Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Биопотенциалдар
Қозу барысында мембраналык потенциал (МП) эрекет потенциалына (Ә11) айналады. Тірі организмде көптеген нотенциалдар (электр тоғы) кездеседі: МП, локалды жауап, ӘП, ілеспелі потенциал дары, постинапстық коздыру жэне тежеуші потенциаіщар. Осылардың ішінде мембраналык потенциал мен эрекет потенциалы бүрынырақ жэне элдекайда толык зерттелген. Биоиотенциалдар туралы мэліметтердің жиналу тарихының оларды ұғу ушін мэні зор. 1786 жылы Италия калымы Л. Гальвани атмосфералык электрдің эсерін тексеру ушін индикатор ретінде герісі сыдырылған бақа омырткасының белден томен бөлімі мен сирақтарын (тірі реоскопты) пайдаланган. Тэжірибе барысында мүндай препараттар балконның жез 5 4 ілгектеріне жүйкесі аркылы ілінген. Tipi реоскоптар жел соккан күііі шайкалып, балконный темір жақтауларына тиген кезде олардың еттері жиырылып сирақтарыиың қозғалғанын байқаган. Бұл тәжірибені лаборатория жагдайында кайталау үшін Л. Гальвани иілген мыс пен жалпақ темір кесіндісінен тұратын доға ("кішксне балкон") жасап, догадағы иілген мыска жүйкесі арқылы тірі реоскопты іліп шайқалтқан. Реоскоп доганың темір кесіндісінс тигсн сайын бақанын сирақгары жиырылып қатты кимылдары байқалған. Бүл Л. Гальванидің алгашқы (I) тәжірибесі. Ғалым бақа сирақтарының жиырылуы жүйке мен ет тіндерінің электр потенциалдарының айыр машылығына байланысты деген тұжырымға келіен. Бірақ Л. Гальванидің замандасы эйгілі физик А. Волът (1792) бақа сирағы еттерінің жиырылуы екі түрлі металл (мыс пен темір) арасындағы электр күшінің әсерінен туған болар деп күдіктенген. Л. Гальвани металл қолданбай жүйке мен еттен түратын препарат жасап, жүйкесі піыны қармакпсн іліп алып, оны бірден балтыр етінің кесілген жэне кесілмеген жерлеріне тигізген, ол сәтте бүлшықетгің жиырлганы байқалады. Л. Гальвани өзінін осы екінші тәжірибесінде тірі тінде (етпен жүйкеде) электр тогының болатынын жоне ондағы потенциал айырмашылығы (ток) тінді тітіркендіре алатынын долелдеп берді. 1838 жылы Италия ғалымы Маттеучи гальванометрмен бұлшықсттің кесілген жері мен кесілмеген жерінде потенциал айырмасы барын, жолак бүлшықеттіц сыртқы беті оц зарядты, кесілген жері, яғни бұлшыкеттің ішкі протоплазма жағы теріс зарядты болатынын ашты. Бүл кейін тыпыштық тогы деп аталды. Тағы бірде екінші тәжірибені Маттеучи бақа сирақтарынан екі жүйке-ет преиаратын жасап біріншінің шонданай жүйкесін, екіншінің балтыр етіне салын түйістіріп, екінші препараттағы жүйкені тітіркендіргенде екеуінің де балтыр еттері бір мезгілде сіресе жиырылғанын байкайды. Тіке тітіркендірілмесе де бірінші препараттың балтыр етінің жиырылуы екінші препаратта қозу тогының пайда болып, ет үстіңде жатқан бірінші препараттың жүйкесі арқылы жылжып балтыр етті тітіркендіреді деген ойға келеді. Осыған орай тін козған кезде гыныштық тогы (МП) баска токқа (казір оны әрекет тогы дейді) жэне: ол ток қозу үрдісіне үласып жүйкені бойлай жылжып таралатынын дәлелдеді. XIX гасырдың орта шенінде 1848 жылы неміс ғалымы Дюбуа - Реймон өзініц "тыныштык тогының теріс толкыны" атты тәжірибесінде белгілі бір тіннің қозган жері, оның қозбаған жерімен салыстырғанда теріс зарядталатынын, теріс заряд қозу үрдісіне ұласып, сол тіннің бойымен тарайтынын, ол қозган кезде тыныштық тогының мөлшері азаятынын байқады. Өткен ғасырдың 70-80 жылдары орыс ғалымы Н.Е. Введенский телефон аспабының кемегімсн қозудың қыска да үздікті үрдіс екенін дэлелдеи берді. Соңғы кезде техниканың дамуына байланысты көптеген жаңа жэне бұрыннан белгілі физиологиялык деректер мен негізгі заңдар ашылды, біркатар биоток механизмдері қайтадан қорытылып, анықталды. жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|