Абай адамның санасын көтеріп, надандықты айыптайды. Адам оны зерттеу объектісі ретінде қызмет етеді, адамның осы дүниеде пайда болуының мәні неде, адам ағзасы қалай жұмыс істейді, адамның қоршаған ортамен байланысы қандай, адам өмір барысына әсер ете ала ма, адам өміріндегі Алла тағаланың рөлі қандай? деген сұрақтар Абайды алаңдатты.Ол түрлі дәуірлердегі ойшылдардың пікірлерін байланыстыра отырып, қазақтардың күнделікті өміріне сұрақ қойып, жауап іздеді. Абайдың кейбір сұрақтарына қазіргі адамдар да жауап таба алмас еді. Абайдың туындылары біздің дәстүрлі мәдениетіміздегі барлық нәрселерден түбегейлі ерекшеленеді. Ол жаңа ойлау мен дүниетанымды негіздеді, өзге де этикалық және эстетикалық құндылықтарды әзірледі, қазақтар үшін өмірдің, болмыстың және жаңа мұраттардың жаңа қағидатының қажеттілігін дәлелдеді. Абайдың рөлі ұлттың рухани бірлігін қалыптастыруда ерекше байқалады. Сондықтан Абай өзінің ұрпағын мүмкіндігінше жетілдіргісі келетіні таңқаларлық емес. Бұл оның мұрасының барлық жерде және әрқашан сұранысқа ие ең үлкен құндылығы болуы мүмкін. Абайды оқи отырып, онымен рухани кеңес ала отырып, біз өзімізді танимыз.. Абай бізді ойлануға, күмәндануға, өкінуге мәжбүр етеді. Абай тыныштандыруға мүмкіндік бермейді. Бұл оның ойшыл ретіндегі ұлылығы.