Қаннын микротамырларда ағу ерекшеліктері

АДА М ФИЗИОЛОГИЯСЫ
срекшеліктерін, ондагы жасушалардың кимыл жағдайын, канның ұю 
заңцылықтарын, 
гамыр саңылауларыиың жүйкелік жэне 
гуморалдық 
реттелуін корсетеді. Мұнымен катар жүрек-тамыр жүйесінің зат тасымалдау 
қызметінің іске асырылатын кезеңі - гранскапиллярлық алмасу отеді. 
Транскапиллярлык алмасу гемоциркуляцияның көрсеткіштерімен бірге, 
биологиялық мембрананың заттарга өткізгіштік қасиетгеріне байланысты 
ексні белгілі. Олай болса осы аталғангандардыц бэрі микроциркуляцияны 
жан-жақты сипаттайды.
Микроциркуляция тамырларына диаметрі 250 мкм-ден томен (жіңішке 
гамырлар), 
артериолалар, 
метаартсриолалар 
(диаметрі 
10-25 
мкм) 
капиллярлар, 
посткапиллярлар, 
венулалар 
(диаметрі 
50 
мкм) 
жэне 
артериоловенулярлык анастомоздар жатады. Әрбір ағзаның құрылысына 
сэйкес микротамырлардыц құрылым ерекшеліктсрі болады. Кейде капиллярға 
бөлінген тамырлар венулалар қүрып кайтадан екінші рет капиллярларға 
бөлінеді. Капиллярлар бір-бірімсн көлденец байланысып тор жасайды. 
Венулалар кеңіп синус құруы мүмкін.
Мстаартериолалардың кабырғасында бір қабат бірыңғай салалы ет 
талшықтары сақина тэрізді орналаскан, ал капиллярлардың алдында мұндай 
ет талшыктары жиналып жапкышты құрады, кейбіреулердің ойынша 
носткапиллярларда да жапқыш болады. Жапкыш артериоловенулярлык 
анастомоздардың бас жағында да кездеседі. Пре- жэне посткапиллярлардың 
жапқыштары тұсында тамырлар саңылауы тарылып 4-5 мкм болады. 
Прскапиллярлық жапқып! жиырылса онымен байланысты капиллярларға қан 
отпей қалады.
Кроі' деректеріне Караганда адам денесінде шамамен 150-160 млрд 
капиллярлар бар. Әрбір капиллярлардың ұзындығы 0,4-1,1 мкм, диаметрі 5-7 
мкм. Капиллярдыц қабырғасы біркатар эндотелий кабаты мен жүқа негізгі 
мембранадан тұрады. Денедегі барлық капиллярлардың диаметрі колқа 
саңылауынан 600-800 есе артык. Капиллярлардың 30%-ы калыпты жағдайда 
жабық бос болады. Мысалы, теңіз шошқасының каика етінде тыныштық 
жағдайда ашық каниллярлардың саны эрбір мм-де 100-200 болса, еттер 
жиырылып организм қозғалған сэтте, ашық капиллярлардың саны 3000-ға 
жетеді. Демек, дене қызметі кезінде қан ағысына катысатын капиллярлардың 
саны көбейеді.
Микроциркуляция арнасындағы қан қысымы мен қан агысының 
шагішаңдыгы жүйелік көрсеткіштерге байланысты болғанымен жергілікті 
тіннің жағдайына карай баскаша өзгере алады. Сондықтан қан ағысының 
жүйелік көрсеткіштері тіндегі микроциркуляцияны толыгынан бейнелей 
алмайды. Осыған орай патология жагдайында қан агысының жүйелік 
көрсеткіштері өзгермей-ак микроциркуляция бұзылуы мүмкін.
Микроциркуляция арнасында тіршілікке оте қажег транскапиллярлык 
алмасу жэне ағзалар арасында қанды қайта бөлу немесс қанның 
бірсыпырасын ұстап сақтап қалу сиякты күрделі үрдістер көбіне кедергілі 
тамырлардың жиырылып босауына байланысты.
2 4 3

Капиллярда қан кысымы жүйелік қысым көтерілгенде (с.б.б. 200 - 
210 мм) жарылып та кетеді, онда тінге кан құйылады. Бірақ каииллярлардағы 
канның кысымы мен қаннын жылжу шапшаңдығы көбінесе, оның алдындагы 
және соңындагы тамырлар жагіқыштардың тонусына байланысты, яғни 
тамырлардың канның агысына көрсетілетін кедергісіне карай өзгереді. 
Прекапиллярлық жапқыш жабылып капиллярларга қан өтпесе жэне 
капиллярлардан кейінгі тамырлардың тонусы котеріліп кан тез ағып кететін 
болса, капиллярларда қан қысымы төмендеп тінаралык сұйықтыктың 
капиллярдыц ішіне карай сүзілуіне жағдай туады. ГІрекагіиллярлық жапқыш 
ашылын капиллярлар қанга толса, венулалардын тонусы томецдесе, 
плазманың тінге сүзілуі жеңілдсйді. Сонымен капиллярлардың қанға толу 
толмауы 
оларга 
қан 
жеткізетін 
артериолалар 
мен 
прекапиллярлық 
жапкыштың жоне капиллярлардан қанды шығаратын венулалар мен 
артериовенулалық анастомоздың жағдайына байланысты өзгереді.
Капиллярлар өздігінен кеңейіп-тарыла алмайды, оның қабыргасында 
жиырылатын 
ет 
талшыктары 
жоқ. 
Крогтың 
(1929 
ж.) 
айтуыніна,
капиллярлардың саңылауы олардың сырт жағыңда орналаскан Руже 
жасушаларыньщ (перициттердің) жиырылуына немесе эндотелийлердіц 
ісініп-солуына байланысты өзгереді деген. Перициттердің капиллярды қысуга 
катысы толык анықталган жоқ жэне эндотелийлердің ісініп-солуы көбіне 
патология жагдайында ғана кездесстіні байкалды. Осыған байланысты соңғы 
кезде капиллярлар саңылауы селкос түрде канның капиллярға құйылуы мен 
одан қанның шығуына байланысты өзгереді Деген пікір туды. Мұнымен қатар 
капиллярлар эндотелийлерінде жиырылгыш касиетке ис актин мен миозин 
жіпшелері бары анықталды. Бүл эндотелийлердің өздігінен жиырылып 
капиллярдың саңылауын өзгерте алатынын көрсетеді. Демек, капиллярдағы 
канның қысымы мен ағу шапшаңдығы негізінде жапқыштың және эңцо- 
телийлердің жағдайына байланысты.
Тері капиллярының артериола бөліміндс кысым орташа есеппен с.б.б. 
30 мм, венула жагында 10 мм.
Капиллярдагы 
қан 
кысымын 
өте 
жіңішке түтікті 
ине енгізіп, 
физиологиялық ерігіндіге толған бюреткамен тікелей жалғастыру арқылы 
аныктауға болады. Жіңішке түтікке енген эритроцит қозғалмай тұрып қалған 
сәтте капилляр кысымы мен түтіктегі қысым өзара теңеледі. Осы кездегі 
көрсеткіштерді 
жазып 
алады. 
Капиллярдагы 
кысымды 
олшеу үшін 
капилляроскопты қолдануға болады. Ол үшін глицеринге толы капсуланы 
гырнак үстіне қояды да, оның мөлдір қақпағын капиллярлар әбден жабылын 
канда эритроциттер жоғалып кеткснше кысады. Бұл қысым канша болса, 
капиллярдагы қысым да сонша болғаны. Қалыпты жагдайда капиллярдың 
артериялық ұшында кысым с.б.б. 25-32 мм, ал вена жақтагы үшыңда 8-15 мм- 
ге тең. Капиллярлар бэрі бір мезетте ашылатын болса, организмдегі қан 
толыгынан капиллярға сыйып кетеді.
Капиллярдагы кан агысының сызықтык жьищамдыгы қолқадагы қан 
агысынан 600-800 рет жай, ягни 0,3-0,5 м секундтың арасында капиллярдан
2 4 4

12-25 эритроцит өтеді. Капиллярлардағы канның сызыктык жылдамдығынын 
қолкадаіы жылдамдықтан тагы да бір ерекшелігі, қанның капиллярларда 
ауык-ауық кідіріп, кейде кері жылжып барып ағуы. Қанның бұлай ағуы 
біріншіден, метартериолалар мен прекапиллярлық жапкыштың өздігінен 
жиырылып 
босауы 
(вазомоция). 
Мұнда 
дилатация 
(кеңею) 
кезеңі 
констрикция (тарылу) кезеңінсн ұзағырак келеді. Метартериолалар мен 
прекапиллярдыц 
жиырылып-босауы 
артериялар 
мен 
жуанырақ 
артериолалардың моторикасына байланысты емес. Констрикция кезінде 
тінаралық сұйықтық капиллярға өтсе, дилатация кезінде керісінше, сұйықтық 
қаннан тінге өтеді. Екіншіден қанның капиллярларға үзік-үзік ағуы 
прекапиллярлық жапкыш түсында (диамстрі 4-5 мкм) эритроциттердің 
әсіресе, лейкоциттердің кідіруінен де болады. Қанның капиллярга ауық-ауық 
агуына байланысты ол кері қарай жылжуы да мүмкін.
Микроциркуляцияның тағы бір ерекшелігі ондағы тамырлардың 
жүйкелік жэне гуморалдык эсерлерге кагынасы. ¥сақ артериялар мен 
веналар, 
артериолалар 
мен 
метартериолалар 
адренергиялык 
жэне 
холинергиялық симпатикалық жүйелермен нервтенген. ГІрекапиллярлар мен 
капиллярлар, венулалар көбінесе гуморалдык эсерлерге сезімтал келеді. 
Микротамырлардың бэріне де оның ішінде капиллярларға да жүйке эсер 
етеді. Жүйкесі кесілген микротамырлар арнасындагы капиллярдың эндотелий 
жасушаларында 
улътрақүрылымдық 
өзгерістер, 
көптеген 
вакуольдер, 
везикулалар, эндотелийлер арасының ашылуы т.т. болады (Чернух, 1972 ж.). 
Белгілі бір микрйауданда бір жүйке талшығы таралады, оның үшы бірден 
тамырга жақындамай тоқтауы мүмкін. Мүндай жүйкенің ұшын "когамдық 
бүтақ" деп атайды. Оның үшынан бөлінетін медиатор - адреналин, 
ацетилхолин тамырларға тікелей эсер етпей, алдымен сол аудандағы 
химиялық 
өте 
бслсенді 
простагландинді 
АҮФ, 
АДФ 
шығаратын 
жасушалардың рецепторларымен эрекеттеседі. Содан соң жасушалардан 
шыққан заттар тамырларга эсер етеді. Кейбір жүйкенің ұшы капиллярга 
тығыз жақындап одан бөлінетін медиаторлар арқылы тікелей эсер етеді. 
Сонымен жүйкенін капиллярларга тигізетін эсері нейромедиаторлар мен вазо- 
активтік заттардың аракатынасына байланысты. Бүл эсерлер капиллярлардың 
заттарга өткізгіштігін өзгертеді.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: