Абдыхалыкова жазира есенкелдиевна
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
| Тьютор бағдарламасы (Tutoring program)
2.1 АҚШ- тың білім беру жүйесіндегі тьютор ұғымының мәні .Әлемдік білім беру жүйесінде «тьютор» кең таралған ұғым. Тьютор жүйесі- студенттерді пән бойынша оқытушы-профессор құрамынан басқа, белгілі бір академиялық кеңесшілерге бекітудің университеттік жүйесі; шағын топта кеңесші- оқытушымен жүргізілетін интенсивті жеке-дара сабақтар, ал орта білім беруде белгілі пән бойынша «репититор» деген мағынаны білдіреді. Тьютор сабақтары - оқыту формасының ең көне түрі. Ежелгі Грецияда Сократ (б.э.д. 470-399 ) ақсүйек, жоғары тап балаларын осы әдіс арқылы тәрбиелеген. Сократ кейде оқушыны шатастыруға дейін алып баратын логикалық сұрақтар қою арқылы, оның дербес ойлау қабілетін арттырған, мәселені түсінуіне бағыттаған. Тьютор сабақтары бастауында, тек қана элита тап өкілдерінің басымшылығында болса да, қазір Европа, Американың мектеп, коммунити колледждері мен университеттерінде білім алушыларға қол жетімді қосымша сабақтың бір түрі. Сократтың еңбектерінде негізделген оқыту әдістері Американың колледж деңгейіндегі тьютор бағдарламаларында кеңінен қолданылады. Бұл ұғымның АҚШ-тың білім беру жүйесінде жеткілікті таралғанына қарамастан, біржақты анықтамалар берілмеген. Мысалы, R. Ali Khuwaja «Тьютор моделі: әр саладағы модельдерді интеграциялау, білімді жетілдіру негізі» атты докторлық диссертациясында, «тьютор бағдарламасы пән оқытушысы, академиялық профессорлардан, факультет мүшелерінен басқа, студенттің нақты пәнді игеруі бойынша академиялық кеңесші рөлін атқаратын колледж студенттері, инструкторлар, университет түлектері (graduate), магистранттар немесе докторанттар арқылы жүргізілетін, студенттің белгілі бір пән бойынша өздік жұмыс тапсырмаларын, тақырыптарды, жазба жұмыстарын орындауға көмектесетін, білімін жетілдіруге бағытталған ақылы немесе ақысыз жүргізілетін қосымша сабақтар жүйесі»-деп анықталған [123]. АҚШ-тың «Дамыта оқыту және алдын алу зерттеулері орталығының» (Center for Prevention Research and Development (CRD, 2009) мәліметтеріне сай, тьютор сабақтары, формалды және формалды емес, шағын топта немесе жеке- дара жүргізіліп, көбіне университеттерде белгілі бір пәндер бойынша «артта қалушы» студенттерімен жүргізіледі [124]. Тьютор бағдарламасының, жоғары білім беру жүйесіндегі тиімділігі жөнінде педагогикалық ортада әртүрлі пікірлер қалыптасқан. Мысалы, АҚШ ғалымы, K. Topping [125] өзінің мақаласында пэр–тьютор бағдарламасы, студенттің университетте әлеуметтенуін мақсат ететін қосымша білім беру жүйесінің көрінісі деп қорытындылады. T. Jenephrt және L. Dominique [126] бірлескен авторлықта жазған мақаласында, тьютор бағдарламасын студентті, университетте сақтап қалу (retention) мен оқу үлгерімін арттыруға әсер ететін дамыту оқытудың негізгі компоненті деген оң тұжырымдар берілген. Көптеген педагогикалық зерттеулерде тьютор сабақтары білім алушының академиялық дағдысын, оның білім алуға деген оң қарым-қатынасын арттырады деп ой тұжырымдаған [127]. Бұдан АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінде тьютор болу тек қана белгілі бір пәнді теориялық тұрғыдан білуді ғана емес, пән бойынша оқыту әдістерінің негізін меңгеруді, арнайы кәсіби сынақтан өтуді қажет ететін академиялық қолдау көрсету кешенінің маңызды компоненті екенін анықтаймыз. 2.2 Жоғары білім беру жүйесіндегі пэр-тьютор бағдарламасының рөлі. Пэр-тьютор (peer-tutoring) бағдарламасы, АҚШ университеттерінде АҚК орталықтарымен ұйымдастырылып, жоғары курс студенттері, магистранттар мен докторанттарының төменгі курс студенттеріне пән бойынша қосымша сабақтар жүргізуімен ерекшеленеді. Яғни білім алушылар институционалдық тұрғыда ұйымдасқан академиялық қолдау кешені арқылы, студент–студент арасында коллегиалдық оқыту қарым-қатынастарын орнатады. Ағылшын тілінен «peer» сөзі, «тең» деп аударылса, ғылыми мақалаларда «peer tutoring» (пэр-тьютор) – «тең дәрежеде оқыту», ал «peer tutor» - «тең дәрежеде үйретуші» деген мағынаны білдіреді. Пэр-тьютор сабақтары, белсенді оқыту формасы ретінде, АҚШ университеттеріндегі «оқыту арқылы оқу» (learning by teaching) парадигмасы аясында да дамып келеді. Мысалы, Noel-Levitz «Математикада студенттің жетістігі: бастапқы кедергілерді жою стратегиясы» мақаласында, «АҚШ университеттері академиялық көрсеткіштері бойынша «қауіп-қатер» тобындағы студенттердің университетте сақтап қалу, бейімдеу мақсатында тьютор бағдарламасын кеңінен қолданады, жеке-дара пэр-тьютормен дайындалу, білім алушылардың математикалық білімдерді меңгеру қабілетін, өз-өзіне деген сенімділігін, оқудағы жетістігін арттырады»- деп жазды [128]. Сонымен қатар, АҚШ ғалымдары, S.Turkel және T. Abramson [129] еңбегінде, «тьютор мен білім алушының шағын топта әрекеттесуі, олардың арасындағы серіктестік, жолдастық қарым - қатынасын орнатады, белгілі бір ғылым бойынша академиялық дағдылары мен жетістіктері, дербес оқу іс- әрекетін дамытып, білім алушылардың жеке оқу траекториясын саналы қалыптастыруға әсер етеді»- деген қорытындыға келді. Ғалым N.Falchikov [130] болса, пэр-тьютор семинарлары, шағын топта аудиториялық дәріс, практикалық сабақтардың жалғасы болып, студенттің оқу дағдысынын арттыру, өздік жұмысына баға беру, белгілі бір оқу проблемасын шешу, дербес оқуды жетілдірудің, оқыту сапасын арттырудың үздік тәжірибесі деген жоғары баға берсе, Janet W. Colvin [131] мақаласында, пэр-тьютор сабақтары, білім алушылардың тек қана өзінің ғана емес, басқалардың білім алуына жауаптылық сезімін арттырып, оқыту үдерісін жекеден қоғамдық іс- әрекетке айналдырады деп жазды. Ғалымдардың еңбектеріне теориялық талдау жүргізуден, АҚШ-тың жоғары білім беру жүйесінде, пэр-тьютор бағдарламасы, АҚК орталықтарында орын алған, білім алушылардың белгілі бір пән бойынша артта қалу мәселелерін шешу мақсатымен ұйымдастырылатын, колледж студенттері, инструкторлар, университет түлектері (graduate) және т.б. жүзеге асатын АҚК компоненті деп қорытындылаймыз [132]. Дегенмен, пэр-тьютор жүйесінің Америка университеттерінде кең таралуы бірнеше себептермен түсіндіріледі. Соңғы 20 жылдың ішінде, АҚШ-тың білім беру саясатында, студенттің дербес білім алу үдерісі мен дәстүрлі жоғары білім беру жүйесін арттырудың альтернативті стратегияларын іздестіруде. Пэр-тьютор бағдарламасын енгізудің тағы бір себебі, студент пен университеттің қаржысын үнемдеу деп те тұжырымдауға болады. Себебі, Американың жоғары білім беру жүйесінде, әрбір университеттен шығып кеткен студент, тек қана өзінің ғана емес, сонымен қатар университеттің де қаржылық-экономикалық жағдайын төмендетеді деген ұстаным бар. Ал, оқыту сапасын төмендетпей, студенттерді университетте «сақтап қалу» академиялық қолдау кешені арқылы жүзеге асырылады. Екінші себеп, пэр-тьютор ретінде артта қалған білім алушылармен қосымша сабақтар жүргізген студенттің әрбір сағатына профессорға төлегеннен әлдеқайда төмен төлемақы төленеді. Бірқатар зерттеушілер, пэр-тьютор бағдарламасының студенттердің оқудағы жетістігіне, көрсеткіштеріне жағымды әсер еткенін анықтады. Мысалы, пэр-тьюторлардың іс-әрекетін зерттеумен айналысатын американдық ғалымдар, S.Goodlad және B.Hirst [129, 181-184 б.] «Пэр – тьютор: оқыту арқылы оқуға жетекшілік» (Peer Tutoring: A Guide to Learning by Teaching) атты еңбегінде, пэр-тьютор бағдарламасының төрт жағымды көрсеткіштерін айқындады: 1. пэр-тьютор, студенттің оқу іс-әрекеті мен дағдыларын, оқу үдерісіне толықққанды қатысу белсенділігін жоғарылатады; 2. оқыту екі жаққа пайдалы үдеріс: пэр-тьютор – оқытушы- білім алушы ; 3. пэр-тьютор, білім көрсеткіштері мен қабілеттері аралас студенттермен, оқытушының жеке- дара жұмыс жасау жүктемесін жеңілдетеді. 4. пэр-тьютор сабақтары, көп мөлшерде қаржыны талап етпейтін, жалпы университетттік білім беру үдерісінің кемшіліктерінің алдын алатын академиялық қолдау көрсету түрі. D.Saunders [133] өз еңбегінде жоғары деңгейде ұйымдасқан университеттік пэр-тьютор бағдарламасының төмендегідей негізгі сипаттамасын берді: - қауіпті зонадағы студенттерді пэр-тьютор сабақтарына тарту, оқыту іс -әрекетін ментор ретінде өткізу, студентке көмек қажеттілігі психологиялық стигмасын (жапсырма), кедергілерін төмендетуі; - пэр-тьюторлардың жұмысын ынталандыру, белсендіру, олардың маңызды жұмыс атқарып жатқанын сезіндіруі; - пэр-тьютор сабақтары тиімді болу үшін, қосымша оқыту әдістері, жас, жеке тұлға ерекшеліктері және т.б. мәселелер бойынша семинарлардың жүргізілуі; - қауіпті зонадағы студенттерге тұлғааралық қарым - қатынасқа негізделген жеке дара пэр-тьютор сабақтарының тиімділігі; - жергілікті колледждер, университеттер мен кәсіби мекемелермен жақын қарым- қатынас орнату, пэр-тьютор бағдарламасына қатысты жаңа идеялар, зерттеу жұмыстары жасауға мүмкіндік беруі. АҚШ студенттерінің университетте пэр-тьютор cабақтарын жүргізуінің басты себептеріне, материалдық-қаржылық жағдайын көтеру, оқу пәні бойынша кредиттер жинау, университетті аяқтау (graduation) талабын орындау жатады. Кейбір американдық студенттер университеттің талабынсыз ерікті түрде (волонтер) тьютор болып, артта қалушы студенттердің оқу үлгерімін арттыруға өз үлесін қосады. жүктеу/скачать 0,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|