Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Жыныстық калыптасу
Жыныс хромосомдар жиынтыгынан пайда болады. Оған қатысты себепкерліктер жыныстың генетикалық, гонадалық гаметалық, гормондық, денелік, азаматтық жэне гэрбиелік түрлерін жасайды. Генетикалық багдарлама бойынша ұрықтану кезінде кариотипте XX хромосомдар қиылыстыру нәтижесі эйел жынысты, ал ХҮ хромосомдары еркек жынысты қалыптастырады. Алайда тектік бағдарламанызны іске асыруга бүлар жеткіліксіз болады, оган гормондар тікелей қатысуы тиііс. Гонадалык, жынысты аталық жэнс аналық бездер айқындайды. Мүны нагыз жыныс дейді. Себебі жыныс бсздерінің гаметалык касиеті (шәует жэне жұмыргқа түзуі) арқылы эрбір жскс тұлганың өрбіту үрдісіндегі мэнін ашады. Бүл гаметалык, жыныс. Сондай-ак, бездер гормондық жынысты да белгілейді. Гормондаадың арнамалы (андроген, эстроген) жэне бағыттаушы (гонадотропин) өссрлері адамның оелптүрін (фенотип) жасайды.
белгілерінің калыптасуын камтамасыз етеді. Азаматтық (перзенттік) жыныс туылғаннан кейін жыныс мүшелерінің қүрылысына карай жазылады, сол бойынша баланың тәрбиесі жүргізіледі. Тәрбиелік жыныс кейін әлеуметтік жэне психологиялык себептерден болатын жыныстық сана-сезім (жыныстық мэн жэне жыныстык серік таңдау) түрінде калыптасады. Тэрбиелік жынысты ер балалардың үнемі бір жақты эйелдердің тэрбиссінде болуынан байқауға болады. Табигатта өрбу маусымдық, рефлекстік. оралымды болып үш түрге бөлінеді. Жалпы аналық организмде жыныстык ырғақтылық ерекше қалыптасқан. Аталык
организмдердін түқымдылығы мен жыныстык күштарлыгы солардың ерекшеліктеріне бейімделеді. 563 Жыныстык эрекеттік жүйенің қызметі арнайы ішкі сөлініс бездерінде түзілетін жыныстык гормондардың (андроген, эстроген) қандағы мөлшеріне тәуелді келеді. Жоғарыда айтылғандай, жыныс гормондары зат алмасу үрдістерімен қатар, жалпы жыныстық эрекеттік жүйені тікелей қоздырады. Жыныс гормондарының сөлінісі планета (Күннің, Айдың, су тасуы мен кайтуының) эссрлсріне сэйкес болады. Жыныс саласының анатомиялык қүрылымы мсн физиологиялык эрекетін жыныс мүшелерімен бірге орталық жэне шеткі жүйке жүйесі, ішкі солініс бездерінің, ягни нейроэдокриндік аппараттың ортүрлі бөлімдері қамтамасыз етеді.
Жыныс мүшелері (гениталий): жыныс бсздері (гонада), үрык жолдары, жатыр, қосалқы жыныс бездері жэне шағылысу (копуляция) мүшелерінен түрады. Жыныс бездері аралас эрекетті бездерге жатады. Олардың сыртқы сөлініс кызмегі - жыныс жасушаларын (шөует жэне жүмыргка жасушасын) бөліп шығару, ішкі сөлініс іс-эрекеті қан мен лимфага өтетін жыныс гормондарын түзу.
атқарады. Олардың эрбір бөлімінде сперматогенез (аталық жасушаның түзілуі, жетілуі жэне қор сакталуы) жүзеге асады. Бұл ерлерде 74-75 күнге созылады. Ішкі сөлініс
кызметі атабезінде жыныс гормондары - андрогендерді түзуіне байланысты. Олардың ішінде негізгісі жэне ең белсендісі - тестостерон. Андростерон тестостероннан 6-10 есе олсіз келеді. Еркектер организмінде андрегендер өмір бойы сперматогенезді жэне қосымша жыныс белгілердің дамуын камтамасыз етеді. Жыныстық жетілу кезедінде жыныс мүшелері осіп, еркектерге тэн дене түлғасы, жүн жамылғысы, дауыс үні және т. б. қалыптасады. Аталық жыныс гормондары белок түзілуін жеделдетеді, зор анаболиктік касиеті болады. Сөйтіп, олардың әсері еркектердің қаңқасын, бұлшыкеттерін, ішкі агзаларын осіреді. Андрогендер шөуег бсзімен қагар буйрекусті бездерінде түзіледі. Ол әсіресе балиғаттық шаққа дейін байкалады. Еркектердің организмінде эстрогендер де түзіледі. Эстрадиол, тестостерон сияқты, аталбезінде, ал эстрон бүйрекүсті безінің ізашарларынан жасалыгі шығады. Аталық жыныс мүшелері экскрециялык та кызмет аткарады. Атабездің косалкы бөлігінде андрогеннің әсерінен шэует жиналып оның спермотидтері пісіп жетіледі. Кейін шэуетағар, қосымша бездің қүйрык жағы жиырылуы арқылы шыққан, шәуетті үрпектің несен жолына өткізеді. Бүл эякуляция рефлексі кезінде болады, оның орталықтары жұлынның Тһіх -Liv жэне sII-sIV
сегменттерінде орналасады. Еркектердің жыныстық эрекеттерінде қуықасгы безі (простата) ерекше орын алады. Ол андрогеннен тэуелді келеді жэне шәует сұйықтыгының 25-35%-ін жасайды, оның түсін, иісін камтамасыз етеді. Простата секретінің жыныстык қозгыштыкка жөне спермотозоидтарды белсөндіруші эсері де
болады. Соңгылардың уақытша сакталуына шэует капшыктарынын жэне ұсак бездердің іркілдек заттары да қатысады. Жыныс мүшесінің ширығуы жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|