Адам физиологиясы

тамырлардың тонусын өзгерту арқылы реттеледі. Тамыр тонусы жоғарыласа, 
оның түтігі тарылады, ал төмендесе, керісінше кеңейеді. Орташа жэне 
жіңішке артериялар мен артериолалар кабырғасында ет қабаттары қалың 
келеді. Прекаииллярларда бірыңғай салалы ет талшыктары түтікті айналдыра 
сақина тэрізді топталып жапқыштар кұрады. Осы тамырлардың тонусы 
ағзалардың қанмсн жабдыкталуын реттеп отырады.
Қан тамырларына жүйке асерлері
Тамырлардың тонусына вегетагивтік жүйке эсер етеді. Тамыр жүйкелері 
тамыр 
түтігін 
тарылтатын 
- 
вазоконстриктор
жэне 
кецейтетін 
вазодилататор
болып екіге бөлінеді.
1842 
жылы 
Киев 
университетінің 
физиологі 
А. 
Вальтер 
вазоконстриктордың симпатикалык жүйке екенін бірінілі болып топшылады. 
Ол көлбақаның шонданай жүйкесін кесіп, тәжірибе жүзінде сирақтың ісініп, 
аумағы үлкейгенін, жүйкенің шеткі үшын тітіркендірген кезде ісігі тарылып 
сирақтың 
көлемі 
кішірейетінін 
байқады. 
Сирақ 
көлемінің 
өзгеруі 
кантамырларының кеңейіп-тарылуына байланысты екені белгілі.
1851 жылы француз галымы Клод Бернар өте корнекті тәжірибе жасап. 
симпатикалық жүйкенің (вазоконстриктор) қантамырларын тарылтатынын 
дәлелдеді. Ақ қоянның қүлақ тамырларындағы симпатикалық жүйкені мойын 
түсынан кесіп тастаса (симпатэктомия) құлақтыц қызарғанын жэне эр 
тамырдың кеңейгенін Ьшбір аспапсыз жай көзбен де көруге болады. ' 
Құлактын қантамырлары кеңейіп, қанға толып ысиды, қызуы 1-20 көтеріледі. 
Кесілген жүйкенің шеткі қүлаққа баратын үшын тітіркендірсе, керісінше, 
қүлақ тамырлары тарылады да, құлак сүрғылт тартып, қызуы 1-20 
төмендейді. 
Бүл 
тэжірибе 
симпатикалық 
жүйкенің 
кантамырларын 
тарылтатынын, олардың тонусын жоғарылататынын көрсетеді. Мұнымен 
бірге жүйке орталықтарынан серпіістер кантамырларын үнемі тітіркендіріп 
тұратынын дәлелдеді. Бұл серпіністер кангамырларының тонусын бір 
деңгейде үстайды. Егер серпіністер жиілесе, қантамырларының тонусы 
жоғарылап, түтіктері тарылады, ал сиресе, керісінше, тонусы төмендеп, 
түтіктері кеңейе бастайды. Бұл мәліметтер тэжірибеде күрсақ ағзаларыныц 
симпатикалык жүйкелерін тітіркендіру, бүдан пайда болган серпіністерді 
жазыи алу арқылы алынды. Сонымен кұрсақ ағзаларының кантамырларының 
тарылуы мен кеңеюі симпатикалық жүйкелер серпінісінің жиілігіне тікелей 
байланысты екені анықталды. Мұнымен катар тамырлардың тарылуы мен 
кеңеюі сол жүйкелердің ұшынан бөлініп шыккан медиаторлардың және 
оларды 
қабылдайтын 
тамыр 
қабырғасындағы 
ет 
талшықтары 
рецепторларының түріне байланысты болады.
Симпатикалык ганглийден кейінгі жүйкенің ұшынан медиатор - 
норадреналин не адреналин бөлініп, ал ганглийге дейінгі ұшынан 
ацетилхолин шыгатыны жоғарыда айтылган. Осыган орай симпатикалык 
адренергиялық жүйке тамырды тарылтса, холинергиялык симпатикалык

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: