А. Ж. Асамбаев техника ғылымының кандидаты, доцент

Файл  атауы
  -   файл  атынан  және  нүктемен  бөлініп  жазылған 
файл кеңейтімінен тұрады. Мысалы:  sys.com, io.sys, norton.exe.
Файлдың  кеңейтімі
  (типі,  заты)  -   сакталған  ақпараттың  затын, 
ягни  қай  программада  күрылғанын  және  қандай  файл  (орындалушы, 
архивтік, т.б.) екенін көрсетеді.
Дискінің файлдық қурылымы
 —  ол дискідегі файлдар жиынтығы 
және олардың өзара байланыстары.
Логикалык,  диск
  —   ол 
меншік  атауы
  берілген  нактылы  диск 
немесе нақтылы дискінің  бөлігі.  Логикалық дискілердің  атаулары  кос 
нүкте  жалғасқан  латын  алфавитінің  бірінші  әріптерімен  беріледі. 
Әдетте  қатгы  диск  бірнеше  логикалык  (С:,  D:  т.с.с.)  дискілерге 
бөлінеді.
Каталог
  (директорий)  -   белгілі  бір  ортак  қасиетгеріне  қарай 
магнитгік  дискіде  бір-бірімен  қатар  орналастырылған  файлдар,  ішкі 
каталогтар жиынына койылған атау.
Түбірлі  каталог
  деп  -   С:\,  D:\  т.с.с.  дискілерінде  орналасқан, 
немесе  баска  каталогтардың  ішіне  жатпайтын,  ең  жоғарғы деңгейдегі 
негізгі каталогты айтады.
Файлга  жол
  —   түбірлі  каталогтан  бастап  тікелей  файл 
сакталған  каталогқа  дейінгі  «\»  символымен  бөлініп  жазылған 
каталогтар атауларынан түратын тізбек.
Мысалы,  C:\SIMP\SET\REM.EXE  жазуында  REM.EXE  файлы 
С:  дискіде  SIMP  каталогьшдагы  ішкі  SET  каталогында  түрғанын 
көрсетеді.
Файлдың  толық  аты
  -   файл  адресінің  толык  маршруты,  яғни 
«\»  символымен  бөлініп  жазылған 
дискінің  аты,  тупкі  каталогтың 
аты,  іилкі  каталогтардың  аты
,  ең  соңында 
файлдың  өзі  атауы 
түрады. Мысалы:  D:\STUDENT\TF-1 l\Docum.doc.
Бір 
каталогқа 
аттары 
бірдей
 
бірнеше 
файлдарды 
орналастыруға болмайды. Әртүрлі каталогта ондай болуы мүмкін.
Файлдар  және  каталогтармен  жасалатын  әрекеттер: 
жаңадан 
қуру; көшірме жасау; орнын ауыстыру; атын өзгерту; өшіру, жою.
Каталогтар  «агашы»  -
  бір  каталогтың  ішінде  екінші,  оның 
ішінде  үшінші  каталогтың 
сатылы
, 
агаиі
  (
агаш  және  оның 
бүтщтары) 
түрінде
 
орналасуы. 
Төменгі 
деңгейдегі 
каталог 
жоғарғысына  бағынышты  болады. 
Агаш:
  дискідегі  иерархиялык 
файлдық кұрылымның графикалык бейнесі.
Пайдаланушынын  операциялык  жүйемен  жүмыс  жасауы  мына 
негізгі дагдыларды игеруге тіреледі:
•  қажет бағдарламаны табу және оны орындауға жіберу;
■  файлдармен  негізгі  амалдарды  орындай  білу,  олар: 
көшірме
69

жасау,  орынын  ауыстыру,  жою,  атауын  эзгерту,  мазмунын  царау, 
сақтау,  іздеу;
■  компьютердің  жағдайы,  дискілердің  толуы,  файлдардың 
типтері және өлшемі туралы анықтамалық ақпаратты ала білу.
Windows  ОЖ  ортасында  жұмыс  жасағанда  окушылардың 
Drag&Drop  әдісін  және 
мәнмәтіндік
  (орысш.  -  
контекстное)
  мәзірін 
қолдану дағдысын қалыптастыру қажет.
3.4. Зертханалық жаттықтыру тапсырмалары
Зертханалық  жумыс.
  «Компьютер  -   акпаратты  өңдеуші 
әмбебаб құрылғы»
I. 
Тезаурус куру үшін қажепипі үгымдар:
■  ДК-дің  архитектурасы;
■  жедел жад;
■  кэш-жад;
■  ішкі жад;
•  процессор (сипаттамасы);
•  ақпаратты енгізу құрылғысы;
■  акпаратты шығару құрылғысы; 
мәліметтерді жеткізудің жүйелік  магистралі;
"  ЭЕМ-нің программалық қамтамасыз етілуі;
■  freeware;
■  shareware;
I  операциялық жүйе;
■  интерфейс; 
u
•  алмастыру буфері;
■  файл;
I  каталог;
■  компьютерлік вирус; 
^
■  драйвер;
■  дистрибутив;
■  утилиттер;
•  архивация;
программалық жабдыктарды инсталляциялау.
П. 
Келесі әдістемелік сурақмарга ж  ay ап беріңіз:
1.  Архитектура 
ұғымының 
кұрылыс 
пен 
компьютерге 
колдануының аналогиясы неде?
2.  Қазіргі  компьютерлер  қандай  ақпаратгармен  жұмыс  істей 
алада?  Компьютер  адам  колданатын  кез-келген  ақпаратпен  жүмыс 
істей алады деп түжырым жасауға бола ма?
3.  ЭЕМ-нің  кұрылымы  мен  жұмысы  туралы  «архитектура»
70

ұғымында не колданылады, не колданылмайды ?
4.  ЭЕМ-нің  күрылысын  түсіндіргенде  адам  мен  компьютердін 
арасындағы аналогияны қолданудағы әдістемелік идеяның мәні неде?
5.  Оку  компьютерінің тапіне тәуелсіз  окушылар  қандай  жалпы 
мағлүматтар алулары керек?
6.  ДК-дің  аппаратгық  және  бағдарламалық  қамтамасыз  етілу 
бірлігі  идеясы бойынша  қандай әдістемелік нүсқаулар үсынасыз.
7.  ЭЕМ-нің 
күрылымы 
мен 
бағдарламалык 
қамтамасыз 
етілуінін  күрамын  білу  не  үшін  кажет,  неге  оны  базалық  білім  деп 
атайды?
8.  Қолданбалы 
бағдарлама 
үғымын 
оқушыларға 
калай
түсіндірер едіңіз?
9.  Окушылар  операциялық  жүйелердің  кандай  қасиеттерін
міндетті түрде білуі керек?
10.Графикалық 
операциялық 
жүйенің 
интерфейсінің 
элементгерін  оқып  үйренуге  арналған  тапсырмаларға  мысалдар 
келтіріңіз.
И.Жеке 
акпараттық 
кеңістікті 
жоспарлауға 
байланысты 
практикалық  жүмысты  дайындаңыз  (папкалар  мен 
файлдар  қүру 
және олармен жүмыс).
12.Тінтуірді  басқару  тәсілдерін  атаңыз  және  оны  меңгеруге
байланысты тапсырмалар даярлаңыз.
ІЗ.Окушыларға  багдарламалау  жүйелерінің  кызметі 
туралы
қандай алғашкы түсініктер беруге болады?
14.Компьютер 
кабинетінде 
техника 
қауіпсіздігі 
туралы 
ережелер даярлаңыз. ТҚ жөнінде қандай нүсқаулар бересіз?
Ш . 
Келесі мазмундық сурақшарга жауап беріңіз:
1.  ДК-дің күрылымдык схемасын сызыңыз.
2.  Ішкі жадтың қүрылымының қасиеттерін атаңыз.
3.  Компьютерді программалык басқару принципінің мәні неде?
а) 
-____________________
ә
)
_____________________________________________________________________________
б
 
)
 
4.  ДК-дің ашық  архитектурасы принципі нені білдіреді?
5.  Операциялык жүйенің кызметін атаңыз.
6.  Операциялық  жүйедегі  BIOS  пен  бағдарлама-тиеушінің
айырмашылығы неде?
7.  Неліктен 
пайдаланушылар 
англо-тілді 
компьютерлік
терминдерді қолданады?
8.  Объектілердің  көшірмесін  алу  және  орнын  ауыстырудың
схемасын көрсетіңіз.
71

9.  ДК-дің  бейнелік  жүйесінің  қүрамына  кандай  күрылғылар
кіреді?  ДК-дің  бейнелік  жүйесінің  жүмысының  сапасын  калай 
аныктайды?
IV. 
Келесі есепмерді шешіңіз:
1.  Жедел  жадтың  соңғы  байтының  оналтылык  адресі  5  FF-ке 
тең. Осы жедел жадтың көлемі қандай?
2.  Компьютердің  жедел  жады  көлемі  Мбайттың  1/4  бөлігіне
тең.  Егер  бір  сөзде  32  бит  болса,  онда  жедел  жадыдағы  машиналык 
сөз  қанша болады?
3.  Келесі  акпаратттары  бар  файлдардың  аттары  мен  типтінің 
варианттарын  ұсыныңызі  1)менің  сыныбымның  суреті;  2)  жеміс 
пирогының рецепті; 3) жанүялық  альбом; 4) физикадан реферат;
4.  Түпкі  каталогтан  магниттік  дискідегі  сақталған  кейбір
файлдарға 
баратын 
жолдар 
көрсетілген. 
Үлкен 
әріптермен
каталогтардың 
аттары, 
ал 
кіші 
әріптермен 
файлдар 
аттары 
белгіленген:
\SPORT\SKI\kazakhstan.txt;
\SPORT\SKI\germanv.txt:
\SPORT\SKATE\finland.txt:
\COMPUTER\IBM\INFO\pentium.txt;
\COMPUTER\IBM\i bm. txt.
Бүтақ тәрізді файлдық құрылымды кескіндеңіз.
V. 
Тақырып бойынша бір сабақіпың конспектісін жасаңыз.
VI. 
«Компыотердің қурылымы»  шақырыбы  бойынша бақылау 
жумысының мысалын корсешіңіз.
VII. 
Төмендегі шақырыпшарга машериалдар дайындаңыз:
■  «Енгізу-шығару қүрылғысы»,
■  «Ішкі жадының қүрылымы»,
■  «Мәліметтерді архивтеу».
72

4-тарау. Формализациялау  жэне модельдеу сызыгы
Информатика  пәні  бойынша  білімнің  міндетгі  мазмұнында 
негізінен  «
Ақпараттық  модельдеу»
  бағыты  карастырылады.  Бұл 
бағьпты  окьш  игеру  -   табиғаты  әртүрлі 
жүйелерде  (физикалык, 
техникалык  және  т.б.)  басқару  модельдерін  сипаттау  және  құру 
біліктіліктерін 
калыптастыруға, 
модельдер 
мен 
модельдеуші 
бағдарламаларды 
пайдалануға 
бағытталады. 
Мазмүндык 
формализациялау жэне модельдеу бағыты 3-схемада (1-косымша [26]) 
ұсынылған.
4.1. Акпараттык модельдеу сызығын қарастыру әдістемесі
Модельдеу  бағытының  негізгі  оку  мазмұны  -  
ақпараттьщ 
модельдеу
 
болып 
табылады. 
Бұл 
сызыкгың 
мазмұны 
мына 
түсініктердің -  
модельдеу танымдық әдісі ретінде,  формализациялау, 
материалдық және  ақпараттық модельдер,  ақпараттык; модельдеу, 
ақпараттық модельдердің  негізгі типтері
 тізбесімен аныкталады.
Акпарат жэне акпараттык үрдістер сызығымен  катар, 
модельдеу 
сызыгы
  информатиканың  базалык  курсының 
теориялық  негізі
  больш 
табылады.  Әйтсе де,  модельдеу  сызығы  курстың басқа сызықтарымен 
тығыз  байланыста.  Базалык  курстың  көптеген  бөлімі,  оның  ішінде 
технологиялык  сызыкка  жататын  такырыптар,  модельдеуге  тікелей 
қатысы  бар.  Акпарататты  өңдеудің  технологиялык  әдістерін  және 
оған  сәйкес  бағдарламалык  күралдарды  (кестелік  процессорлар, 
деректер  корын  баскару  жүйелері,  т.б.),  әртүрлі 
ақпараттьщ 
модельдермен
 
жүмыс 
жасауға 
арналған 
саймандар
 
ретінде 
карастыруға болады. 
Алгоритмдеу және багдарламалау
 такырыптары 
модельдеуге 
тікелей  қатысы
  бар  деп  саналады.  Демек,  модельдеу 
сызыгы  базалык  курстың  бір  катар  бөлімдері  үшін  ортақ  болып 
табылады.  Жалпы  білімдік  информатиканың  базалык  курсының  ары 
карай дамуы осы мазмұндық сызыктардың тереңдеуімен байланысты.
Теориялық материалды баяндаудың әдістемелік нусқаулары
Қарастырылатын сурақтар:
-   модель ұғымы;
-  материалдык (заттык) жэне акпараттык модельдер;
-  акпараттык модельдердін типтері;
-  формализациялау үғымы;
-  акпараттык модельдердің кестелік пішімі.
Акпараттык  модеьдеу  сызыгынын  мазмуны.
  Материалдык
модельдер  тақырыбы  ең  басында  модель  ұғымын  анықтауға 
байланысты  карастырылады.  Модельдерді 
материалдык,
  (орысш.  -
73

натурные)
  жэне 
аңпараттық
  деп  белуге  болады  [26].  Акпараттык 
модельдеу өз алдына былай бөлінеді:
-  объектілер мен процестерді модельдеу;
-  білімді модельдеу.
Білімді 
модельдеу 
такырыбы 
жасанды 
интеллект
тақырыбымен  байланысты  болғандықтан,  информатиканың  базалык
курсьшда  тек  іздеу,  зертгеу  түрінде  ғана  жүреді.  Сонда  да, 
оқушыларға  жасанды  интеллектпен  мына  жагдайларда: 
компьютерде 
терілген 
мәтіннің 
орфографиялық 
ңателері 
автоматты 
тексерілгенде,  машиналыц  аударма  жасалганда,  оқу  және  бақылау 
багдарламаларымен  жумыс  жасаганда
  кездесетіндерін  айта  кеткен 
жөн.  Бұл  мәліметтер  оқушылардың  ой-өрісін  кеңейтеді,  білімді 
жүйелеуге және кәсіптік бейімдеуге мүмкіндік береді.
Объектілердің
 және 
процестердің
 модельдері -  
усыну пішіндері
бойынша  жіктеледі.  Бүл  белгі  бойынша  модельдер  -  
графикалыц,
вербальдік  кестелік,  математикалык  объектілі-ақпараттық
  болып 
бөлінеді.
Математикалык 
және 
объектілі-ақпараттық 
модельдер
компьютерлік 
технологияларда, 
объектілі-бағытталған 
бағдар-
ламалауда,  қазіргі  жүйелік  және  қолданбалы  БҚ-да  пайда  болып, 
дамуда.
Бөлінген  сағат  санына  және  окушылардың  дайындық деңгейіне 
байланысты  модельдеу  және  формализациялау  сүрақтары  әртүрлі 
дәрежеде оқытылуы мүмкін:
■  бірінші  -минималды;
■  екінші -  толықтырылған;
•  үшінші -  тереңдетілген деңгей.
Модель  угымы
. 
Ақпараттық модельдердің  типтері.
  Базалық 
курстың 
алғашқы 
минималды
 
деңгейінде 
тақырыптың  негізгі 
үғымдарының 
жуйесі
  қарастырылады.  Бұл  тақырыпты  оқушылармен 
әңгіме түрінде өткізуге болады.  «Модель» термині көбіне таныс.  Олар 
өз  беттерімен  әртүрлі  модельдердің  мысалдарын  келтіре  алады. 
Сондай  мысалдарды  келтірулерін  сұрап,  мұғалім  «автомобиль 
моделі», «үшақ моделі», т.б. деген жауаптарды естуі мұмкін.
Информатика  ақпараттық  модельдерді  қарастырады.  Әйтсе  де, 
материалдық  және  ақпараттық  модельдері  үгымдарыньщ  арасында 
үқсастықтар  баршылық.  Материалдық  модельдердің  мысалдары
мысалдар  аркылы
модельдердщ  кейбір 
қасиетгерін 
талқылаған 
соң, 
акпараттык 
модельдердің 
қасиеттеріне
 көшуге болады.
74

Материалдық  (заггық)  модельдердің  тізімін  кеңейтіп  (глобус, 
манекен,  каланың  кұрылысын  салу,  т.б.),  окушылармен  олардың 
бәріне  ортақ  қасиетгерді  талкылаған  жөн.  Осы  модельдердің  бәрі 
түпнүсқа-объектіні
  қарапайым  түрде  көрсетеді.  Объектінің  кейбір 
кызметін  жаңғыртатын  модельдер  болады.  Мысалы,  кеменің  моделі 
жүзеді,  бұрамалы  кішкентай  автокөлік  жүреді.  Айтылғандарды 
қорытындылай келе, окушыларды мынадай анықтамаға әкелу қажет:
Модель -  нақты  обьектінің  немесе процестің қарапайым үқсас 
түрі.  «Модель»
  термині  латынның 
«modelium»
  -  
шара,  кейіп,  сипат, 
әдіс,
  т.с.с  сөзінен  шыққан.  Оның  алғашқы  мәні  құрылыс  өнерімен 
байланысты  болды,  ол  еуропа  тілдерінің  баршасында  дерлік 
кейіпті
, 
образды
  немесе 
елесті,
  немесе  басқа  зат  іспеттес  затты  белгілеу үшін 
қолданылды.
Модель 
-
 
нақты 
объектіні 
зерггеу 
үшін 
натуралды 
эксперимент  жасау  мүмкіндігі  болмай,  әрі  қымбат,  үзақ,  кауіпті 
болған  жағдайда,  сол  объектіні  ауыстыру  тәсілі.  Көбінесе  зертгеу 
үрдісінде 
объект  — түннүсқаны
  ауыстыратын  модель  ретінде 
басқа 
материалдық
 немесе 
ойша елестетілетін объект
 үсынылады.
Модель 
және 
модельдеу 
—
 
бүл 
бесаспап 
(орысш. 
— 
универсальный)
 үғымдар, кез келген кәсіби  аймақта,  объектіні1, үрдісті 
күбылыстарды  танудың  ең  бір  қуатты  әдістерінің  анықтауышысы 
(атрибуты).
Модельдеу 
мандаты.
 
Модельде 
нақты 
объектінің
 
тек 
келешекте 
қолданыска 
ие 
болатын 
негізгі 
қасиеттері
 
ғана 
қайталанады.  Сондықтан,  модельдеуде  ең  маңызды  үғым  -  
модельдеу 
мақсаты
  болып  табылады.  Модельдеу  мақсаты  -  
келешек  модельдің 
аткаратын  қызметі. 
Мақсат  —
  накты  объектінің  (түпнүсқаның) 
моделінде болатын 
қасиеттерді
 анықтайды.
Материалдык 
объектілерді
 
ғана 
емес, 
процестерді
 
де 
модельдеуге  болатынын,  ерекшелеп  айта  кеткен  жөн.  Сондыкган 
модельдеу үғымын  кең мағынада түсіну керек. Мысалы, синоптиктер, 
атмосфералық  процестерді  куатты  компьютерлерде  модельдеп,  ауа 
райы  болжамын  береді,  физиктер  зертханаларда  әртүрлі  физикалык 
процестерді  модельдейді,  авиациялық  конструктор  аэродинамикалық 
моржаны,  үшактьщ 
моделін 
ауа 
ағынымен 
айналу  процесін 
модельдеу  үшін  қолданады.  Мүндай  модельде  ұшақтың  түлғасына 
түсетін  күш  өлшенеді,  үшақтың  беріктігі  зертгеледі.  Физикалык 
процестердің  модельдерімен  экпериментші-физиктер  жүмыс  істейді.
1 О бъект  (лат. 
objeclum—
  бүйым,  зат,  нөрсе)  —   бакылаушынын 
(зерттеушінін) 
танымдық  және 
практикалық 
іс-ерекеті 
соған бағытталған -  күбылыс немесе процесс, жалпы кез келген зат.
75

Мысалы,  зертханалық жағдайда  олар:  мұхитта,  жер  койнауында  және 
т.б.  болып жатқан процестерді модельдейді.
Ары  қарай, 
«модельдеу  объектісі»
  -   терминін  кең  мағьгаада
түсіну  қажеттігін  ескерту  қажет.  Себебі  кейбір 
затпгыц  объектілер
(нәрсе,  зат,  бұйым,  жүйе)  немесе 
процестерде
  модельдеу  объектісі 
болуы мүмкін.
Оқушылардың  санасында: 
«модельдеу  объектісі
  —  
модельдеу
мақсаты
 —  
модель»
 тізбесінін мәнін  бекітіп  алған  соң, 
ақпараттық
мадельдер
  туралы  баяндауға  ауысуға  болады.  Оның  ең  жалпы 
анықтамасы:
Ақпараттық  модель
  — 
модельдеу  объектісін  сипаттау. 
Басқаша  айтқанда,  бұл  модельдеу  объектісі  туралы 
ақпарат.  Ал 
ақпаратты 
әртурлі  пішінде  үсынуга
  болатыны  белгілі,  сондықтан 
ақпараттық  модельдердің  типтері  де  әртүрлі  болады.  Оның  ішінде 
ауызша

жүктеу/скачать 10,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: