Адам физиологиясы
-с у р е т . М е м б р а н а аркы лы ө т к із у г эс іл д е р ін ін т ү р л ер і
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| 4 -с у р е т . М е м б р а н а аркы лы ө т к із у г эс іл д е р ін ін т ү р л ер і.
Белсенді тасы м ал - заттар мен иондардың арнайы куат пайдаланып электрохимиялық градиентке қарсы ауысуы. Мұндай градиентке қарсы тасымал кезінде мөлшерлік не осмостык жұмыс атқарылады. Соның нэтижесінде заттар аз жағынан көп жиналған ортасына карай ығыстырылады. Белсенді тасымал екі түрге бөлінеді: иондарды жэне оргникалық заттарды (осіресе қанттар мен аминкышқылдарын) дэртті, яғни күш-қуат жұмсап тасу. Мұндай тасымал қатарына пиноцитоз- жасушаның зат еріген сұйықты ішу құбылысын да жатқызады. Белсенді тасымал аденозинүшфосфат қышкылы (АҮФ) ыдырауынан бөлінген энергиясымен қамтамасыз етіледі. Тасымалдау кезінде АҮФ ыдырау куаты пайдаланылса, оны біріншілей белсенді тасымал дейді. Мұны арнайы тасушы - белоктар - Na+, К+ - АҮФаза жэне Са2+ - АҮФаза камтамасыз етеді. Ферменттердің пішінделісі (конформация) тасымалданатын иондарга ұксастыгына, яғни эртүрлі байланыстыру кабілетіне тэуелді келёді. Бұған мысал ретінде, натрий - калий насосы (Na+, K+ - насос) деп аталатын кұбылысты көрсетуге болады. Мембранаға ішкі жагынан Na+ иондары, АҮФ, ал сыртынан К+ иондары келеді. Жасушаға өтетін скі К+ иондары үш Na+ иондары шығарылады. Сөйтіп, жасушаның іші теріс, ал сырты оң заряд болып, мембрананың екі жағында потенциал айырмашылыгы туады. Натрий ионы сырткы көп ауысқандыктан шығатын эдектрлік ағын пайда болады. Са2 + -АҮФ - аза бүлшыкеттердің жұмысын жүйеге асырады. Ол толық атқарылуы үшін еттің саркоплазмалық торында магний иондар ы қатысуы керек. Бұларменм катар мембрана екіншілей - белсенді тасымал кездеседі. Ол молекула мен иондары, мөлшерлік градиентке қарсы басқа отіп жатқан заттардың қуатын пайдаланып гасиды. Мәселен, глюкоза, аминкышқылдары аш ішектің кілегейлі қабатынан, оның жасушасна Na+ катысуымен гана сіңеді (симпорт). Бұл электрохимиялық айырмашылыққа байланысты болады, оны жасушадан шығатын осы катиондардың белсенді тасымалы жасайды. Мида Na+ насос жүмысы медиаторлардың кері сіңіуіне (реабсорбция) байланысты Медиаторлар (дэнексрші) қоздырғыш түрткілердіц әсерінен жүйке үштарында бөлінеді. Кардиомиоцитке жэне тегіс салалы еттерде Na+, К+ -АҮФ - за қызметі Са2+ - байланыстырушы белоктың карсы багытта өтуіне байланысты болады (антипорт). Са2+ - иондары мембрана арқылы Са2+ мембрана арқылы Na+ - иондары айырбасталады, ол натрийдіц молшсрлік градиентінің қуатын иайдаланады. Сонымен қатар жасушаларда сыртқы натрий иондарын оның ішіндегі иротондарға алмастыратын белок болады - Na+ / Н+ алмастыргыш. Ол жасуша ішіндсгі pH тұрактылығын сактайды. Иондардың жасуша мембранасының екі жагында әртүлі таралып бөлуіне және тітіркеністен қозуы кезінде қозғалыстары тіндердің электірлік пәрменін жасайды. Мембрана арқылы нулеоатидтер, аминкышқылдары т. б. өтуі тасмалдаушы белоктардың көмегімен атқарылады.. Бұлар - тасымалдаушы жэне иондар арналарының қабырғасын қүрайтын бірлестіруші белоктар. Арналардың қақпалары арнамалы үрдістердің араласуымен ашылып - жабылып түрады. Ірі молекулаларды сіңіру жэне шығару үрдістеріне эндоцитоз жэне экзоцитоз қүбылыстары қатысады. Эндоцитоз кезінде кезінде мембрана бүршіктеніп заттарды орап алады да, оларды түйіршік немесе еріген күйінде жүтады. Оның фагоцитоз жэне пиноциоз түрлерін жіктейді. • Фагоцитоз (грек, phagos - обыру, жұту) - бұл обырпаздык , жасушаға ірі бөлшекгерді сіңіру жэне тасмалдау (мысалы, өлген жасушалардың жұрнақтары, бактериялар т. б.). Пиноцитоз (грек, ріпо - ішу) - сусампаздык, сүйық, еріген ірі заттарды сіңіру. Сіңірілген заттардың көбісі лизосома ферменттері арқылы қорытылады. Экзоцитоз - сыртқа сөлініс, ішке сіңіруге қарама - карсы үрдіс. Ішкі солініс бездерінің, агзалардың жасушаларында, синапстарда (түйіспеде) - гормондар, медиаторлар, дэртті пегітиндер болу осы арқылы жүзеге асады. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|