- ньщ қасиеті саналып, бұл үгымдардың тарихи жэне элеуметтік мэні ғылыми тұртыдан толық зерттелмеген. Ежелгі дэуірден-ақ барлық қоғамдарда әскери адамдар тобы болтаны белгілі жэне олардың бас- ты қызметі сол қоғамды қорғаумен тығыз байланысты болды. Бірақ сонымен бірге эрбір қоғамның даму деңгейіне байланысты әскери қызметтің өзіндік ерекшеліктері де болды. Көншелі халықтардың тарихи-мэдени дамуының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты ел- дің қауіпсіздігін, мемлекеттің тэуелсіздігін, ел ішіндегі қоғамдық тэртіпті сақтау қажеттілігі көншелі қоғамда да әскери іспен кәсі- би тұртыда айналысатын адамдардьщ пайда болуын, олардың осы қоғамдьщ қызмеггерді атқаруды өз міндетіне алу барысында жеке әлеуметтік жік ретінде қалыптасуына әкелді. Басқа халықгарда әс- кери тап өкілдерін «самурай», «рыцарь», «кшатрий» деп өзіндік атауымен атағаны сияқты дэстүрлі қазақ қоғамындаты кэсіби эске- рилер әлеуметтік жігінің өкілдері «батырлар» деп аталды. Сотые ісі батырлардың негізгі кәсібі болтанмен, бұл кәсіптің басты мақсаты Отанды жаудан қортау, елді басқыншылардан азат ету, халықтың қонысын, жерін кеңейту, тұтқында кеткен отан- дастарын азат ету, жау қолынан қаза тапқан ата кегін қайтару- мен ерекшеленеді. Бірақ, тарих гылымында көшпелі халықтар- дың тарихына деген еуропацентристік көзқарастың үстем болып келуіне байланысты, олар «адамзаттың арамтамақтары» ретінде тек отырықшы-егінші өркениет ошақтарын қиратушылар ретінде тана баталанды. ¥ за қ уақыттар бойы көшпелі халықтардың қо- ғамдық-саяси жэне әлеуметтік институттарының дамуына байла нысты қарама-қайшылықты пікірлер басым болып келді. Тіпті, дәстүрлі қотамта тэн билер, батырлар институттарының көшпелі жэне жартылай көшпелі қотамның өзіне тана тэн мәдени-әлеу- меттік тарихи тамырлары мен оның ерекшелігі ескерусіз қалды. |