А. Ж. Сағындықова, О. Н. Ефимова, И. В. Казанина,О. П. Живаева ауыл шаруашылығында жарықтандыру және сәулелендіру жабдығЫ

11 
Жарықтандыру бірлігі–
люкс
( лк); 1 лк = 1 лм/м
2
. 
Жарықтық пен жарықтандыру жарықтың шағылысу коэффициенттеріне 
байланысты. 
Жарықтандыру шағылысу коэффициентіне байланысты емес. Жарықтық 
белгілі бір бағытқа байланысты, ал жарық пен жарықтық бағытқа байланысты 
емес. 
Кейбір шамалардың мәндері туралы физикалық идеялармынадай 
мысалдар: хирургиялық операция бөлмесіндегі Жарық 3000 лк тең болуы тиіс, 
кітапты оқығанда — 50 лк; күннің түсіндегі таза қардың жарықтылығы 80 000 
лм/м
2
жетеді; қуаты 100 Вт, кернеуі 220 В, жіп температурасы T = 2700К 
вольфрам жіптің жарықтығы 17·106 лм/м
2
тең; зениттегі күннің жарықтығы 
150·107 кд/м
2
құрайды, ақ қағаздың жарықтығы 50 лк 0,05 кд/м
2
-ге тең. 
Джоульмен өлшенетін жалпы 
сәулелену энергиясынан
айырмашылығы, 
жарық энергиясы Ф
V
жарық ағынының оның әрекетінің ұзақтығына 
көбейтіндісі ретінде жақсы көрінеді τ, люмен секундтарында (лм·с): 
 
. (1.13) 
Жарық қайтару
-бұл жарық көзінің жарық ағынының қатынасықуат көзі 
тұтынатын: 
. (1.14) 
Бірлік жарықтық қайтарым — 
люмен арналған ватт
(лм/Вт). Сондай-ақ, 
белгіленген уақыт, сағ, яғни люкс-сағат (лк·сағ) үшін 
Е
V
, лк белгілі бір 
жарықтандырудың әсер ету ұзақтығын анықтайтын 
H
V
Жарық экспозициясы 
туралы түсінік бар): 
. (1.15) 
Біз материалдардың жарық қасиеттері туралы кейбір ақпаратты береміз. 
Жалпы жағдайда кез келген бетке түсетін жарық ағыны ішінара 
шағылысады, жартылай өтеді және ішінара сіңеді. Егер Ф
V
жарық ағыны 
бетіне түссе, онда беттік материалдың қасиетіне байланысты ол үш 
компонентке бөлінеді: шағылысқан ағын Фρ = ρФ
V
, өткізілген ағын Фτ’ = 
τ'Ф
V
Ф
V
және жұтылған ағын Фα = αФ
V
. Сонымен, сомасында: 
. (1.16) 
(1.16) өрнегінен шағылысу коэффициенттерінің қосындысы ρ болады, 
өткізу τ ' және α сіңіру 1-ге тең: 
 
.
(1.17) 

12 
Денеден өтіп немесе одан шағылысқан кезде жарық ағыны белгілі бір 
дәрежеде таралады. Шашырау болмаған кезде ағынның шағылысуы немесе 
өтуі бағытталған деп аталады (мысалы, айна немесе терезе әйнегі). Жарық 
шашырап, беті барлық бағытта бірдей жарықтылыққа ие болатын шағылысу 
немесе өткізу диффузды деп аталады (мысалы, бор, гипс, «сүт» әйнегі). 
Ағаштың, қағаздың, матаның күңгірт беттері диффузияға жақын. Ең жақсы 
шағылысу қабілеті бар күкірт қышқылы барий (оған түсетін ағынның 95% 
дейін). Қорғасын ақтығы құлау ағынының 90% - на дейін көрсетеді. 
Сондықтан, бұл материалдар жарқын бейнені алу үшін кино экрандарын 
қамтиды. Айна құлаған ағынның 85%, қар 80% көрсетеді...98 %, шөп – 7%, 
қара тері – 1,5%. 
Фотосинтетикалық шамалар жүйесінде жасыл өсімдіктің сәулеленуіне 
реакциясы бойынша бағаланған тиімді Ф
Ф
фотосинтетикалық ағынының 
бірлігі үшін бір 
фит
(фт) қабылданды — толқын ұзындығы 680 нм болатын 1 
Вт сәулелену ағыны. 
Өмірлік шамалар жүйесінде бір 
вит
(вит) — толқын ұзындығы 297 нм 
болатын 1 Вт сәулелену ағыны өмірлік Фв деп аталатын тиімді ағынның 
бірлігі ретінде қабылданады. 
Бактерицидтік шамалар жүйесінде Фб тиімді (бактерицидтік)ағынының 
бірлігі ретінде бір бакты (бк) — толқын ұзындығы 254 нм болатын 1 Вт-тағы 
сәулелену ағыны қабылданған. 
Көрсетілген үш жүйе үшін қалған туынды шамалар мен олардың 
бірліктері 1.3 кестеде келтірілген [1]. 
Оптикалық 
сәулеленудің 
түрленуі 
оптикалық 
сәулелену 
қабылдағыштарында жүреді, олар оптикалық сәулелену энергиясы 
энергияның басқа түрлеріне айналатын шығу тегі мен агрегаттық күйіне 
қарамастан кезкелген нысанды түсінеді. Трансформацияның бастапқы 
процесі-қабылдағыштың оған түсетін сәулеленудің фотондарын сіңіруі. 
Сандық жағынан, бұл процесс α сіңіру коэффициентімен бағаланады, бұл 
қабылдағыш сіңірген оптикалық сәулелену энергиясының оған құлаған 
қатынасына қатынасы [2]. 
Оптикалық сәулелену үшін энергияның сақталу заңына сәйкес жалпы 
түрлендіру процесін келесі теңдеумен сипаттауға болады: 
∫ ( )
, (1.18) 
мұндағы 
Qα
-
dτ
уақыт аралығында сіңірілген оптикалық сәулелену 
энергиясы, Дж; 
α
-қабылдағыштың сәуле сіңіру коэффициенті;
Ф (τ) - уақыт функциясында қабылдағышқа түскен сәуле ағыны, Вт;
Qэ
-тиімді энергия, Дж;
Qп
-шығындар энергиясы, Дж. 

13 
Qэ
және 
Qп
шамалары түсіндіруді қажет етеді. Оптикалық сәулелену 
энергиясыол энергияның кез келген басқа түріне түбегейлі өзгеруі мүмкін: 
жылу, электр, химиялық байланыстардың энергиясы және т. б. 
Оптикалық 
сәулеленуді 
қолданатын 
қондырғылар 
оптикалық 
сәулеленуді қабылдағышқа әсер етуге арналған, ол адам, жануар, өсімдік, 
ауылшаруашылық өнімдері, фотокелл, фоторезистор және т. б. болуы мүмкін. 
Мұндай мәселелерді шешу кезінде оптикалық сәулеленудің энергия 
қабылдағышында энергияның белгілі бір басқа түріне айналу қарастырылған, 
бұл күтілетін оң нәтиже алуға мүмкіндік береді. Бірақ, кез келген 
процестегідей, энергияның бір түрін екіншісіне түрлендіру шығынсыз 
аяқталмайды, яғни радиациялық энергияның бір бөлігі осы мәселені шешу 
үшін қажет емес энергия түрлеріне айналады. Осылайша, 
Qэ
деп күтілетін оң 
әсерді қамтамасыз ететін энергияның қажетті түріне айналған қабылдағыш 
сіңіретін сәулелену энергиясының бөлігін түсіну керек. Жанама түрде пайда 
болған энергияның басқа түрлерін 
Qп
шығындарына жатқызу керек. 
Мал шаруашылығы үй-жайларына арналған жарықтандыру нормалары 
1.4 кестеде келтірілген. 
1.4 кесте - Мал шаруашылығы үй-жайларын жарықтандыру нормалары 
Бөлме 
Жарықтандыру 
нормаланатын 
жұмыс беті 
Жарықтандыру, 
лк 
Қосымша 
нұсқаулар 
Газразрядты 
шамдар 
Қыздыру 
шамдары 
1. Сүт бағытындағы ірі қара мал 
Сиырлар мен төлдерді 
жөндеуге арналған: 
азықтандыру аймағы; 
қоралар, секциялар, 
бокстар 
еден, бергіштер 
еден 
75 
50 
30 
20 
Сауу кезінде 
желіннің 
жарықтандыры
луы 150 лк кем 
емес 
Тұқымдық бұқаларды 
күтіп-бағу үшін 
-"- 
75 
30 
сиырлардың төлдеу; 
сан үшін. өңдеу; 
профилакторий 
-"- 
150 
75 
100 
100 
30 
50 
Бұзау 
-"- 
100 
50 
2. Етті бағыттағы ірі қара мал 
Бұзаулары бар 
сиырларға арналған и. 
секциялар 
пол 
75 
30 
Төлдерді бордақылауға 
арналған (қоралар, 
секциялар, бокстар) 
пол 
50 
20 

14 
1.4 кестенің жалғасы
 
3. 
Шошқа 
Қабандарды ұстау үшін-
өндіріс., егістер, сосун-
торайлар 
пол 
75 
30 
Емізіктер мен ремаларды 
ұстау үшін. жас төл 
-"- 
75 
30 
Бордақылауды, мал 
басын ұстау үшін 
-"- 
50 
20 
4. 
Қой 
Аналықтарды, 
қошқарларды ұстау үшін 
пол 
- 
30 
Перзентханасы бар 
Тепляк 
-"- 
100 
30 
5. 
Жылқы 
Племаларды, 
жылқыларды, төлдерді 
ұстау үшін 
-"- 
75 
30 
Жұмыс жылқыларын 
ұстау үшін 
-"- 
50 
2,0 
Мал шаруашылығы үй-жайларын жарықтандыру нормалары
. 
Өндірістік мал шаруашылығы үй-жайларында «ауыл шаруашылығы 
кәсіпорындарын, ғимараттар мен құрылыстарды жарықтандырудың салалық 
нормаларына» сәйкес жануарлар мен құстардың қажетті өнімділігін, сондай-
ақ қызмет көрсетуші персонал үшін көрудің тиісті жағдайларын қамтамасыз 
ететін технологиялық жарықтандыру көзделеді. 
Бұл үй-жайларда технологиялық жарықтандырудан басқа түнгі уақытта 
жануарлар мен құстарды бақылау үшін кезекші жарықтандыру болуы тиіс. 
Кезекші жарықтандыру және сиыр қораларда нормаланатын жарықтандыруды 
қолдау үшін жалпы жарықтандыру шамдарының 10% - ы, перзентханада-15% 
- ы пайдаланылады.
Құстарды күтіп - бағуға арналған үй-жайларда диапозондағы 
жарықтандыру деңгейі құстың жасына, түріне және өнімділік бағытына 
байланысты 5-75 лк құрайды. 

жүктеу/скачать 2,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: