А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева



Pdf көрінісі
бет154/200
Дата06.01.2022
өлшемі1,37 Mb.
#14641
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   200
Байланысты:
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы

Ӛ  мен  ҥ  алмасуы:  ҿгей  -  үгей,  мҿңіреу  -  мүңіреу,  дҿнен  - 
дүнен, нҿсерлеу - нүсерлеу; 
Е мен і ауысуы: бҽйге - бҽйгі, ерегес - ерегіс, келін - кепшік - 
келін - кепшек, кесертке - кесіртке; 
Ы  мен  а  ауысуы:  құдағый  -  құдағай,  қажырлы  -  қажарлы, 
айқыра - айқара; 
А мен ҧ алмасуы: болар - болұр, машақат - мұшақат, аз - маз- 
аз - мұз. 
Грамматикалық ерекшеліктер.  
Жіктеу  есімдігінің  1,  2  -  жақтарының  сыпайы  түріне  ілік 
жалғауы  қысқарған  түрде  қосылады:  бізің  -  біздің,  сізің  -  сіздің. 
Бұл есімдіктердің тҽуелденген түрінде де ерекшелік бар: бізікілер - 
біздердікі, сізікілер - сіздердікі. 
Кейбір  сілтеу  есімдіктері  ерекше  тұлғаларда  кездеседі: 
анаусы - анасы, мынаусы – мынасы, тонау, тона – сонау, анау. 
Етістіктің  ҿткен  шағының  –улы,  -улі  қосымшалары  арқылы 
жасалған түрлері кездеседі: барулы – барды, келулі – келді. 
Кҿптеген  етістіктердің  тұлғасында  ерекшелік  бар:  біткеру  – 
бітіру, жеткеру – жеткіру, жүрту  – жүргізу, кішірту – кішірейту, 
сандалу – сандалау, жаду – жадылау, ортаю – орталау, қойыру – 
қойылу, беркіну – бекіну, еркею – еркіндеу, биігейту – биіктету, 
керегу – керексіну, жортқылау – жорту, жатыру – жату. 
-ын, -ін, н жұрнағы арқылы ҽдеби тілде ҿздік етіс тумайтын 
кейбір  сҿздерден  ҿздік  етіс  жасалады:  оқыну  –  оқу,  шығыну  – 
шығу, болыну – болу. 


155 
 
Қос  сҿздердің  жасалуында  ерекшелік  бар:  а)  кейбір  қос 
сҿздердің құрамында ескі тұлғалар сақталған. Мыс: түйе - теге - 
түйе - мүйе, қойшы - қойманшы - қойшы - қолаң, сиыр - сыбыр - 
сиыр - миыр; 
ҽ)  кҿптеген  қос  сҿздердің  екінші  сыңары  ҽдеби  тілде  м 
дыбысынан  басталса,  батыс  диалектісінде  п  дыбысынан 
басталады: ат - пат - ат - мат, үй - пүй - үй - мүй, кісі - пісі - кісі - 
місі, жігіт - пігіт - жігіт - мігіт, ұпар - тұпар - ұмар - жұмар; 
б)  ҽдеби  тілде  кездеспейтін  қос  сҿздер  бар:  ерсен  -  қарсан  - 
ерсілі - қарсылы, еңку - еңку - еңіс - еңіс, қауқыл - қауқыл, ырп - 
ырп, ырқ - ырқ; 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   150   151   152   153   154   155   156   157   ...   200




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет