2009ж-7 319 451 2013ж-7 632 375 2017ж-7 586 722 2021ж-7 728 176 2023ж-7 580 007 1.1суретте байқағандай 2021ж қарағанда 2023ж ауыл халық саны азайған.Себебі сол жылдары COVID-19 коронавирус белең алды.Бұл пандемия көптеген жұмыс орындарын жабылып,табыстары төмендеп,ауыл халқында жұмыссыздық көбейген.Күн көріс қиын болғандықтан ауыл адамдары қалаға көшкен. Ауыл халқының жұмыссыздық деңгейі:4,7%
1.2 сурет) Ауыл халқының жұмыссыздық деңгейі 1.2 суретте бұл жылдары жұмыссыздық деңгейінің артуы 2021-2022 жылдың жұмыссыздық деңгейі 4,9%-ды құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңіндегі көрсеткіштен 0,1%-ға жоғары. Ал 2023 жылдары 4.7% төмендеген,себебі жұмыспен қамту экономиканың барлық салаларында қалпына келтірілді.
Гендер тұрғысында ерлер арасындағы жұмыссыздық деңгейі әйелдерге қарағанда айтарлықтай төмен болып шықты – 4,4 пайызға қарсы 3,1 пайыз.
1.2)Ауылдағы жұмыссыздардың жасы және жынысы бойынша
Жұмыссыз халық, барлығы
Ауыл халқы
екі жыныс
бойынша
оның ішінде
ерлер
әйелдер
170 746
83 376
87 370
жасы:
15
-
-
-
16-24
14 959
7 304
7 655
25-28
9 319
3 471
5 848
29-34
15 686
7 216
8 470
35-44
55 499
28 087
27 412
45-54
39 852
20 182
19 670
55-64
35 127
16 918
18 209
65 және одан асқандар
304
198
106
соның ішінде еңбекке жарамды жастағылар
169 632
82 824
86 808
Анықтама үшін:
шаруашылық серіктестіктерінің және акционерлік қоғамдардың құрылтайшысы (қатысушысы, акционері) болып табылатын жұмыспен қамтылмаған халық
680
519
161
Бұл кестеде байқағандай 15 пен 28 жас аралығындағы жастар арасындағы жұмыссыздық деңгейі 2021 жылдың үшінші тоқсанында бір жыл бұрынғы 3,9 пайызға қарағанда 3,7 пайыз болды.
2)Ауыл аумақтарында жұмыссыздық мәселесінің себептері 2.1)Ауылдағы жұмыссыз халықтың жұмыспен қамтылмаудың себептері бойынша
Ауыл халқы
екі жыныс
бойынша
ерлер
әйелдер
Жұмыссыз халық, барлығы
170746
83376
87370
олардан қандайда бір себептер бойынша жұмыспен қамтылмағандар жұмыссыздар:
ұйымның таратылуына (банкрот болуына), штаттың қысқаруына байланысты босату
10140
4838
5302
өз еркі бойынша босату
18217
9903
8314
шарт (келісім, келісімшарт) мерзімінің аяқталуына байланысты босату
6997
3986
3011
кәсіпкерлік қызметтің аяқталуы
1567
642
925
Үй шаруашылығын жүргізу
20890
7605
13 285
зейнеткерлікке шығу
1006
311
695
Оқу орнын бітіргеннен кейін жұмыстың болмауы
6858
4117
2 741
оқу (күндізгі нысан)
536
324
212
жұмысты табу мүмкіндігі жоқ
61886
30476
31 410
жұмыс істеуге қажеттілік жоқ
1304
529
775
денсаулық жағдайына байланысты
7178
4306
2 872
маусымдық сипаттағы (маусым емес) жұмыс
510
351
159
отбасылық (жеке) жағдайларға байланысты
33148
15716
17 432
себептер бойынша жұмыс орнымен ресми байланысты сақтаушылар
-
-
-
соның ішінде
-
-
-
жалақысы сақталмайтын демалыс (әкімшіліктің, жұмыс берушінің бастамасымен)
-
-
-
бала күтіміне байланысты демалыс
-
-
-
оқу демалысы, кәсіптік даярлық
-
-
-
отбасылық (жеке) жағдайларға байланысты
-
-
-
маусымдық сипаттағы (маусым емес) жұмыс
-
-
-
қызметті уақытша тоқтату (қолайсызауа райы, авария, ақау,
оқшаулау режимін енгізу және басқа дасебептер)
-
-
-
басқа
-
-
-
жеке қосалқы шаруашылықта өнімді тек өз тұтынуы үшін өндірумен айналысатындар
509
272
232
2.2)Жұмыссыз халықтың жұмыс іздестіру ұзақтығы бойынша
ауыл халқы
екі жыныс
бойынша
оның ішінде
ерлер
әйелдер
Жұмыссыз халық, барлығы
170 746
83 376
87 370
одан жұмыс іздестіргендер:
1 айдан аз
50 939
24 463
26 476
1-ден 3 айға дейін
36 712
19 081
17 631
3-тен 6 айға дейін
38 744
17 838
20 906
6-дан 12 айға дейін
20 475
10 177
10 298
1 жыл және одан көп
23 769
11 730
12 039
олардан жұмыс немесе бизнесті бастау туралы уағдаласқан жұмыспен қамтылған халық
107
87
20
2.3)Қазақстан Республикасының ауыл өңірлері бойынша жұмыссыз халық жынысы және жасы бойынша
Барлығы
15
16-24
25-28
29-34
35-44
45-54
55-56
65+
Еңбекке жарамды жастар
Ауыл халқы
Барлық халық
Все население
Қазақстан Республикасы
170 746
-
14 959
9 319
15 686
55 499
39 852
35 127
304
169 632
Абай
5 463
-
532
395
344
2 263
995
934
-
5 463
Ақмола
10 161
-
536
513
1 287
2 815
3 682
1 328
-
10 133
Ақтөбе
6 651
-
-
32
300
1 724
2 747
1 848
-
6 594
Алматы
27 336
-
5 280
1 353
1 011
10 311
3 790
5 591
-
27 336
Атырау
7 174
-
903
282
760
1 859
1 721
1 649
-
7 174
Батыс Қазақстан
8 296
-
942
727
709
2 189
1 873
1 856
-
8 296
Жамбыл
15 611
-
741
1 063
2 238
3 295
3 938
4 336
-
15 221
Жетісу
6 866
-
177
824
230
3 263
1 489
883
-
6 866
Қарағанды
3 438
-
293
115
364
825
782
1 059
-
3 369
Қостанай
8 157
-
667
210
191
2 685
2 791
1 613
-
8 122
Қызылорда
8 525
-
788
680
1 764
2 445
1 937
911
-
8 525
Маңғыстау
10 379
-
1 015
1 413
2 679
3 553
1 126
593
-
10 379
Павлодар
5 224
-
48
-
406
2 185
1 588
997
-
5 224
Солтүстік Қазақстан
7737
-
692
270
1 012
2 574
1 879
1 268
42
7 695
Түркістан
32 248
-
1 540
1 011
1 320
11 712
8 034
8 631
-
32 248
Ұлытау
1 012
-
61
133
61
80
-
415
262
519
Шығыс Қазақстан
6 468
-
744
298
1 010
1 721
1 480
1 215
-
6 468
Бұл кестеде байқандай Қазақстан аймақтарында жастар арасындағы жұмыссыздықтың ең жоғары деңгейі Түркістае(5,4 пайыз), одан кейін Алматы (4,6 пайыз) және Жамбыл облысында (4,3 пайыз) байқалған. Жастар арасындағы жұмыссыздықтың ең төменгі деңгейі Атырау, Ақтөбе және Павлодар облыстарында байқалады.
3)Ауыл аумақтарында жұмыссыздық мәселесін шешу жолдары Әрбірауылдағы жас маман мемлекет ұсынған келесі бағдарламалар мүмкіншіліктерін анықтап, зерттеп өз пайдасына қолдана алса, менің ойымша жұмыссыздар саны сәл болса да азаяр еді, олар:
1)«Дипломмен ауылға» бағдарламасының шеңберлерінде үш жылдың ішінде республиканың ауылдық елді мекендеріне 24 577 мамандар барғандығын атап көрсетеміз.
Бүгінгі таңда " Дипломмен ауылға!» мемлекеттік бағдарламасы жетістікпен жүзеге асырылуда. Оның мақсаты - ауылдағы әлеуметтік сала мамандарын мемлекеттік қолдаудың негізгі идеяларын мақсатты аудиторияға жеткізу.
Бағдарламаға тек диплом алған оқу орындарының түлектері ғана емес, сонымен қатар ауылға жұмыс істеу және тұру үшін келген тәжірибесі бар мамандар да қатысады. "Дипломмен-ауылға!" жобасын өткен жылдарда жұзеге асыруда ауылдық елді мекендерге кадрлар ағынының өсуі айтарлықтай өсті. Мамандарды ауылдық жерлерге тарту және оларды бекіту бойынша "Дипломмен ауылға "қоғамдық маңызы бар жобаны табысты іске асыруда ауыл экономикасы мен әлеуметтік саланың келешегі мен серпінді өсімі, ауыл тұрғындарының жалпы әл-ауқатының көтерілуі сипатталады.
2)"Ауыл — Ел бесігі" бағдарламасы Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен 2019 жылы өз жұмысын бастады. Мемлекеттен қосымша қаржы бөлу арқасында ауылда өмір сүру сапасын жақсарту жоспарлануда. Жол құрылысы, сумен қамтамасыз ету, денсаулық сақтау, білім беру, мәдениет, спорт объектілерін қайта жаңарту және жаңа объектілерді салу, жұмыс орындарын құру-осының барлығы осы бағдарламаны іске асыруды көздейді.
2022 жылдың сәуір айында мемлекет басшысы қасым-жомарт тоқаев «халық табысын арттырудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасын» бекіткен болатын. Сөйтіп президент үкіметке парламент мәжілісінің отырысында халықтың әл-ауқатын арттыруға бағытталған шаралардың тізбесін ұсынуды тапсырды. Осы тапсырманы жүзеге асыру аясында халықтың, әсіресе, ауыл тұрғындарының өмірін жақсартуға бағытталған «ауыл аманаты» жобасы қолға алынды.
1 тамыздан бастап «Ауыл аманаты» жобалық кеңсесі ауыл тұрғындарына, атап айтқанда, ауыл кәсіпкерлеріне қолжетімді мүмкіндіктерді түсіндіруге көшті. Мәселен, жылдық 2,5%-бен жеңілдетілген несиені қалай алуға болатыны, не үшін кооператив құру керек, сонымен қоса мемлекет құрал-жабдықтарды лизингке беруге көмектесе ме деген секілді сауалдарға жауап беріп жатыр.
Қорытынды Қорытындылай келе, біздің республикамызда ғана емес сонымен қатар басқа да мемлекеттердегі ең негізгі мәселердің бірі ретінде осы жұмыссыздықты қарастыруда, алайда біздің мемлекетіміз жұмыссыздықпен күресу үшін көптеген бағдардамалар әзірлеуде. Сонымен қатар, жас бітіруші мамандарды жұмыспен қамту үшін жұмыс берушілер, білім беру мекемелерінің және басқа да тараптарменен байланыс болуы қажет.Бұл тараптардың әрқайсысы жас мамандарға көмек беруі қажет. Жaстaр aрaсындaғы жұмыссыздықтың негізгі себептері aнықтaлды: жұмыс жaсaу тәжірибенің аздығы, жалақының төмен болуы, тұрғылықты орналасатын жерлері болмауы мен қатар бәсекелестіктің төмен болуынан зардап шегуде. Жұмыспен қaмту мәселелерін тиімді шешу үшін бірқaтaр шaрaлaр қaбылдaу, соның ішінде зaңнaмaлық тұрғыдa қaбылдaну керек. Aтaп aйтқaндa жұмыс берушілер, жұмыспен қaмту оргaндaры мен оқу орындaры aрaсындaғы өзaрa қaрым-қaтынaстaрдың бірыңғaй жүйесін жaсaқтaу қaжет деп ойлaймыз.
Пайдаланған әдебиеттер https://www.enbek.gov.kz/kk http://stat.gov.kz/ orleu-edu.kz
kk.wikipedia.org,
www.aikyn.kz
Әдіснамалық түсініктемелер Жұмыссыз адам – жұмыс іздеуді жүзеге асыратын және жұмысқа кірісуге дайын жеке тұлға.
Жұмыссыздық деңгейі – жұмыс күші санындағы жұмыссыздар санының процентпен есептелген үлесі.
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі – бір жыл және одан астам уақыт жұмысы болмаған жұмыссыз халық санының жұмыс күші санындағы процентпен өлшенген үлесі.