Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| жылдам үйқыға Караганда,
ми кыртысы дсңгсйінде. таламус деңгейшдс түпкідікті срскшсліктсрі болады. Ссргектік және үйкы жагданлары міиың эралуан деңгейіндс орналасқан күрделі жүйелердің дрекеттес>з аркылы жүзеге асырылады. Сергектік күйді сактау үтшн ми кыргысьгна белсенді лсср ететш торлы қүрылымыныц түтастыгы кажет. Соньтмен бірге мн көгпрінің алдыңғы бөлімініц ортаңгы, аралык мидьтн жанс лимбия жуйсеінщ амандыгы ксрск. Сергектікте гипоталамус маңызды кызмет агкарады. Оның арнайы жерлерін тіпркендіргенде ұиыктап жаткан жануарлар оянады да, ал сергектері ұикыға кетеді Үйкыньш бая\ сатысы сопакша мидын жік ядросынын серотонин-сезгіш неіірондарыньш кызметімен камтамасыз епледі. Ал ұйкының жылдам сатысыныг көпсеткшггеріне ми көпірінщ әргүрлі күрылымы жауап береді. Егер онда^ь коі даюы екі жагынан да бүзса, еттің тонусы төмендейді. Үлкен мг сынарь кыртысы да ұйкыны белсенді үйымдастырады. Ми кыртысы ұйкьшын бая\ сатысын сактайды. үйкынын жеке сатыларын алмастыруга катысады ұйкы кезешндегі кейбір күбылыстарга өз үлесін 4 8 0 косады. Ең ақыры ол ояну урдісіне эсер етеді. Сөйтіп, ұйқы - организмнің бүкіл мидың тұтас эректі жэне оны ұйымдастыруга орталық жүйке жүйесінің эртүрлі қүрылымдары өз үлесін косады. Түс көру. Түс керу - бүл адамның қоршаган ортамен катысынан қалыптасатын күрделі исихикалык кұбылыс. Ксрен-мылқаулар айтарлыктай толық түс көрмейді. Бұл түс корудің ми қыртысы арқылы болатындыгын дэлелдсйді. Түс көрудің ең көп тараган түсініктерінің бірі жүйкелік іздер теориясы. Егер И.М. Сеченов түс керуді «үйреншікті әсерлердің әдетте болмаган кисындауы» деп ссеіпессе, И.ІІ. Павлов бойынша, «түс көру көбінесе ескі тітірксндірулерден калған бейнелік ізден туады». К. Юнгтың айтуынша, «түс көру үйқы кезіндегі психикалық әрекеттің қалдығы жэне өткен күннің ой эсері мен көціл күйі». Түс көру барлық адамдарда болады, тек кейбіреулерде сирек байқалады. Ауырган кездерде, жағымсыз жағдайларда, неврозда түс көру жиілейді. Әйелдер жалпы жиі түс көреді, көбінесс жыныстық сезімдермсн үйлеседі. Жылдам ұйкы жэне онымон байланысты түс көру ортаға психикалық бейімделуде өте маңызды орын алады. Ұйқының парадоксалды кезі бір жагынан мидыц жогары белсенділігін жүзеге асырады, ал скінші жагынан оның бедсрсіз күйінде басқа да мотивациялык үрдістер тудырады. Адам дельта-ұйқы ксзінде де түс көрсді, түсінде сөйлсйді. Физиологиялық көзқарас бойынша, түс көрудің себептері - сергектік жағдайдағы исихикалық іс-эрекетті іске косатын мэдилік құбылыстар. Ал 3. Фрейдтіц психоанализ қагидасы бойынша, түс көрудің себебі адам психикасының шаласаналық жүйесінің жеңе алмайтын инстинкті (ырықсыз сезімді) ісэрекетінен туады. Адамның түстеріне жасалған талдау түс көрудің ңегізінде зерде іздерінің, эмоциялы өнделген окиғалардың сөзсіз мэні барлығын дэлелдейді. Гипнопедия (түсінде үйрсту). Адам өзінің онсыз да қыска өмірінің үштен бірін үйқыда өгкізеді. Сондықтан бір кезде уақытты ұтымды найдалану үшін, ұйқы кезінде оқыту кеңінен тарады. Алайда, арнайы зерттеулер жаңа материалды ұгыну кабілеті жэне оны кейін еске түсіру тек сергек ұйкының немесс мүлгудіц кезінде мүмкін екендігін көрсетті. Дсмек, нэтижелі гипнопедия ұйқы кезіндс емес, шындыгында сергектік күйде, не қалғу кезінде болады. Ал терең үйқы жагдайында ешқандай үйрету мүмкін емес. Өйткені ұйқының негізгі бір мақсаты - сергектік жагдайда кабылданган мэліметті өңдеу. Егер үйкы небір материалды оқығаннан соң келсе, ол есте сакталады. Жаңа материалды жатаганнан ксйін 8 сағат жарамды үйқы болса, оны еске түсіру толык және анық болады. Түсінде оқыту кезінде үйқы шала, сергек болгандықтан адам жиі оянуға мэжбүр болады. Демек, бұл пайдалы болмайды, өйткені қалыпты үйқы адамның жұмысқа кабілеттілігі бүрынғы жағдайына келуі үшін қажет. Сондықтан казіргі кезде гипнопедия жиі қолданылмайды. Үйқы мен сергектікті үйымдастыру. Үйкы мен сергектікгің алмасуы - гарихи қалыптасқан ыргақ. Мунда адамның ұйқысы түнгі кезеңнен және қараңгылықпен, ал сергекгік-күндізгі кезсңмсн жоне жарыкпсн еойкес келіп отырады. Бүлай бөлінудің негізіндс белгілі физиологиялық түрткілср, ягни тіршіліктік жәнс биохмммялык көрсеткіштсрдің заңды тсрбелістсрі жатыр. Лдамның жүмысксрлігі, тіршіліктік көрссткіштсрінің сң жогары мөлшеркі тәуліктің белгілі бір кезеніне сәйкес келсді. Сондықган адамдардың еңбек істеуін дұрыс ұйымдастыру үшін, олардың жеке ерекшеліктерш ескеру ксрск. Үйқының мерзімі мен сагшсы сергсктік кездегі бастан откізгсн оқиғалар мен эрскеттерден тікелей тэуелді. Жагымды өткізген күн қалыпты үйқыга барлық жагдай жасайды. Сонымсн бірге жагымды жопе жшымсыз сезімдердің сай келуі, болып жатқан оқигаларга шаттана қарау үйкы ушін отс маңызды. Қалыпты үйқыга ой және дене жүмысының орынды үйлесуі, үйкының өз салт-жоралары алдын-ала жағдай туғызады. Ьір мезгілде жататын жэне тұратын дағдылар ұйқы мен сергектіктің дүрыс режимі қалыптасуына әсерін тигізеді. Қалыптасқан режимнің, уақытша жэне сирек бүзылуы үйқыіа қатерлі зарар етпейді. Үйқы организмді сақтау жэнс оны бүрынғы қалпыа келтіру қызмстін атқарады. Сондықтан кейбір невроздар нен нсихоздарды емдеу үшін үйықтататын емгсрлік (терапия) жиі қолданылады. Гипноз жэнс иландыру. Гипноз дегеніміз иландыру арқылы жасанды түрде туатын адамның ерекше руханн күйі. Оның манісі жагынан әдеттеіі үйқыдан өте көп айырмашылыты бар. Гипнозды үш сатыға бөлсді. Сомнолеіщия (үйқыщылдық) адам ауызша иландыруга әлі де қарсмлык етуі жонс козін ашуы мүмкш. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|