А. М. Сманова- алматы: ҚазМемҚызПУ, 2012. 234 б
жүктеу/скачать 1,31 Mb. Pdf көрінісі
|
Сманова-А.М.-Азия-және-Африка-елдерінің-қазіргі-заман-тарихы
| Елдегі модернизация.
Реза-шах билігін елді орталықтан- дырудан бастады. Ол барлық ұлттық және феодалдық сепара- тистерді аяусыз жойды, олардың әскерлерін құртып, басшыла- рын сотқа тартты. Реза-шах дәстүрлі әкімшілік бӛлінуді ӛзгерт- ті, губернатор құқығын қысқартты. Оларды жергілікті жерден емес, Тегеран арқылы сайлады. 1936 жылы Иранда жаңа әкімшілік бӛлім енгізілді - ел он провинцияға бӛлінді. Нәтижесінде орталық үкімет билігі кү- шейді. Реза-шах әскери күшті күшейту керектігін түсінді. Сол үшін 1926 жылы жалпыға бірдей әскери міндеткерлік енгізілді, армия 150 мың адамға кӛбейді. Әуе күштері, танк роталары пай- да болды. Офицерлер құрамы арнайы жаттығудан ӛтті. Оған ор- таша топтың адамдары да кірді. Шах билігі тұсында армияға мемлекеттік бюджеттің үштен бір бӛлігі жұмсалып отырды. Біртіндеп Реза-шах дінге кӛзқарасын да ӛзгерте бастады. Ол шариғат сотының ӛкілеттілігін алып тастаудан бастады. Елде еуропалық үлгідегі азаматтық, қылмыстық, коммерциялық жаңа кодекс жасалды. М.Кемаль үлгісін пайдаланып, 1928 жылдан бастап Иран- да киім киюдің еуропалық түрі пайда болды. Кейінірек фамилия енгізілді. 1935 жылдан бастап елдің арнайы аты ӛзгертілді: Парсының орнына Иран деп аталды. Әйел құқығы туралы заң қабылданды. Әйелдер мектепте, жоғары оқу орнында оқуға, мемлекеттік қызмет атқаруға мүмкіндік алды. 1935 жылы әйел- дерге бет пердені алып тастау туралы заң қабылданды. Білім беру тӛңірегінде де үлкен ӛзгерістер болды. 1927- 1934 жылдардағы реформа кезінде міндетті түрде тегін баста- уыш мектепте білім алу заңы қабылданды, ал орташа және жо- ғарғы білім алу ақылы болды. Елде жаңа мектеп салу құрылысы іске қосылды. Оқу ғимараттары ӛзгертілді, дін мемлекеттік ба- қылауға алынды. Кӛптеген жоғарғы оқу орындары, соның 118 ішінде 1934 жылы Тегеранда университет ашылды, сонымен бірге ауыл шаруашылығы және педагогикалық институт ашыл- ды. Жүздеген ирандық студенттер жыл сайын шетелдегі әлемнің танымал университеттерінен білім алуға аттанды. Реза-шах ирандық патриотизмді насихаттауға да үлкен мән берді. Әрбір реформада ол осыны баса кӛрсетуге кӛңіл бӛл- ді. Осы рухта ұлттық саясатты да кӛтерді. (Иранда әртүрлі ха- лықтар тұрады, ал ирандықтар соның жартысын ғана құрайды). Елде «ирандану» пайда болды, иран ұлтының бірлігін насихат- тады. Реза-шах иран зайырлы тобында сирек кездесетін қасиеті- мен ерекшеленді: жинақылық, талапкерлік, жоғары еңбек қабі- леттілігі осының барлығы халықты таңдандырып отырды. Сол үшін оған қарсы шығушылар болған жоқ. жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|