Аға оқытушысы Новиков С. А., аға оқытушысы Шулгаубаева Г. С

 

•

 

Алдындағы  бөлімде  айтылғандай, «Мәліметтермен  бет 

бойынша  пернелер  көмегімен  қозғалу»,  сіздің  ақпаратыңыз 

жаңа жазбаға көшкен кезде автоматты түрде сақталады. 

•

 

Жазбамен  ұзақ  жұмыс  істегенде,  өзгертулерді  сақтап  қалу 

үшін  одан  шығып  кеткіңіз  келмейтін  жағдайлар  да  болады. 

Жазбадан  шығып  кетпей,  оны  сақтау  үшін  

батырамаларын басыңыз. 

•

 

Жазба  өрістерін  түзету  кезінде  өзгертілген  өрістерді  сақтау 

үшін  қарындаштың  бейнесі  бар  батырманы  басыңыз.  Барлық 

өріс жарықтандырғышпен белгіленген болады. Сол жазбаның 

өрістерін  түзетуді  жалғастырғыңыз  келсе,  келесі  қылып 

түзеткіңіз келген өрісті басыңыз.  

 

Сұраныстар 

Кестені құрып және оны мәліметтер жиынымен толықтырғаннан кейін, 

сіз  сол  ақпаратты  өзіңіз  таңдаған  шарттарға  сәйкес  әртүрлі  формаларда 

көрсеткіңіз  келеді.  Тек  осы  міндетті  шешу  үшін  сұраныстар  жасалады. 

Мәліметтерді  әрбір  жағдайға  сәйкес  түрде  көру  үшін Access 97-де 

сұраныстар көп көңіл бөлінген.  

Access 97 –де  белгілі  бір  міндеттер  қатарын  шешуде  сұраныстар 

қолданылады. Солардың кейбіреулері мыналар: 

•

 

Форма негізінде жатқан өрістердің санын азайту. 

•

 

Бірнеше кестелердің ақпараты бар есепті құру. 

•

 

Берілген индекске арналған пошталық жарлықтарды құру. 

•

 

Мәліметтерді  жаңарту  үшін  мұрағатқа  беріліп  қойған 

ақпараттарды  жою  сияқты  неғұрлым  үлкен  опреацияларды 

орындау. 

Сұраныстар конструкторымен танысу 

Сұраныстар  сіз  туралы  мәліметтері  бар  кестелерді  қолданады. 

Сондықтан  да  сіз  сұраныс  құру  алдында  қандай  кестелерді  сұранысқа  қосу 

керек  екенін  шешуіңіз  керек.  Сіз  сұраныстарды  бірнеше  кестелердің 

негізінде  құра  аласыз.  Сұраныс  құру  процесін  бірнеше  қадамға  бөлуге 

болады, олар мыналарды анықтайды: 

•

 

Сұранысқа енгізілетін өрістер 

•

 

Мәліметтер қандай түрде сұрыпталған болу керек 

•

 

Сұраныста пайдаланылатын іріктеу шарттары 

Сұраныс конструкторы экранының элементтері 

Назар аударыңыз, мәзір жолында бір жаңа пункт Сұраныс пайда болды. 

Бұл  пункте  дәл  мәзірдің  астында  оорналасқан  құрал-сайман  тақтасының 

батырмалары бар командалар бар.  

Сұраныс  конструкторы  экранының  құрал-сайман  тақтасында  басқа 

құрал-сайман  тақтасының  командаларымен  сәйкес  келетін  командалар  бар, 

бірақ кейбір командалар басқа болып табылады.   

 

32

 

Құрал-сайман  тақтасынан  кейін  сіз  бірден  ішкі  жақтаулары  бар 

терезені  көресіз,  онда  кестелер  өрісі  келтірілген,  бұл  сұраныс 

конструкторының  облысы.  Өрістердің  тізбегі  сіз  өзіңіздің  сұранысыңызды 

негіздейтін кестеге тәуелді.  

Сіз  кестелерді  немес  сұраныстарды  құрал-сайман  тақтасындағы 

Кестені  қосу  батырмасын  басу  арқылы  өз  еркіңіз  бойынша  қоса  аласыз.бұл 

батырма Кесте қосу диалогты терезесін шақырады.  

Сіз  өріс  тізімінде  көрінетін  сұраныс  бланкісі  ретінде  көрсетілетін 

сұраныс  конструкторының  төменгі  жағында  орналасқан  өрістерді 

қолданатын боласыз. Сұраныстарды құру кезіндегі көп жұмыстар осы жерде 

орындалатынболады.  Бағандар  таңдалған  кестенің  өрістерінен  тұрады.  Бұл 

банктің жолдары шешетін міндеттер қатары мынадай: 

•

 

Өріс.  Бұл  жолда    сұранысқа  қосқыңыз  келетін  өріс  (әріс 

тізімінен)  бар.  Сондай-ақ,  бұнда  өрнек  те  (яғни,  сіз  құрған  өріс) 

болуы мүмкін. 

•

 

Кесте  аты.  Өріс  алынған  кестенің  атауын  көрсетеді.  Бұл 

мынадай  жағдайларда,  егер  сұраныс  бірнеше  кестелерге 

негізделген  кезде  өте  ыңғайлы,  әсіресе  әртүрлі  кестелердегі 

өрістердің аттары сәйкес келетін жағдайда. 

•

 

Сұрыптау. 

Қандай 

өрістердің 

негізінде 

жазбалардың 

сұрыпталуы өтетінін көрсетуге мүмкіндік береді.  

•

 

Экранға  шығару.  Берілген  өрістің  экранға  шығарылуын 

анықтайды. Бұл опцияны іріктеу шарты үшін қандай да бір өрісті 

қолданып,  бірақ  оның  экранға  шыққанын  қаламаған  кезде 

қолданыңыз. 

Сұранысқа енгізілетін өрістерді анықтау. 

Келесі  қадамымыз  болып  сұраныс  конструкторының  облысынан  өріс 

жұбын  таңдау  және  оларды  сұраныс  бланкіне  ауыстыру  болып  табылады. 

Бұған  арналған  бірнеше  әдістер  бар,  бірақ  мен  сіздерге  ең  ыңғайлысын 

көрсетемін. 

Кестенің  өріс  тізіміндегі  өрісті  екі  рет  шертіңіз. Access 97 бұл  өрісті 

сұраныс  бланкісінің  бірінші  бағанына  лақтырады.  Екінші  жолда  бұл  өріс 

алынған кестенің аты пайда болады.  

Сұранысқа тым болмаса бір өрісті қосу арқылы сіз сол сұранысты іске 

қосушы ең кішкентай мүмкіндікке ие боласыз. 

Сұранысты сақтау 

Сұранысты  сақтау  үшін  сіз  Сақтау  батырмасын  баса  аласыз,  нмесе 

Фалй  мәзірінен  Жабуды  таңдайсыз.  Осыдан  кейін  сізден  жаңа  сұраныстың 

атын  енгізуді  сұрайды,  сосын  ОК  батырмасын  басыңыз.  Егер  сіз  өзіңіздің 

сұранысыңызды  жапсаңыз,  онда  Деректер  қоры  терезесіндегі  Сұраныс 

қосымша бетінен сол жаңа сұранысты көресіз.   

Сұранысқа өрістерді қосу 

Мен сіздерге сұраныстарды құрудың негізін түсіндірдім. Енді сұраныс 

бланкісіне өрістерді қосудың әртүрлі әдістерін қарастырайық.   

 

33

 

Егер кестеге барлық өрістерді (немесе сұраныстарды) қосқыңыз келсе, 

өріс  тізімінжегі  жұлдызшаға  екі  рет  шертуіңізге  (немесе  алып  келіп, 

босатуға)  болады,  сол  арқылы  барлық  өрістерді  сұраныстың  бланкісіне 

орналастырасыз.  

Өрістерді қосудың басқа да әдістері 

•

 

Өріс  тізімінен  керек  өрісті  сұраныс  бланкісіне  босатпай  алып 

келіп, сосын босатасыз. 

•

 

өрістер    тізімінің  тақырыбын  екі  рет  шертіңіз.  Осыдан  кейін 

оларды  сұраныс  бланкісіне  алып  келе  аласыз,  сосын  өзіңізге 

керек еместерін жойып жібере аласыз. 

Сұраныс бланкісіндегі өрістердің орнын ауыстыру және жою 

Сұраныс  бланкісіндегі  өрістердің  орнын  ауыстыру  жұмыс  бетіндегі 

бағандарды ауыстыруға ұқсайды. Сіз ауыстырғыңыз келетін өрісті шертіңіз, 

тышқанды  жіберіңіз,  сосын  осы  өрісті  басыңыз  да  қайда  апарғыңыз  келеді, 

сол  жерге  алып  барыңыз.  өрісті  жою  үшін  бағанды  белгілеп  алыңыз  да 

 батырмасын басыңыз.  

 

Ұсынылатын әдебиет [1,2,7] 

СДЖ-ге арналған бақылау жұмыстары (1,2 тақырыптар) [1,2,7] 

Келесі сұрақтарға жауап беріңіз 

1.

 

Иерархиялық  және  реляциондық  ДҚБЖ  арасында  қандай 

айырмашылық бар? 

2.

 

Кесте құрудың екі тәсілі. 

3.

 

Сұраныстар не үшін құрылады? 

4.

 

Формалар түрлері. 

5.

 

Сұраныстар түрлері. 

 

Тақырып 11. кеңселік қосымшалардың кешендері. (1 сағат) 

Дәріс жоспары 

1.

 

Мәтіндік редактор «Кітапша» 

2.

 

Калькулятор 

3.

 

Графикалық редактор Paint 

4.

 

Мәтіндік редактор WordPad 

5.

 

Мұрағаттаушы 

6.

 

Символдар кестесі 

7.

 

Адерсті кітап 

 

Кітапша  (блокнот) – бұл  қарапайым  құжаттарды  құруға  арналған 

күрделі  емес  мәтіндік  редактор.  Көбінесе  «Кітапша»  бағдарламасы 

мәтіндік  файлдарды  қарауға  және  оларды  түзетуге  қолданылады,  бірақ 

көбінесе  пайдаланушылар  «Кітапша»  бағдарламасын  веб-беттерді  құруға 

арналған жай құрал ретінде қолданады.  

 

«Кітапша»  бағдарламасы  тек  қана  негізгі  форматтауды  қолдайды, 

сондықтан құжаттардағы арнайы форматтаудың кездейсоқ сақталуы, яғни 

 

34

 

құжатта  таза  мәтіннің  қалуы  мүмкін  емес.  Бұл  әсіресе  веб-беттерге 

HTML-құжаттарды  құру  кезінде  пайдалы,  себебі  ерекше  белгілер  мен 

басқа  форматтау  баспаға  берілген  веб-беттерде  көрінбеуі  мүмкін,  тіпті 

қателердің пайда болуына әкеліп соғады.  

   

«Кітапша»  бағдарламасының  файлдары  келесі  кодтарда  сақтала  алады: 

Юникод, ANSI, UTF-8 немесе Юникод Big Endian. Бұл форматтар әртүрлі 

белгілер  жинағын  қолданатын  құжаттармен  жұмыс  кезінде  үлкен 

иілгіштікті қамтамасыз етеді.  

 

Калькулятор.  Берілген  бағдарлама  кәдімгі  калькулятордың  әрекеттерін 

орындауға тағайындалған. Ол қосу, азайту сияқты негізгі арифметикалық 

әрекеттерді  орындайды,  сонымен  қатар  инженер  калькуляторының  да 

функцияларын, мысалы  логарифм мен факториалды табуды орындайды.  

 

Paint  сурет  салу  құралы  болып  табылады,  оның  көмегімен  жай  және 

күрделі  суреттер  салуға  болады.  Бұл  суреттерді  ақ-қара  немесе  түсті 

қылуға болады және файл түрінде сақтауға болады. Салынған суреттерді 

баспаға  беруге,  жұмыс  үстелінің  суреті  қылуға,  немесе  басқа  құжаттарға 

қоюға  болады. Paint-ті  тіпті  сканер  көмегімен  алынған  фотографияларды 

көруге және түзетуге қолдануға болады.  

 

Paint  графикалық  редакторы JPG, GIF және BMP форматтағы  нүктелі 

суреттермен жұмыс істеуге қолданылады. Paint-та салынған суретті басқа 

құжаттарға қоюға және жұмыс үстелінің суреті қылып қоюға болады.  

 

WordPad мәтіндік редакторының көмегімен жай және күрделі форматтауы 

мен  суреттері  бар    құжаттарды  құруға  болады.  WordPad құжатын  басқа 

құжаттың мәліметтерімен байланыстыруға немесе енгізуге болады.  

 

WordPad файлдары RTF форматындағы файлдар, мәтіндік құжаттар, MS-

DOS –тың  мәтіндік  құжаттары  немесе  Юникод  форматындағы  құжаттар 

ретінде  сақтала  береді.  Бұл  форматтар  басқа  қосымшалармен  жұмыс 

кезінде үлкен иілгіштікті қамтамасыз етеді. Бірнеше тілдерге ие құжаттар 

RTF форматында сақталуы керек. 

 

Адресті  кітап  байланыс  мәліметтерін  сақтау  мен  оларға  басқа 

бағдарламалар  арқылы  қатынауды  қамтамасыз  етеді,  мысалы, Microsoft 

Outlook Express-тан. 

Адрестік 

кітаптан 

Интернеттегі 

қызмет 

каталогтарына 

қатынауға 

болады, 

солардың 

көмегімен 

сізді 

қызықтыратын  фирмалар  мен  тұлғаларды  іздуге  болады.  Адрестік 

кітаптың  келесі  функциялары  байланыс  мәліметтерін  сіз  үшін  ыңғайлы 

түрде ұйымдастыруға көмектеседі.  

 

 

35

 

Адрестік кітапта қажет мәліметтерді – электронды поштаның адрестерін, 

үй  және  қызмет  адрестерін,  телефон  және  факстің  нөмірлерін,  цифрлы 

куәліктерді,  конференциялар  туралы  деректерді,  соымен  қатар  жеке 

ақпаратты  (туған  күндер)  сақтауға  орын  қарасытырылған.  Адрестік 

кітапта  сонымен  қатар  жеке  және  қызметтік  веб-беттердің  сілтемелерді 

сақтауға  болады.  Көрсетілген  категорияларға  түспейтін  мәлімттер  үшін 

бөлек үлкен ескерту бөлімі бөлінген.  

    

  Ұсынылатын әдебиет [1,2] 

СДЖ-ге арналған бақылау жұмыстары (11 тақырып) [1,2] 

Келесі сұрақтарға жауап беріңіз 

1.

 

Блокнот редакторының мүмкіндіктері 

2.

 

Графикалық редактор Paint-тің типі. 

3.

 

Мұрағаттаушының тағайындалуы 

4.

 

Адрестік кітаптың тағайындалуы 

 

Тақырып 13-14 Машиналық графика. (2 сағат) 

 

Дәріс жоспары 

1.

 

Машиналық графиканың түрлері. 

2.

 

Түстік модельдер. 

3.

 

Графикалық редакторлар 

4.

 

Жұмыс істеудің негізгі принципі 

5.

 

Түйіндерді құру және олардың тағайындалуы 

 

Түйіндер 

Фигура құралының көмегімен объект-қисықты белгілеген кезде редактор 

барлық түйіндерді көрсетеді. Объект формасын өзгерту үшін түйіннің орнын 

ауыстыру  керек  немесе  түйінді  белгілеу  кезінде  шығатын  басқарушы 

нүктелердің орнын ауыстыруға болады.  Басқарушы нүктелер түйін арқылы 

өтетін  сегменттің  қисықтығын  анықтайды.  Сегмент  қисықтығын  басқару 

үшін  басқарушы  нүктенің  қалып  бұрышын  және  оның  түйін  екеуінің 

арақашықтығын  өзгертуге  болады.  Барлық  түйіндер  әрбір  сегментке 

арналған  басқарушы  нүктеге  ие,  яғни  өздері  сол  сегменттердің  шегінде 

орналасқан.  Осылайша,  траектория  шегіндегі  түйін  тек  қана  бір  басқарушы 

нүктеге ие болады, ал ортаңғы түйіндер – екі басқарушы нүктеге ие болады. 

Тік  сегменттер  иілмегендіктен,  түзусызықты  сегменттің  ұшындағы  түйін 

басқарушы нүктеге ие болмайды.  

Егер түйіндердің орындарын ауыстыру арқылы қисықты өзгерте алмасақ, 

онда  түйіндер  қосу  керек.  Бір  жағынан,  фигураны  немесе  объектіні  түзету 

керек болса, керек емес түйіндерді жойып жіберуге болады.  

 

Объектіні бөлу 

Пышақ  құралы  тұйық  контурларды  жылдам  ажыратуға  және  объектіні 

бөлек  объектілерге    немесе  ішкі  контурларға  бөлуге  мүмкіндік  береді. 

 

36

 

Пышақты  қолданудың  артықшылығы  Фигура  құралымен  салыстырғанда, 

объектіні алдын-ала таңдамай-ақ контурды ажырату немесе оларды қисыққа 

айналдыру  мүмкіндігінде.  Пышақ  құралы  бұл  операцияларды  автоматты 

түрде орындайды, тек объект контурына тышқанмен шерту жеткілікті.   

 

Объект бөліктерін өшіру 

Егер  тек  қана  объектінің  бөлігін  қолдану  керек  болса,  объектінің  бір 

фрагментін  басқадан  бөліп  алу  түйіндердің  дұрыс  түзетілуін  қажет  етеді. 

Объектінің  керек  емес  бөліктерін  жою  үшін  Өшіргішті  қолдануға  болады.  

Бұл  құрал  таңдалынған  объектінің  өзі  қиятын  жерлерін  ғана  өшіреді.  Бұл 

кезде  онымен  қозғалысқа  келтірілген  барлық  тұйықталмаған  контурлар 

тұйықталады. Біріктіретін сызықтарды өшіру кезінде Өшіргіш құралы жаңа 

объектілерді құрмайды – ол бөлек ішкі контурларды құрайды.  

Объектіге Өшіргіш және Пышақ құралдарын қолдану кезінде бұл объект 

автоматты қисық объектіге айналады.  

Мәтінмен жұмыс 

Corel-дағы  мәтінмен  жұмыс  істеудің  мықты  құралдары  тек  қана  арнайы 

графикалық эффектілер жасап қана қоймай, сонымен қатар мәтіннің күрделі 

өңделуін  қамтамасыз  етеді. «Мәтін»  құралының  көмегімен  графикалық 

эффектілер  қолданылатын  мәтіннің  қысқа  жолдарына  арналған  қалыптық 

мәтіннің  объектілерін  және  форматтаудың  арнайы  талаптары  бар  үлкен 

көлемді мәтіндерге арналған жай мәтіннің объектілерін жасауға болады. 

 

Сонымен қатар, CorelDRAW-келесілерді істеуге болады: 

•

 

күрделі емес процедураның көмегімен әріптер құру; 

•

 

мәтінді қисық орналастырып, сосын оны түзету; 

•

 

жай мәтінді тігінен түзету; 

•

 

жай мәтінді объектінің ішіне орналастыру. 

 

Мәтіндерге арналған эффектілерді құру 

CorelDRAW-дың  басқа  да  объектілеріне  сияқты,  қалыпты  мәтінге 

үшөлшемділікті,  ағып  өту,  перспективаларды  қосу  және  линзаларды 

орнату сияқты эффектілерді қолдануға болады.  

 

Жай  мәтінді  Жұмыс  өрісінде  шерте  отырып  және  мәтінді  тере  отырып 

объектілердің ішіне енгізе беруге болады.  

CorelDRAW  мәтінді  қайта  құрудың  жай  және  тез  жолын  ұсынады.  Қайта 

құрғыңыз келетін мәтінге тышқанның сол жақ батырмасымен шертіңіз, және 

ашылған  контексті  мәзірде Convert To Artistic Text (қалыпты  мәтінге 

айналдыру) немесе Convert To Paragraph Text (жай мәтінге айналдыру) деген 

команданы таңдаңыз.  

    Көпбұрыштар мен жұлдыздардың формаларын өзгерту 

Фигура  құралы  көпбұрыш  формасын  айналы  түзету  процесінің  көмегімен 

өзгертуге  мүмкіндік  береді.  Айналы  түзету  көпбұрыш  пен  жұлдыздың 

ыормасын  қисық-объект  формасының  модификациясына  сай  өзгертеді 

 

37

 

(«Түзулердің,  қисықтардың  және  қисық-объектілердің  формаларын 

өзгертуді»  қараңыз).  Айналы  түзету  мен  басқа  түйіндерді  өзгертуден 

айырмашылығы  көпбұрыш  түйіндеріне  амал  қолдану  кезінде  оның 

симметриясын сақтап қалуда. Көпбұрыш симметриясы оның әрбір түйінінің 

барлық басқа түйіндерімен байланыстылығында. Осылайша, түйіннің өзгеруі 

тікбұрыштың барлық түйіндеріне әсер етеді.  

 

Мысалы,  тікбұрышта 10 түйін  бар  болсын - әрбір  бұрыш  пен 

жаққа  біреуден.  Барлық  бұрыштық  түйіндер  бір-бірімен 

байланысты.  Сол  сияқты  жақ  түйіндері  де.  Көпбұрыш 

жақтарының түйіндерін тарту кезінде оның ортасына бағытталуы 

бойынша жақтың басқа барлық түйіндері сол сияқты орталыққа 

орын ауыстырады.     

Айналу 

Объектінің айналуы кезінде көлденең және тік өлшем сызықтары объектінің 

ориентациясына  тәуелсіз  көлденең  және  тік  болып  қала  береді.  Көлбеу 

өлщем  сызықтары  өздері  белгілейтін  объектілермен  қоса  бұрылады. 

Объектіні бұру жағдайында көлденең және тік өлшем сызықтарын қарағанда 

көлбеу өлшем сызығы маңызды болады.  

Қисықтық 

Байланыстық  өлшем  сызығына  және  объектіге  қисықтық  опреациясын 

қолдану (немесе тек қана объектіге) өлшем сызығының қисаюына әкелмейді. 

CorelDRAW  тек  қана  өзгертілген  қашықтыққа  сәйкес  мәтін  өлшемін 

жаңартады.  

Созу 

Қандай  да  бір  бағытта  объектіні  созу  өлщем  сызығының  созылуына  әкеліп 

соғады. CorelDRAW жаңа қашықтыққа сәйкес мәтін өлшемін жаңартады.  

 

Ұсынылатын әдебиет [1,2,3,6,11] 

СДЖ-ге арналған бақылау жұмыстары (1,2 тақырып) [1,2,3,6,11] 

Келесі сұрақтарға жауап беріңіз: 

1.

 

Машиналық графиканың түрлері 

2.

 

Векторлы және растрлы графиканың арасындағы айырмашылық? 

3.

 

CorelDRAW графикалық редакторы 

а) Жұмыстың негізгі принципі 

б) Түйіндердің құрылуы және тағайындалуы 

в) Мәтінді түзетудің әдістері 

г) Жай мәтін мен өрнектік мәтіннің негізгі айырмашылығы  

д) Объектілерді топтау кезінде не болады? 

е) Жұмыста Безье қисығынан қисық құралы немен ерекшеленеді? 

 

Тақырып 15-16.  Комьютерлік желілер. Internet (2 сағат) 

Дәріс жоспары 

1.

 

Компьютерлік желі деген не? 

2.

 

Желілердің тағайындалуы. 

3.

 

Желілердің құрылуы. 

 

38

 

4.

 

Желілер топологиясы. 

5.

 

Желілер деңгейлері. 

6.

 

Internet, браузерлер. 

7.

 

Басты хаттамалар. 

 

Компьютердік  желі  (ағыл. Computer NetWork, net-желі, work-жұмыс) – 

хаттармен  ауысу  және  пайдаланушылардың  желінің  бағдарламалық, 

техникалық,  ақпараттық  және  ұйымдастырушы  ресурстарына  қатынауын 

қамтамасыз  ететін  байланыс  каналдары  және  коммутация  құралдарының 

көмегімен біртұтас жүйеге біріктірілген компьютерлер жүйесі. Компьютерлік 

желілерді  түйіндер  (компьютерлер  мен  желілік  құрал-жабдық)  және 

біріктіруші  тармақтар  (байланыс  каналдары)  жиынтығы  ретінде  көрсетеді. 

Желі  тармағы – бұл  екі  сыбайлас  түйіндерді  біріктіретін  жол.  Түйіндердің  

мынадай түрлерін ажыратады: шектік, яғни тек қана бір тармақтың ұшында 

орналасқан, аралық, бірнеше тармақтың ұшында орналасқан, және сыбайлас 

– ешқандай басқа түйіндері жоқ, тек бір ғана жолмен біріктірілген түйіндер. 

Компьютерлер  желіге  әртүрлі  әдістермен  қосыла  алады.  Компьютерлердің, 

кабельдердің  және  басқа  компоненттердің  логикалық  және  физикалық 

қосылуы оның топологиясы деп аталады. Топология желілердің өлшемдеріне 

тәуелсіз қасиеттерін сипаттайды.  

  Әртүрлі  компьютерлердің  арасындағы  ақпараттық  байланысты 

ұйымдастырусыз  шешілмейтін  немесе  қиын  шешілетін  мәселелерді  атап 

шығайық: 

•

 

 ақпаратты  үлкен  арақашықтықарға  (жүздеген,  мыңдаған 

километр) тасымалдау; 

•

 

 бірнеше  компьютердің  бір  мезетте  қуатты  процессорды,    

жинақтаушыны,  жоғары  өндіруші  лазерлік  принтерді,  деректер  қоры, 

программалы  қамтамасыздандыру  сияқты  аппараттық,  программалық, 

немесе ақпараттық ресурстады қолдану; 

•

 

 ақпаратты бір компьютерден екіншісіне флоппи-дисководтардың 

сәйкес келмеуі жағдайында (5,25 және 3,5 дюйм) тасымалдау; 

•

 

 үлкен  жобаны  жасауда  бірігіп  жұмыс  істеу,  шатасудың  алдын-

алу  барысында  орындаушылардың  барлығында  жалпы  деректердің  соңғы 

көшірмесі болу тиіс; 

Компьютер аралық байланысты ұйымдастырудың үш негізгі әдісі бар: 

•

 

қатар тұрған екі компьютерді олардың коммуникативтік порттарына 

арнайы кабель жалғау арқылы; 

•

 

бір  компьютерден  екіншісіне  ақпаратты  модем  көмегімен  сымдық 

немесе серіктік байланыс желілері арқылы жіберу; 

•

 

компьютерлерді компьютерлік желіге біріктіру. 

 

Екі  компьютердің  арасындағы  байланысты  ұйымдастыру  үшін  бір 

компьютер  ресурстарды  жеткізуші  роліне  ие  болса,  екіншісіне – сол 

ресурстарды қолдану ролі беріледі.  Бұл жағдайда бірінші компьютер сервер 

 

39

 

деп,  ал  екіншісі – тұтынушы  немесе  жұмыс  станциясы  деп  аталады. 

Жұмысты 

тек 

компьютер-клиентте 

ғана 

арнайы 

программалық 

қамтамасыздандырудың  басқаруымен  істей  аласыз.  Сервер  (ағ. serve – 

қызмет  көрсету) – бұл  үлкен  көлемді  сыртқы  жадысы  бар,  басқа 

компьютерлерді  бірігіп  қолданылатын  қымбат  ресурстарды  бөлу  жолымен 

басқаратын жоғары өндірістік компьютер.  Тұтынушы (жұмыс станциясы) – 

сервер қызметтеріне сұраныс бере алатын кез-келген компьютер.  

Мысалы,  орталық  деректер  қоры  орналасқан  қуатты  компьютер – 

сервер,  ал  программасы  керек  кезде  сервердегі  ақпаратқа  сұраныс  жасай 

алатын  жай  компьютер.  Кейбір  жағдайларда  компьютер  бір  уақытта 

тұтынушы  да,  сервер  де  бола  алады.  Яғни  ол  өз  ресурстарын  басқа 

компьютерлерге ұсына алады және олардағы ресурстарды қолдана алады. 

Сонымен  қатар  тұтынушы  деп  қолданушы  атынан  сервер  қызметін 

алатын  қолданбалы  программаны  атайды.  Сәйкесінше,  компьютердің  басқа 

компьютерлерге  қызмет  көрсету  мүмкіндігін  беретін  программалық 

қамтамасыздандыруды 

сервер 

деп 

атайды. 

Жеке 

компьютерлер 

интерфейстерінің  бір-біріне  сәйкес  келмеуін  түзету  үшін  коммуникация 

протоколдары  деп  аталатын  арнайы  стандарттар  жасалады.  Коммуникация 

протоколдары – деректерді  жіберудің  түрлі  құралдарының  арасындағы 

алмасудың  ережелер  жинағы.  Жіберу  жылдамдығы,  деректер  форматтары, 

қателерді бақылау үшін протоколдар бар. 

Желімен  жұмыс  істеу  үшін  берілген  протоколға  сәйкес  деректерді 

жіберуді 

қамтамасыздандыратын 

арнайы 

желілік 

программалық 

қамтамасыздандыру.  Коммуникация  протоколдары  деректердің  толық 

көлемін  бірдей  өлшемді  жеке  блоктарға  бөлуді  қарастырады.  Кейін 

пакеттерді  дұрыс  ретпен  жинау  үшін  оларды  номерлейді.  Пакеттегі 

деректерге шамамен осындай қосымша ақпарат қосылады: 

Қабылдаушыны

ң 

адресі 

Жіберушінің 

адресі 

Ұзындығы 

Деректер 

Бақылау 

сумма 

өрісі 

Пакет  деректерінің  бақылау  суммасы  қателерді  бақылау  үшін  қажет. 

Бірінші  рет  ол  жіберуші  компьютермен  есептеледі.  Пакет  жіберілгеннен 

кейін  бақылау  суммасы  қабылдаушы  компьютермен  қайтадан  есептеледі. 

Егер мәндері сәйкес келмесе, пакет деректеріне жіберу кезінде зақым тигенін 

білдіреді.Ондай  пакет  жойылады  да  жіберушіге  пакетті  қайтадан  жіберуге 

автоматты түрде сұраныс жіберіледі. 

Байланыс 

орнатылғанда 

коммуникациялық 

каналдар 

мен 

протоколдарды  келістіру  үшін  құрылғылар  белгілермен  алмасады.  Бұл 

процесс байланыс орнатуды бекіту деп аталады. 

 

Компьютерлік желі дегеніміз не? 

Компьютерлік желі (ағ. Computer NetWork, net – желі,  work - жұмыс) – 

байланыс  каналдары  мен  коммутация  құралдары  арқылы  бір  жүйеге 

хабарламалармен 

алмасу 

және 

қолданушылардың 

программалық, 

техникалық,  ақпараттық  және  желінің  ұйымдастырушылық  ресурстарына 

 

40

 

енуі үшін қосылған компьютерлер жиынтығы. Компьютерлік желіні түйіндер 

(компьютерлер  мен  желілік  құрылғылар)  мен  оларды  қосатын  бұтақтар 

(байланыс  каналдары)  жиынтығы  түрінде  келтіреді.  Желі  бұтағы – екі 

көршілес  түйінді  қосатын  жол.  Түйіндердің  бірнеше  түрі  бар:  шеткі – бір 

бұтақтың  ғана  шеттерінде  болатын;  аралық – бір  түйіннен  көп  түйіндердің 

шеттеріндегі; көршілес – ондай түйіндер басқа түйіндері жоқ кем дегенде бір 

жолмен  қосылған.  Компьютерлер  желіге  түрлі  жолдармен  қосыла  алады. 

Желіні  құрайтын  компьютерлерді,  кабельдерді  және  басқа  компоненттерді 

қосудың  логикалық  және  физикалық  тәсілдері  желінің  топологиясы  деп 

аталады.  Топология  желілердің  өлшемдеріне  тәуелсіз  қасиеттерін 

сипаттайды.  Бұл  кезде  бұл  объектілердің  жұмыс  істеу  принципі  және 

өнімділігі,  олардың  типтері,  канал  ұзындықтары  ескерілмейді,  бірақ  бұл 

факторлар жобалау кезінде өте маңызды.  

 

Желі топологиясының неғұрлым кең таралған түрлері. 

 

Сызықтық желі. Тек екі шеткі түйіннен, аралық түйіндердің кез-келген 

санынан тұрады және кез-келген екі түйін арасында тек бір жол бар. 

 

Сақиналы  желі.  Әрбір  түйінге  екі  және  тек  қана    екі  тармақ  қосылған 

желі. 

 

Ағаш  тәрізді  желі.  Екіден  көп  шеткі  түйін  және  екі  аралық  түйіні  бар 

желі және желідегі екі түйіннің арасында тек бір жол бар. 

 

Ұяшықты желі. Тым болмаса екі түйіні бар желі және олардың арасында 

екі немесе одан да көп жол бар. 

 

Географиялық таралу дәрежесі бойынша компьютерлік желілерді қалай 

бөледі? 

Географиялық  таралу  дәрежесі  бойынша  желілерді  локалды,  қалалық, 

корпоративті,  глобалды  және  т.б.  деп  бөледі.  Локалды  желі (LAN – Local 

Area Network) – бір  бөлменің,  ғимараттың  немесе  өнеркәсіп  аумағында 

шектелген  компьютерлер  қатарын  байланыстыратын  желі.  Глобалды  желі 

(World Area Network) – бір-бірінен  географиялық  үлкен  қашықтықтарға 

алшақтатылған  компьютерлерді  қосатын  желі.  Локалды  желіге  қарағанда 

коммуникациясы  ұзартылған  (серіктік,  кабельді  және  т.б.).  Глобалды  желі 

локалды  желілерді  біріктіреді.  Қалалық  желі (Metropolitan Area Network) – 

үлкен қаланың ақпарттық қажеттіліктеріне қызмет көрсететін желі.  

 

жүктеу/скачать 0,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: