Адам физиологиясы

7. Қанға адреналин қосса, XII плазмалық фактордың эсері күшейеді де, 
қан тез ұйиды.
8. Қан қабыргасы бұдырлы ыдысқа кұйылса, ішіндегі тромбоциттер мен 
эригроциттер жарылады да қан тез ұйиды. Бүл тэжірибе кезкелген 
қантамырынын ішкі беті тегіс, жып-жылтыр, сондыктан да қан тамыры 
түтігінде қан үйымайды деген пікірді растай түседі.
9. Белгілі бір тіндерді қатайтып нығыздайтын заттар, амин капрон 
қышқылы, марганецқышқыл калий, йод кан ағуын тез тоқтатады.
Қан уюын баяулататын әдістер:
1. Парафиндалган не силиконнан жасалған ыдыста тромбоциттердің 
жарылуы тоқтайды да, қан үюы баяулайды.
2. Қан қүйылған ыдысты мұз үстіне қойып, сол қанның қызуын 
төмендетее, ферментгердің эсері тежеледі де, қан үюы бәсеңдейді.
Қанды ұйытпайтын әдістер:
Қан ұюыпа жол бермейгін заттар антикоагулянтпшр ден аталады.
Олардың табиғи (организмде кездесетін) жэне жасанды (организмде 
кездеспейтін) заттардан тұратын 2 түрі бар.
1. Қанға лимон кышқылды натрийдің 5%-тік ерітіндісін қосса, лимон 
қышқылды кальций тұзы пайда болады да, тұнбага айналады. IV плазмалык 
фактордан (Са2+) айрылган кан ұйымайды. Лимон қышқылды натрий 
ерітіндісі қосылган қан цитратты қан деп аталады. Әдетте осы цитратты 
қанды ұзак уақыт сактап, кажет болса, қан қүю жұмысында пайдалануга
• болады . 
*
2. Кальций түнбасын алу үшін қанға кымыздық қышкылды натрий 
ерітіндісін қосуға да болады. Мүндай қанды оксалаты қан дейді. Оны қанға 
құюға болмайды, ол уытты зат.
3. Қанды үйытпай сұйық күйінде сақтау үшін оның фибринін алып 
тастайды (дефибриндеу). Ол үшін моншақ тізбесімен не кылшықты 
араластырғышпен ыдыстағы қанды айналдыра араластырады, сонда фибрин 
жіпгсрі моншақтың, қылшыктың бетіне жиналады да, қаннан бөлінін 
шыгады. Фибрині алынган қан ұйымайды. Мұндай қанды адамға кұюға 
болмайды, оның ішінде ұсақ тромбалар болады. Олар қан тамырын бітеп 
тастауы мумкін.
4. Медициналық сүліктің сілексйінде қанды ұйытпайтын ги-рудин дейтін 
зат болады. Сүлік жабысқан жерден көпке дейін кан сорғалап тұрагыны 
осыған байланысты.
5. Гепарин қосылган қан үйымайды. Гепарин түңғыш рет бауыр тінінен 
алынған. 1 г гепарин 00 температурада 240 литр қанды 24 сағат бойы 
ұйытпай, сұйық күйінде сақтай алады.
6. Жасанды синантрин загы (уытты зат) қанды үйытпай сүйықтай 
сақтайды.

7. Жасанды антикоагулянттар (дикумарин, пелентан, синкумкар) 
денедегі қанды ұйытпайды. Олар "К" вигаминімен эрекеттесіп прототромбин 
түзілуін тоқтатады.
8. Фибринолизин құйса кандағы тромбалар ери бастайды, бірақ оны көгі 
мөлшерде кұюга болмайды.
Қан топтары
Жарақаттанып қаны азайган адамға қан құйып, агып кеткен қанның 
орнын толтырады. Қан құйып емдсу дэрігердің ежелгі арманы болатын. 
Алдымен жануар қанын адамға, кейін адам қаны адамга құйылды, Бірақ бұл 
тәжірибелердің бэрі де сәтсіздікке ұшырады. Бір адамның қанын екінші 
адамга алдын ала тексермей қүя салуға болмайтыны анықталды. Мұның 
себебін 
білуде 
гетерогемоагглютинация 
мен 
изогемоагглютинация 
күбыпыстарының ерекше мэні бар. 1836 жылы Губер жануарлардың бір 
түрінен қан алып, оны екінші түріне (қойдын канын коянга) күйған. Мұның 
нәтижесінде қоян қанындагы эритроциітер бір-біріне жабысып, желімденіп 
калатыны, яғни агглютинацияланатыны байқалды. Екі түрлі жануарлардың 
канын араластырган кезде эритроциттердің бір-біріне жабысып калуы 
гетерогемоагглютинация деп аталады.
1901 жылы Лаңдштейнер бір адамның қаннын екінші адамга қүйған 
кезде эритроциттердіц агтлютинацияланатынын, желімделген эритроциттер 
жарылып, олардйн гемолизин (қанды ерітетін улы зат) бөлініп шығатЫнын, 
бұл гемолитикалық шокка апарып согатынын анықтады. Бір түрге жататын 
екі жануардың канын араластырғанда да эритроциттер агглютинациясы пайда 
болады, мүны изогемоагглютинация дейді.
Эритроциттердің желімдену себебін Прага университетінің профессоры 
Ян Янский ашты. Ол организмнен тыс жерде тәжірибе жасап, көптеген 
адамдардык кандарын алма кезек араластырып, мүнын нәтижесінде адам 
канында, яғни оның эри гроцигінің мембранасында 2 түрлі (А жэне В) 
агглютиноген, ал плазмада сол аплютиногендерге сәйкес келетін 2 түрлі 
агглютинин желімдейтін альфа (а) не бета ф) болатынын анықтады. А - 
агглютиногені бар эритроциттерді плазмалық а - агглютинин жабыстырса, В - 
агглютиногені бар эритроциттерді (3 - агглютинин жабыстырады. Қан 
араластырган кезде аттас агглютиноген мен агглютинин бір-бірімен кездесе 
қалса, 
эритроциттер 
бір-бірімен 
желімденіп, 
үйме-агрегат 
қүрады. 
Желімденген эритроцит жарылып, оныңң ішіндегі гемоглобин плазмага 
шыгады, сөйтіп осындай эритроциттер гемолизге ұшырайды. Мұндай қан улы 
болады. Демек, бір адамның канында эрі желімденетін, әрі желімдейтін аттас 
заттар (А - агглютиноген а - агглютининмен, В - агглютиноген р - 
агтлютининмен) болмайды.
♦ 
»

Белгілі 4 заттан (А, В жэне а, Р) кездеспейтін етіп тек 4 комплекс кұруға 
болады. Осы ойға келген Ян Янский адам канын 4 топка бөлді. Егер кан 
плазмасында а мен Р агглютининдері болса, оның зритроциттерінде А жене В 
агглютиногендер болмауы керек. Сондыктан А, В агглютиногендері болмаса, 
олардың жогын "О" мен белгілейді. АБ агтлютиногендері жок "О" плазмада а, 
Р агглютининдсрі бар қан I топка жатады, ал "А" агглютиногені бар қанда р 
агглютинині болады, мұндай қан II топ болып белгілснсді. Ill топтағы канда В 
- агглютиноген, а агглютинин болады. Егер қанда А жэне В агтлютиноген- 
дердін екеуі де болса, ондай қаңда агглютининдер болмайды (0). Ол қан IV 
топка жатады. Халыкаралык кслісім бойьшша кан тобын белгілерде оның 
агглютиногсні жазылады да, содан соң агглютинин, акырында рим санымен 
кан тобы жакшада көрсетіледі.
Оар (I); АР (II); Ва (III); ABO (IV).
Адам канын 4 топка болу онын кай тобын кай топка куюга болатынын 
аныктап берді. Қан кұйған кезде аттас агглютивоген агглютининмен кездесе 
калса (А мен а, В мен Р) алдымен кұйылған канның (қан беретін адам - 
донордың) эритроциттері жабысады. Донордың аздаған эритроципері 
реципиент 
(кан 
қабылдайтын 
адам) 
плазмасындагы 
көптеген
штлютининдермсн кездеседі.
Сондыктан қанның кұю тобын анықтау үшін донор эритроцитінде 
агглютиноген, реципиент плазмасында агглютинин бар-жоқтығын ескеріп, 
агглютинация болатынын плюс (+) немесе болмайтынын минус (-) белгісімен 
белгілеп тіркеуге болады (7-кесте).
Кестедегі "+" белгісі қан кұюға болмайтынын 
белгісі қан кұюға 
болатынын көрсетеді. I топтагы донордың қанын барлық топтардағы 
адамдарға құюға, ал IV топтагы реципиентке кай топтың болса да канын 
құюга болады. Қаны I топқа жататын адам әмбебап донор, ал каны IV топка 
жататын адам эмбебап реципиент деп аталады.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: