Адам физиологиясы

жүйкелер оны кеңейтеді. Біріңгай салалы ет мембранасынла екі түрлі 
адренорецептор кездеседі: а-рецепторы козса қан тамыры тарылады, р- 
рецепторы козса керісінше, кан тамыры кеңеюі мүмкін.
Норадреналин 
көбінесе 
p-адренорецеііторлармен 
әрекеттеседі 
де, 
қантамырларын тарылтады. Адреналиннің қантамырларына әсері қанда оның 
аз-көптігіне байланысты: тым көп болса, адреналин p-рецепторлармен 
әрекеттесіп қангамырларын тарылтудың орнына кеңейтеді. Мәселен, шоктыц 
соңғы кезеңінде адреналин Р-адренорецепторлармен әрекеттесуі мүмкін. 
Осыған байланысты қан кысымы өте төмендейді. Симнатикалық жүйкенің 
қантамырларына эсері, бір жагынан медиаторлардың түріне, олардың 
мөлшеріне, 
концентрациясына 
байланысты 
болса, 
екінші 
жағынан 
медиатормен 
әрекеттесіп 
қозатын 
адренорецепторлардың 
санына 
да 
байланысты. 
Қаңқа 
еттеріндегі 
кейбір 
тамырлардың 
симпатикалық 
ганглийден кейінгі жүйкелер ұшынан ацетилхолин бөлінеді. Ацетилхолин кан 
тамыры қабырғаларындағы салалы еттердің тонусын төмендетіп, түтігін 
кеңейтеді. 
Үзак 
уақыт 
каңка 
еттері 
қызмет 
еткенде 
олардың 
қантамырларынын кеңеюі осы холинергиялык талшыктардың әсерінен немесе 
Р-адренорецепторлардың козуынан боуы мүмкін.
Қан тамырды кеңейтегін жүйке - вазодилататор парасимпатикалык 
жүйкелер арасында да кездеседі. Клод Бернар үш парасимпатикалык жүйке: 
n.pelvicus сыртқы жыныс ағзаларының, n.lingualis - тілдің, n.tympani - сілекей 
бездерінің тамырларын кеңейтетінін байқады. Бүл жүйкелердің ұшынан 
ацетилхолйн медиаторы бөлініп шығады. Терінің не ауыз куысынЬщ кілегейлі 
кабығындагы рецепторларды тітіркендірсе, сол аумактагы кантамырлары 
кеңейеді. Бүл денелік афференттік жүйкенін катысуымен аксон-рефлекс 
аркылы кенейеді деп жорамалдайды. Вейлисс пен Л.А.Орбели жұлынның 
артқы түбірінде афференттік жүйкелермен катар эфференттік жүйкелер, яғни 
қантамырларын кеңейтетін жүйкелер бар екенін байқады. Жұлыннан шыққан 
тері қантамырларын кеңейтетін серпіністерді жүлын түйіндеріне эфференттік, 
ал бүл түйіндерден шыққан серпіністерді теріге афференпік жүйкелер 
жегкізеді, бүл антидромдық - әдеттегіге карсы өткізу деген нікір білдірді. 
Демек, афференттік сезімтал жүйкенің бойымен аксов-рефлекстер де қан 
тамырын 
кеңейтуі 
мүмкін. 
Мысалы, 
сезгіш 
жүйкені 
немесе 
тері 
рецепторларын электр тоғымен тітіркендірсе терінің кан тамыры кеңейеді. 
Ал, 
теріні 
афференттік 
жүйке 
бұзылганнан 
(дегенерациядан) 
кейін 
тітіркендірсе, ол жер қызармайды.
Капиллярлардың кеңейіп-тарылуы селкос түрде өтеді: каииллярларды 
қан кеңейтеді, қан азайса, ол тарылады. Бірақ капилляр қабырі асындағы 
эндотелийге жүйкенің әсері - трофикалық эсер.
Қорыта келе, қан тамырын тарылтатын жүйкеге симпатикалык 
адренергиялық 
жүйкелер 
жагады. 
Тамырдың 
кеңеюі 
не 
тарылуы 
симпатикалық жүйкеден тамырга келетін серпіністер жиілігіне байланысты, 
серпіністер азайса, тамыр кеңейеді. Қантамырларын кенейтетін жүйке 
қатарына холинергиялык симпатикалык жүйке, жоғарыда аталған үш
247

парасимпатикалык жүйке жэне терінің, ауыз қуысы ағзалары тамырларын 
кецейтетін 
денелік 
жүйке 
жүйесінің 
сезгіш 
жүйкелердсн 
келетін 
антидромдық (қарсы өтетін) серпіністер.
Қантамырларының тонусы плетизмоірафия, реография, резистоірафия 
эдістерімен зсрттеледі.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: