Адам физиологиясы

оның днабетті смдеу қабілетін ашкан. Аралшык тіндерінің таза тұнбасын без 
өзегін байлап, зкскрециялык тіндерді жоймай алу мүмкін емес, себебі без 
тіндері белокты негізде болғандыктан асқорыту ферментгерімен араласып, 
олардың әсерінен ыдырауға түседі.
Оның үстіне А.В. Соболев эмбрионның аралшық тіндері сөліністік 
(ациноз) жасушалардан бүрын дамитынын ашкан. Буаз жануарлардың үйқы 
безін жүктіліктің екінші жартысында кесіп алып тастағанда диабет ауруы 
дамымайды. Себебі үрыкгың гормоны анасының организмін де камтамасыз 
етеді. Бірақ бала туғаннан кейін анасында диабет пайда болады.
Сонымен Л.В. Соболев алғаш рет аралшық тіндерінін тұнбасын алып, 
оның емдеу қабілетін корсетіп, эмбрионнан таза тұнба алуға болатынын 
ашқан. Бірақ ол өзінің жаңалықтарын 1900 жылы аз окылатын, ғалымдарга 
онша таныс емес анатомиялык журналға басып шығаруына байланысты, бүл 
жаңалық 
онша 
дәріптелмеген, 
тұнба 
диабет 
ауруын 
емдеуге 
пайдаланылмаған.
20 жылдан кейін 1921 жылы канадалык дәрігерлер Бантинг пен Бест А.В. 
Соболев тәрізді тэжірибелер жасап бұзаулардын ұйқы безінің өзегін байлап 
тастау арқылы оның аралшық тіндерінің таза тұнбасьш алған. Сосын оны 
диабет ауруымен ауырган адамдарды емдеуге колданган. Тұнбаның белсенді 
негізі - үйқы безінің гормонын инсулин (инсула - аралшық) деп атаған. Ол 
жасушаларда өндіріледі.
Инсулин гормонының физиологиялық маңызы:
• 
1. Бауырдың гликоген түзу кызметін күшейтеді, бұлшыкеттерде қорының
жиналуын арттырады: сондыктан инсулинді "саран сарбаз" деп атайды.
2. Жасушалардьщ кантты пайдалануына эсер етеді.
3. Комірсулардың майга айналуына эсер етеді.
4. Гликонеогенезді, ягни май мен белоктан көмірсулардың пайда болуын 
тежейді. Инсулин, диабетпен ауырган адамнын бұзылған зат алмасуын жөнге 
келтіреді. Бірак тамактың қүрамына, касиетіне, қандагы канттың мөлшеріне 
қарай ауру оны күнделікті қабылдаи отыру керек. Инсулинді тек кана тері 
астына жібереді, себебі оның негізі белок болгандықтан, ішкенде аскорыту 
ферменттері оны ыдыратып жібереді. Егер оны көп мөлшерде енгізсе жіті 
гипогликемия пайда болып, мидың қанмен коректенуі бүзылады, сіңірі 
тартады, есінен танады, гипогликемиялык шок пайда болып адам өліп кетуі 
мүмкін. Бірақ қанга глюкоза қүю арқылы өлімнен алып калуга да болады.
Инсулиннің жасанды (синтез) түрі алынды.
Организмдегі 
инсулин 
бауырда 
ферменттің әсерінен 
ыдырайды. 
Инсупиннің эсер ету тетіктері:
Басқа да гормондар тэрізді инсулин организмге тікелей эсер етеді. Жеке 
кесіп алынған бауырдан инсулиңді айдаса гликоген пайда болады.
Инсулиннің эсерін реттеу:
1. 
Инсулиннің эсерін кезеген жүйке күшейтеді. Жүйкені байлап тастаса 
инсулин бөлінуі азайып, тітіркендірсе көбейеді (симпатикалык жүйке 
тежейді). Инсулиннің белінуіне ми қыртысы да эсер етсді.
151

2. 
Диабет ауруы көбінесе психикалық қатты күйзелістен кейін лайда 
болады: а) қандағы кант тікслей ұйқы безіне эсер етеді. Гипергликемиялы 
қанды ұйкы безінен өткізу аркылы инсулиннің бөлінуін күшейтуге болады; б) 
қандагы қант орталық жүйке жүйесі арқылы эсер етеді. Егер иттің миынан 
гипергликемиялык қанды айдаса, ол оның денесін тек кана ксзеген жүйуе 
аркылы байланыстырса, гипогликемия байкалады. Бүл инсулиннің көп онс 
бастаганын байкатады.
С.М. Лейтес жануарга аллоксан деген затты жібергенде аралшық тілдер 
ішінара бүзылып аллоксандық диабет (тәжірибелік аралшык диабеті) дамиды. 
Мүнда тек қана көмірсу алмасуы бұзылып, май алмасуы өзгермейтінін 
байқаған. Осыған байланысты диабет ауруында май алмасуының бүзылуы 
екінші гормон - липокаиннің кемшілігіне байланысты болар деп болжайды. 
Липокаин май еріткіш заттардан түзіледі. Олар үйқы безініц үсак өзектерінің 
эпителий денешіктері жатады. Липокаин бауырда бейтарап майлардың 
жиналуына кедергі жасайды.
Егер жануардың үйкы безін алып тастап инсулинді енгізсе, диабет 
дамымайды, бірак 1-1,5 сағаттан сои май алмаеуының бүзылуына байланысты 
жануар өліп қалады. Липокаин фосфорилазаның белсснділігін күшейтіп, 
фосфатидтердің пайда болуын қамтамасыз етеді.
С.М. Лейтес диабетті екіге бөледі: тотальдык (жапиай, жалпы) жэне 
аралшык диабет. Аралшык диабстте көмірсулардың алмасуы бүзылады 
(аллоксандық диабет тэрізді). Тоталъдық диабетте көмірсу жэне майдыц 
алмасуы бірдей 
бұзылады. 
Егер тек 
көмірсулар алмасуы 
бүзылса, 
сульфаниламид препараттарымен емдеуге болады. Олар бүйрек арқылы 
шығарылып канда қант мөлшері азаяды. Соңғы кездерде бұл екі гормоннан 
басқа үйкы безінде 3-ші гормон - глюкагон онетіні анықталды. Ьүл гормон 
кристалл түрінде бөлініп алынды.
Глюкагон қандағы қанттың мөлшерін көбейтіп, бауырда гликогеннің 
ыдырауын күшейтеді. Оның гипергликемиялык эсері адреналингс үксас, ал 
инсулинге карама-карсы. Бүл гормонның физиологиялык маңызы элі онша 
аныкталған жок, бірақ қанда түрлі әсерге байланысты инсулин кобейгенде 
глюкогонның да мөлшері артып гипогликемияға жол берілмейді.
Инсулиннің өнуіне гипофиздің соматотропты гормоны эсер етеді. Жас 
организмдерде ол инсулин өнімін күшейтіп аралшык апнаратты әлсіретеді. 
Мүндайда гипофизарлық диабет байкалады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: