Тоқ ішектің  асқорытудағы  мацызы

Аш  ішекте  қорытылмай,  сіңбей  қалған  ас  қалдыктары  мықын  ішектен 

сокыр  ішекке  өтеді.  Мықын  ішек  пен  бүйен  жалгасқан  жердегі  сфинктер  мен 

қақпакша  химусты  мықын  ішектен  ток  ішекке  сығымдап  откізеді,  бірақ 

химустың  кері  қайтуына,  яғни  гоқ  ішектен  мықын  ішекке  қайтып  оралуына 

тосқауыл болады.

Тоқ ішекіің  ішкі  қабаты  -  кілегейлі  кабық көптеген  колденең орналасқан 

қатарлардан  тұрады.  Мұнда  микробүрлер,  бүрлер,  ойықтар,  ойық  жерлерде 

кілегей  зат  (муцин)  шығаратын  тостаган  (бокал)  тэрізді  жасушалар  көп.  Тоқ 

ішск қүрылысы сөл шығаруға, көптеген заттардын қанға сіңуінс бейімделген.

Ток  іінек  сөлінде  фермент  болмайды.  бірак  аш  ішектен  келіп  түскен 

химус  құрамындағы  ферменттер  қоректік  заттар  қалдықтарын  ток  ішекте 

одан эрі  ыдырата береді.

Аш  ішектен  тоқ  ішскке  тәулігіне  2-4  литрдей  химус  өтеді.  Химус 

құрамындағы су қанға тоқ ішекте сіңеді.  Тоқ ішектегі перистальтикалык жэне 

кері  перистальтикалык  қимылдар  бұган  қажетті  жағдай  туғызады.  Олар 

химусты  тоқ  ішек  бойымен  срлі-берлі  жылжыта  отырып,  оны  мұнда  ұзак 

уақыт  сактайды,  ішектегі  гидростатикалык  кысымды  үлғайтып,  қанга  судың 

сүзілуін  тездетеді.  Осы  айтылгандардың  салдарынан  химус  койылады  да 

нәжіске  айналып  жылжып,  тік  ішекке  жетеді.  Адам  тэулігіне  бір  рет  үлкен 

дәретке отырады.

Тоқ  ішекте  көптеген  микроорганизмдер  бар,  олар,  аш  ішекте  ыдырамай 

сол  күйінде  тоқ  ішекке  өткен  клетчатканы  ыдыратады.  Адам  үшін  клетчатка 

қоректік  заттар  қатарына  жатпайды,  бірак  ол  -  токтық  сезім  тудырып  ішек 

қимылын үдетеді.

Ток  ішекке  келіп  түскен  белоктарды  шірітетін  микробтар  да  бар.  Шіру 

нәтижесінде  тез  қайға  сіңетін  улы  заттар  (индол,  скатол  т.  6.)  түзіледі.  Олар 

канға  сіңіп  кақпа  венасы  аркылы  бауырга  барып  жстеді.  Бауырда  олардың 

уыты  қайтады  (дезинтоксикация).  Улы  заттар  шектен тыс  көп болса, түгелдей 

бейтараптай  алмауы  мүмкін.  Мүндай  жағдайда  адам  ез  денесінде  пайда 

болған  затгармен  біртінден  улана  бастайды  (аутоинтоксикация).  Тагаммен 

бірге  келіп  түскен  белок  мөлшері  шектен  тыс  көп  бол-са  жэне  бауырдың 

дезинтоксикалық қызметі төмендесе адамның өзін өзі улауы аскынуы мүмкін.

Белок  шірітетін  микробтармен  қатар  гоқ  ішекте  сүт  қышқылы  түзілуін 

қамтамасыз  ететін,  ашу  үрдісін  күшейтетін  микробтар  тобы  да  кездеседі. 

Олардың  саны  рациондағы  сүт  тагамдарының  (эсіресе,  қышкыл)  мөлшеріне 

байланысты.  Ток  ішекте  ашу  үрдісі  күшейіп  сүт  қышқылы  көбейіп  кегсе,  шіру 

үрдісі  бәсендейді.  Бүл  мэліметтер  күн  тэртібіне  пайдалы  тағамдар  тандау 

мәселесін  қояды.  Тоқ  ішектіц  микрофлорасының  тағы  да  бір  пайдасы  витамин 

"К"  синтездеу.  Микрофлораның  өзгеруі  көптеіен  затіардың  тоқ  ішекте  сіңуіне 

де  эсер  етеді.  қалыпты  микрофлора  патогенді  микробтардың  өсуіне  кедергі 

жасайды.  Бірак бактерияларга қарсы  қолданылатын дәрілерді (антибиотиктерді) 

мөлшерден тыс ішу стафилакоктың көбеюіне экеліп соғуы мүмкін.

3 1 9

14 - тарау.  ЗАТ АЛМАСУЫ.  ЭН ЕРГИ ЯЛЫ Қ ӨЗГЕРІСТЕР.

ТАМАҚТАНУ

Зат алмасу

Зат  алмасуы  организм  тіршілігінің  аса  маңызды  белгілерінің  бірі.  Ол 

ғұмыр  бойы  жүретін  өзара  байланыскан  екі  үрдістен  гұрады:  ассимиляция  - 

жасушалар  құрамына  кіретін  күрделі  жэне  арнайы  заттардың жаңадан  түзілуі 

(синтезделуі);  диссимиляция  -  зат  алмасуына  қатыскан  заттардың  тотыгуы 

аркылы  қарапайым  химиялық  заттарға  айналуы.  Күрделі  химиялық  заггар 

тотыкқан  сэтте олардан потенциалдық энергия босап  шығады да кинетикалық 

энергияга,  айталық  механикалық,  электр  энергиясына,  ақырында  бүлардың 

бэрі  жылуға  айналады.  Бұл  энергия  жасушада  жаңа  заттар  түзілуіне, 

жасушалар  мен  агзалардың,  ағза  жүйелерінің,  түтас  адам  денесі  аткаратын 

қызмсттерінс  жүмсалады.  Жасушалар  құрылысы  мен  энергия  корының  байы- 

рғы  қалпына  келуі  жэне  бүкіл  дененің  есіп-дамуы  үшін  кажстті  мөлшерде 

оларға  сырттан  қоректік  минералды  заттар,  витаминдер  мен  су  уакытында 

келіп  түсуі  шарт.  Тіршіліктің  козі  -  тагам  (тамак),  оның  сапасы,  мөлшері, 

құрамындагы  қоректік  заттар,  олардың  ара-қатынасы  дене  мұқтаждыгын 

камтамасыз  стіп  тұруы  қажет.  Денедегі  тотыгу  өнімдері,  әсіресе  белок 

өнімдсрі  көбінесе  уытты  келеді.  Арнайы  агзалары  аркылы  организм  олардан 

уақытында арылып отырады.

Зат алмасуы  тағамның, оныц  қүрамындағы  қоректік  затгардың асқазанға 

келіп  түсуінен  басталады.  Онан  соң  олар  корытыльш,  денеге  сіңеді, 

жасушаларда  ассимиляция  жэне  диссимиляция  үрдістері  өтеді,  шыгару 

агзалары  аркылы  тотыгу  өнімдері  сыртқа  шыгарылады.  Бүл  -  жалпы  зат 

алмасуы.  Ал  жасуша  ішінде  өтетін  зат  алмасуы  (аралық  алмасу)  -  негізінен 

химиялык  үрдіс,  оны  биохимия  зерттейді.  Физиология  қоректік,  минералды 

заттар  мен  су  алмасуының  жалпы  мәселелерін,  олардың  реттелуін 

қарастырады.  Мүнымен  бірге,  физиология  зат  алмасуының  көрсеткіштерін 

зерттеу әдістерін  іздестіреді, сондай-ақ тиімді тамактану негізін зерттейді.

жүктеу/скачать 28,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: