Ағынды сулардың технологиялық түсініктемесі

Кіріспе
Су-құнды табиғи ресурс. Ол өмірдің негізін құрайтын метаболизм процестерінде ерекше рөл атқарады. Өнеркәсіптік және ауылшаруашылық өндірісінде судың маңызы зор. Адамның, барлық өсімдіктер мен жануарлардың күнделікті қажеттіліктері үшін оның қажеттілігі белгілі. Көптеген тіршілік иелері үшін ол тіршілік ету ортасы ретінде қызмет етеді.

Жер бетіндегі судың жалпы мөлшері 14000 миллион км3 деп бағаланады. Алайда пайдалануға жарамды тұщы судың стационарлық қорлары гидросфера көлемінің тек 0,3% - ын құрайды (шамамен 4 млн.км3).

Жер шарының барлық өзендеріндегі судың бір реттік мөлшері шамамен 1200 км3 құрайды, бұл көлем шамамен 12 күн сайын жаңарып отырады.

Қалалардың өсуі, өнеркәсіптің қарқынды дамуы, ауыл шаруашылығының интенсификациясы, суармалы жерлердің едәуір кеңеюі, мәдени-тұрмыстық жағдайлардың жақсаруы және басқа да факторлар сумен қамтамасыз ету проблемаларын күрделендіре түсуде.

Суға деген қажеттілік орасан зор және жыл сайын артып келеді. Сумен жабдықтаудың барлық түрлері бойынша жер шарындағы судың жыл сайынғы шығыны 3300-3500 км3 құрайды. Бұл ретте барлық су тұтынудың 70% - ы ауыл шаруашылығында пайдаланылады.

Химиялық және целлюлоза-қағаз өнеркәсібі, қара және түсті металлургия көп суды пайдаланады. Энергетиканың дамуы суға деген қажеттіліктің күрт артуына әкеледі. Судың едәуір мөлшері мал шаруашылығы саласының қажеттіліктері үшін, сондай-ақ халықтың тұрмыстық қажеттіліктері үшін жұмсалады. Тұрмыстық қажеттіліктер үшін пайдаланылғаннан кейін судың көп бөлігі ағынды сулар түрінде өзендерге қайтарылады.

Тұщы су тапшылығы қазірдің өзінде әлемдік проблемаға айналып отыр. Барлық өсіп отырған қажеттіліктерін өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы суда мәжбүрлейді, барлық елдер, әлем ғалымдарының искать әр түрлі құралдар осы проблеманы шешу үшін.

Қазіргі кезеңде су ресурстарын ұтымды пайдаланудың мынадай бағыттары айқындалады: Тұщы су ресурстарын неғұрлым толық пайдалану және кеңінен молықтыру; су айдындарының ластануын болдырмауға және тұщы суды тұтынуды барынша азайтуға мүмкіндік беретін жаңа технологиялық процестерді әзірлеу.

Ағынды сулар-бұл өндірістік және тұрмыстық қалдықтармен ластанған және аумақтардан шығарылатын сулар (әдетте кәріз жүйелері). Ағынды суларға атмосфералық жауын-шашын нәтижесінде пайда болған сулар да жатады. Көбінесе әлемнің көптеген елдерінде фабрикалар мен зауыттардың ағыны, коммуналдық сектор қызметтерінің нөсер ағыны адамды қоршаған ортаға тастамас бұрын тиісті тазартудан өтпейді. Коммуналдық желілерден жер үсті су айдындарына (өзендер, көлдер, теңіздер) түсетін өнеркәсіптік-тұрмыстық сарқынды сулардың барлық көлемінен 90% - дан астамы қажетті тазартудан өтпей тасталады.

Ағынды сулар үш негізгі категорияға бөлінеді: өндірістік-өнеркәсіптік, тұрмыстық (шаруашылық-фекальды), атмосфералық. Елді мекендер мен кәсіпорындар аумағынан сарқынды суларды қабылдау және бұру үшін кәріз жүйелері мен кәріз желілері бар.

Бастапқыда кәрізден шыққан барлық сулар негізгі сорғы станциясына арнайы резервуарға түседі. Бұл резервуар ең жоғары сағаттардағы жүктемені өтеуге арналған. Қуатты сорғы тазартудың барлық кезеңдерінен өту үшін судың тиісті мөлшерін біркелкі сорады.

Бұл курстық жұмыстың мақсаты: Ағынды суларды тазарту әдістері және спасын бақылау.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілуі керек:

1. Ағынды сулардың жіктелуін қарастырыңыз. "Ағынды су объектілері" ұғымын анықтау.

2. ҚР-дағы сарқынды сулардың жалпы ережелерін қарастыру.

3. Ағынды сулардың сапасын бақылау әдістерін, процесін және бағдарламаларын сипаттау.

4. ҚР ағынды сулардың сапасын қарастырып, тазарту әдістерімен танысу.

1Ағынды сулардың технологиялық түсініктемесі

1.1 Ағынды суларды тазартудың заманауи технологиялары мен әдістері
Қоршаған ортаны қорғау проблемасы су қоймаларын ластанудан қорғаудың тиімділігі жоғары жүйелерін жедел енгізуді талап етеді.

Су сапасының нашарлауына және гидробионттардың қалыпты өмір сүру жағдайларының бұзылуына әкелетін су объектілерін ластаудың негізгі көзі өнеркәсіптік сарқынды суларды ағызу болып табылады. Қазіргі уақытта ластанудың салдарынан әлемнің көптеген су қоймалары балық шаруашылығы мен санитарлық-тұрмыстық суды пайдалану көздері ретінде өз маңызын жоғалтты.

Өнеркәсіптік сарқынды суларды тазарту және техникалық және шаруашылық-ауыз су мақсаттары үшін суды дайындау проблемасы жыл сайын үлкен маңызға ие болып келеді. Тазалаудың күрделілігі ағынды сулардағы қоспалардың төтенше әртүрлілігімен байланысты, олардың саны мен құрамы жаңа өндірістердің пайда болуына және қолданыстағы технологияның өзгеруіне байланысты үнемі өзгеріп отырады[1].

Қазіргі уақытта Ағынды суларды белсенді шламмен тазарту әдісі Ағынды суларды өңдеуде ең әмбебап және кеңінен қолданылады. Техникалық оттегін, белсенділігі жоғары симбиотикалық лай дақылдарын, биохимиялық тотығу стимуляторларын, аэротенктердің әртүрлі жетілдірілген құрылымдарын, аэрациялық жабдықтарды және белсенді лай бөлу жүйелерін пайдалану биологиялық тазарту әдісінің өнімділігін бірнеше есе арттыруға мүмкіндік берді. Маңызды резервтер масса алмасуды күшейту саласында да жасырылған.

Проблема биологиялық тазарту ағынды суларды алады өсе түскен халық шаруашылық маңызы бар.
1.2 Жер үсті және жер асты суларының ластану түрлері
Су ресурстарының ластануы деп су қоймаларындағы судың физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттерінің сұйық, қатты және газ тәрізді заттардың төгілуіне байланысты, осы су қоймаларындағы суды пайдалану үшін қауіпті ететін немесе қолайсыздықтар туғызатын, халық шаруашылығына, халықтың денсаулығы мен қауіпсіздігіне зиян келтіретін кез келген өзгерістері түсініледі

Жер үсті және жер асты суларының ластануын келесі түрлерге бөлуге болады:

механикалық-негізінен ластанудың беткі түрлеріне тән механикалық қоспалардың құрамын арттыру;

химиялық - суда уытты және уытты емес органикалық және бейорганикалық заттардың болуы;

бактериялық және биологиялық-суда әртүрлі патогендік микроорганизмдердің, саңырауқұлақтар мен ұсақ балдырлардың болуы;

радиоактивті-жер үсті немесе жер асты суларында радиоактивті заттардың болуы;

жылу-жылу және атом электр станцияларының қыздырылған суларын су қоймаларына шығару.

Өнеркәсіптік және коммуналдық кәсіпорындардың, ірі мал шаруашылығы кешендерінің жеткіліксіз тазартылған сарқынды сулары, кен қазбаларын игеру кезіндегі өндіріс қалдықтары; шахталардың, кеніштердің сулары, ағаш материалдарын өңдеу және олардың қорытпалары; су және темір жол көлігінің төгінділері; зығырды бастапқы өңдеу қалдықтары, пестицидтер және т. б. су айдындарын ластаудың және ластаудың негізгі көздері болып табылады. Табиғи су қоймаларына түсетін ластаушы заттар судың сапалы өзгеруіне әкеледі, олар негізінен судың физикалық қасиеттерінің өзгеруінде көрінеді, атап айтқанда, жағымсыз иістердің, дәмдердің және т.б. пайда болуы; судың химиялық құрамының өзгеруінде, атап айтқанда, зиянды заттардың пайда болуы, су бетінде өзгермелі заттардың болуы және оларды су қоймаларының түбіне қою.

Өндірістік ағынды сулар негізінен өндіріс қалдықтарымен және шығарындыларымен ластанған. Олардың сандық және сапалық құрамы әр түрлі және салаға, оның технологиялық процестеріне байланысты; олар екі негізгі топқа бөлінеді: құрамында Бейорганикалық қоспалар бар, соның ішінде улы және улар бар.

Бірінші топқа сода, сульфат, азот-тук зауыттарының ағынды сулары, қорғасын, мырыш, никель кендерін байыту фабрикалары және т.б. кіреді, олардың құрамында қышқылдар, сілтілер, ауыр металл иондары және т. б. бар[2].

Екінші топтағы Ағынды суларды мұнай өңдеу зауыттары, мұнай-химия зауыттары, Органикалық синтез кәсіпорындары, Кокс химиясы және т.б. ағызады, ағынды суларда әртүрлі мұнай өнімдері, аммиак, альдегидтер, шайырлар, фенолдар және басқа да зиянды заттар бар. Осы топтағы ағынды сулардың зиянды әсері негізінен тотығу процестерінде болады, нәтижесінде судағы оттегінің мөлшері азаяды, оған биохимиялық қажеттілік артады, судың органолептикалық көрсеткіштері нашарлайды.

Қазіргі кезеңде мұнай мен мұнай өнімдері ішкі су қоймаларының, сулар мен теңіздердің, мұхиттардың негізгі ластаушылары болып табылады. Тоғандарға түсіп, олар ластанудың әртүрлі формаларын жасайды: суда еритін немесе эмульсияланған суда жүзетін мұнай пленкасы. Мұнай өнімдері, түбіне ауыр фракциялар және т.б. бұл жағдайда иіс, дәм, түс, беттік керілу, судың тұтқырлығы өзгереді, оттегінің мөлшері азаяды, зиянды органикалық заттар пайда болады, су улы қасиетке ие болады және адамдарға ғана емес қауіп төндіреді. 12 ж. Мұнай бір тонна суды тұтынуға жарамсыз етеді.

Өнеркәсіптік сулардың зиянды ластаушысы фенол болып табылады. Ол көптеген мұнай-химия кәсіпорындарының ағынды суларында кездеседі. Сонымен қатар, су объектілерінің биологиялық процестері күрт төмендейді, олардың өзін-өзі тазарту процесі, су карболдың ерекше иісін алады.

Целлюлоза және қағаз өнеркәсібінің ағынды сулары су объектілері тұрғындарының өміріне теріс әсер етеді. Ағаш массасының тотығуы оттегінің едәуір мөлшерін сіңірумен бірге жүреді, бұл уылдырық, қуыру және ересек балықтардың өліміне әкеледі. Талшықтар мен басқа ерімейтін заттар суды бітеп, оның физика-химиялық қасиеттерін нашарлатады. Балықтарда және олардың жемінде - омыртқасыздарда - моль қорытпалары теріс әсер етеді. Шіріген ағаш пен қабығынан суға түрлі таниндер шығады. Шайыр және басқа да экстрактивті өнімдер ыдырайды және көптеген оттегін сіңіреді, бұл балықтың, әсіресе кәмелетке толмағандар мен уылдырықтың өліміне әкеледі. Сонымен қатар, моль қорытпалары өзендерді қатты бітеп тастайды, ал топляк көбінесе олардың түбін толығымен бітеп, балықты уылдырық шашатын жерлер мен жем орындарынан айырады.

Атом электр станциялары өзендерді радиоактивті қалдықтармен ластайды. Радиоактивті заттар ең кішкентай планктонды микроорганизмдер мен балықтармен шоғырланған, содан кейін олар азық-түлік тізбегі арқылы басқа жануарларға беріледі. Планктондық тұрғындардың радиоактивтілігі олар өмір сүретін Судан мың есе жоғары екендігі анықталды.

Радиоактивтілігі жоғары сарқынды сулар (1 л және одан да көп 100 кюри) жер асты ағынсыз бассейндерге және арнайы резервуарларға көмілуі тиіс.

Халықтың өсуі, ескілерінің кеңеюі және жаңа қалалардың пайда болуы ішкі су қоймаларына тұрмыстық ағындардың ағынын едәуір арттырды. Бұл ағындар өзендер мен көлдерді патогендік бактериялар мен гельминттермен ластау көзіне айналды. Су қоймаларын күнделікті өмірде кеңінен қолданылатын синтетикалық жуғыш заттар одан да көп ластайды. Олар өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында кеңінен қолданылады. Олардың құрамындағы химиялық заттар ағынды сулармен өзендер мен көлдерге ағып, су объектілерінің биологиялық және физикалық режиміне айтарлықтай әсер етеді. Нәтижесінде судың оттегімен қанықтыру қабілеті төмендейді, органикалық заттарды минералдандыратын бактериялардың белсенділігі паралич болады.

Су қоймаларының пестицидтермен және минералды тыңайтқыштармен ластануы үлкен алаңдаушылық тудырады, олар алқаптардан жаңбыр мен еріген су ағындарымен бірге келеді. Зерттеулер нәтижесінде, мысалы, судағы суспензия түріндегі Инсектицидтер өзендер мен көлдерді ластайтын мұнай өнімдерінде ерігені дәлелденді. Бұл өзара әрекеттесу су өсімдіктерінің тотығу функциясының айтарлықтай әлсіреуіне әкеледі. Тоғандарға бір рет пестицидтер планктонда, бентоста, балықта жиналады, ал тамақтану тізбегі адам ағзасына енеді, жеке органдарға да, тұтастай ағзаға да теріс әсер етеді.

Мал шаруашылығының күшеюіне байланысты ауыл шаруашылығының осы саласындағы кәсіпорындардың ағындары барған сайын байқалады.

Құрамында өсімдік талшықтары, жануарлар мен өсімдік майлары, фекальды масса, жемістер мен көкөністердің қалдықтары, тері және целлюлоза-қағаз өнеркәсібінің, қант және сыра қайнату зауыттарының, ет-сүт, консерві және кондитер өнеркәсібі кәсіпорындарының қалдықтары бар сарқынды сулар су қоймаларының органикалық ластануының себебі болып табылады.

Ағынды суларда, әдетте, Органикалық заттардың шамамен 60%-ы, Органикалық заттардың бірдей санатына коммуналдық, медициналық-санитарлық сулардағы және Былғары және жүн жуу кәсіпорындарының қалдықтарындағы биологиялық (бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар, балдырлар) ластану жатады.

Жылу электр станцияларының және басқа өндірістердің қыздырылған ағынды сулары" термиялық ластануды "тудырады, бұл өте ауыр зардаптарға қауіп төндіреді: қыздырылған суда оттегі аз, жылу режимі күрт өзгереді, бұл су объектілерінің флорасы мен фаунасына теріс әсер етеді, ал су қоймаларында жаппай даму үшін пайдалы жағдайлар туындайды.көк-жасыл балдырлар - "Гүлдену суы". Өзендер рафтинг кезінде, гидроэнергетикалық құрылыста ластанады, ал навигациялық кезеңнің басталуымен өзен флотының кемелерімен ластану артады.

2. 
   ҚР ағынды сулардың сапасын бақылау
   

Ағынды суларды тазарту-зиянды заттарды жою немесе жою мақсатында Ағынды суларды өңдеу. Ағынды суларды ластанудан босату-күрделі өндіріс. Онда, кез-келген басқа өндіріс сияқты, шикізат (ағынды сулар) және дайын өнім (тазартылған су) бар.

Ағынды суларды тазарту әдістерін механикалық, химиялық, физика-химиялық және биологиялық деп бөлуге болады, бірақ олар бірге қолданылған кезде ағынды суларды тазарту және залалсыздандыру әдісі біріктірілген деп аталады. Әр жағдайда осы немесе басқа әдісті қолдану ластанудың сипатымен және қоспалардың зияндылық дәрежесімен анықталады[3].

Механикалық тазалау.

Механикалық тазарту кезінде сарқынды сұйықтықтан ондағы ерімейтін және ішінара коллоидтық күйдегі ластанулар жойылады. Ағынды сұйықтықтағы қалдықтар (қағаз, шүберек, сүйек, көкөністерден тазарту, түрлі өндірістік қалдықтар) алдын ала тормен ұсталады.

Минералды ластану (құм, шлак және т.б.) құм ұстағыштар деп аталатын құрылымдарда тұндырылады.

Тоқтатылған күйдегі органикалық ластанудың негізгі бөлігі ағынды сұйықтықтан тұндырғыштарға түседі, олар құрылымы мен олардағы ағынды сұйықтықтың қозғалыс сипаты бойынша көлденең, тік және радиалды болады. Тұндырғыштарда пайда болған ерімейтін заттар (тұнба) кейіннен өңдеу үшін мезгіл-мезгіл алынып тасталады.

Ағынды сұйықтықтың аз мөлшерін (тәулігіне 25 м дейін) тазарту үшін көлденең тұндырғыштар болып табылатын тұндырғыш резервуарлар (септиктер) қолданылады, оларда тұнба ұзақ уақыт жиналып, шіріп кетеді. Сонымен қатар, көлденең тұндырғыштың (жоғарғы бөлігі) және тұндыру камерасының (төменгі бөлігі) үйлесімі болып табылатын екі деңгейлі тұндырғыштар қолданылады.

Органикалық заттардың басым құрамы бар көлденең, тік және радиалды тұндырғыштардың тұнбасы метантенктер деп аталатын арнайы құрылыстарда ашытуға (ыдырауға) ұшырайды.

Септиктерден, екі қабатты тұндырғыштардан және метантенктерден тұнба ашытылғаннан кейін арнайы тұнба алаңдарында ашық ауада тұнбаны табиғи кептіру жолымен немесе жасанды әдістермен - вакуум - сүзу, термиялық кептіру арқылы жүзеге асырылатын сусыздануға ұшырайды. Суды бөліп алғаннан кейін (дегидратация) ашытылған тұнбаны тыңайтқыш ретінде қолдануға болады.

Сурет 1. Ағынды судың тазарту әдістері

Химиялық тазарту

Тазартудың тотығу әдісі құрамында улы қоспалар (цианидтер, мыс пен мырыштың кешенді цианидтері) немесе ағынды сулардан алуға, сондай-ақ басқа әдістермен (күкіртсутек, сульфидтер) тазартуға болмайтын қосылыстар бар өндірістік сарқынды суларды залалсыздандыру үшін қолданылады. Ағынды сулардың мұндай түрлері Машина жасауда (гальваникалық жабындар цехтары), тау-кен өндірісінде (қорғасын-мырыш және мыс кендерін байыту фабрикалары), мұнай химиясында (мұнай өңдеу және мұнай-химия зауыттары), целлюлоза және қағаз өндірісінде (целлюлоза цехтары) және басқа салаларда кездеседі.

Тар мағынада тотығу дегеніміз-кез - келген заттың оттегімен қосылу реакциясы, ал кеңірек айтқанда-кез-келген химиялық реакция, оның мәні электрондарды атомдардан немесе иондардан алу болып табылады. Өндірістік ағынды суларды залалсыздандыру тәжірибесінде хлор, кальций және натрий гипохлориті, хлорлы әк, хлор диоксиді, озон, техникалық оттегі және ауа оттегі тотықтырғыш ретінде қолданылады[4].

Хлорлау

Озондау

Судағы озонның ерігіштігі РН мен судағы қоспалардың мөлшеріне байланысты. Суда қышқылдар мен тұздар болған кезде озонның ерігіштігі артады, ал сілтілер болған кезде азаяды.

Озон ауада және сулы ерітіндіде өздігінен ыдырап, оттегіге айналады. Су ерітіндісінде озон тез ыдырайды. Температура мен рН жоғарылаған сайын озонның ыдырау жылдамдығы күрт артады.

Озонды әртүрлі әдістермен алуға болады, бірақ ең үнемді-бұл бір-бірінен қысқа қашықтықта орналасқан екі электродтан тұратын озон генераторында (озонаторда) жоғары вольтты электр разряды (5000-25000 В) арқылы ауа немесе оттегінің берілуі.

Озонның өнеркәсіптік өндірісі оттегі молекулаларының бөлінуіне негізделген, содан кейін оттегі атомы жартылай корона немесе корона электр разрядының әсерінен бөлінбеген молекулаға қосылады.

Озонды алу үшін тазартылған және құрғатылған ауаны немесе оттегін қолдану қажет.

Озонизацияны тотығу әдісі ретінде қолдану перспективасы сонымен қатар тазартылған ағынды сулардың тұз құрамының жоғарылауына әкелмейтіндігімен, суды реакция өнімдерімен ластамайтындығымен және процестің өзі толық автоматтандыруға оңай берілетіндігімен байланысты.

Тазартылған суды озондалған ауамен араластыру әртүрлі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін: суды сүзгілер, тесіктер (кеуекті) құбырлар арқылы тазарту, эжекторлармен араластыру[5].

Биологиялық тазарту

Ағынды суларды биологиялық тазарту-бұл күрделі көп деңгейлі құрылымның болуымен сипатталатын белсенді ағынды сулар жүйесінің жұмысының нәтижесі. Бұл процестің негізін құрайтын биологиялық тотығу әр түрлі күрделіліктегі өзара байланысты процестердің үлкен кешенінің нәтижесі болып табылады: Электрон алмасудың элементтік актілерінен биоценоздың сыртқы ортамен күрделі өзара әрекеттесуіне дейін.

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, белсенді тұнбаны қамтитын күрделі көп түрлілік популяцияларға тән белгі-бұл жүйеде динамикалық тепе-теңдікті құру, оған көптеген салыстырмалы түрде аз белсенділік ауытқуларын және жеке түрлердің санын олардың орташа деңгейінен бір бағытта немесе басқа жолмен қосу арқылы қол жеткізіледі.

Биологиялық тазарту құрылыстары мен аппараттары

Биологиялық тазарту табиғи және жасанды жағдайда да жүргізілуі мүмкін.

Табиғи тазарту қондырғыларына мыналар жатады:

1. Тәулігіне 1 м3 және одан аз шығын кезінде пайдаланылатын Сүзгіш құдықтар және тәулігіне 0,5-6 м3 шығын кезінде Сүзгіш кассеталар.

2. Жер асты сүзгілеу алаңдары-тәулігіне 15 м3 дейін және одан артық тұтыну кезінде.

3. Сүзу алаңдары-тәулігіне 1400 м3 және одан аз тұтыну кезінде.

Бұл құрылымдарда сүзгілеу жүктемесі тікелей жерде қолданылатын табиғи топырақтар (құмдар, құмдақтар, жеңіл саздақтар) болып табылады.

4. Тәулігіне 15 м3 және одан да көп шығын кезінде қолданылатын Сүзгіш траншеялар, құм-қиыршық сүзгілер. Бұл құрылыстардың суару және дренаж желісі импортталған топырақтан жасанды сүзгі жүктемесінің қабатында орналасқан. Олар су өткізбейтін немесе әлсіз Сүзгіш топырақ болған кезде орналастырылады.

5. Тәулігіне кемінде 0,1 м3 сүзу коэффициенті бар әлсіз Сүзгіш топырақтарда (саздақтарда) қолданылатын өткізу қабілеті тәулігіне 0,5-6 м3 Сүзгіш кассеталар.

6. Циркуляциялық тотықтырғыш арналар (ЦОК) - тәулігіне 100-1400 м3 тұтыну кезінде.

7. Табиғи немесе жасанды аэрациясы бар биологиялық тоғандар - тәулігіне 1400 м3 тұтыну кезінде.

Тазалау станциясы жыл бойы жұмыс істеген кезде, Егер келесі шарттар қанағаттандырылса, табиғи тазарту құрылыстарын пайдалану ұсынылады:

тазарту станциясы орналасқан аудандағы ауаның орташа жылдық температурасы кемінде 10°С;

жер асты суларының тереңдігі жер бетінен 1 м кем емес;

шағын объектілерге жақын бос алаңдардың болуы[6].

Станцияның маусымдық жұмысы кезінде (тек жазғы кезеңде) орташа жылдық температураға қатысты бірінші шарт алынып тасталады.

Алайда, қолайсыз санитарлық, топырақ-топырақ, климаттық, гидрогеологиялық жағдайларға байланысты топырақ әдістері әрдайым қолайлы бола бермейді. Осыған байланысты жасанды биологиялық тазарту құрылыстарын қолдану қажеттілігі туындайды.

Жасанды түрде жасалған жағдайларда биологиялық тазарту жүргізілетін құрылымдарға мыналар жатады:

1 көбік әйнектен немесе пластмассадан салынған биофильтрлер.

2 Биодиск сүзгілері.

3 Биофильтраторлар.

4 биобарабандары бар Биореакторлар.

5 блок биореакторлар су басқан ершовой тиеу.

6 Толық тотығу әдісімен жұмыс істейтін аэрациялық қондырғылар (ұзартылған аэрация).

7 артық белсенді тұнбаны аэробты тұрақтандыратын аэрациялық қондырғылар [А қосымшасын қараңыз].

Табиғи биологиялық тазарту үшін суару алаңдарын немесе сүзу алаңдарын бөледі және арнайы жабдықтайды (1-схема). Биофильтрлері бар тазарту станциялары (2-схема) орта және шағын елді мекендер үшін салынады.

Ірі қалалардағы Ағынды суларды тазарту үшін аэрация тазарту станциялары (3-схема) салынуда.

Тұнбаны бастапқы және екінші тұндырғыштардан өңдеу метантенкаларда жүргізіледі; содан кейін тұнба сусыздандырылады, яғни тұнба алаңдарында немесе вакуум - сүзгілерде кептіріледі.

Ағынды суларды тазартудың физика-химиялық әдістері

Ағынды суларды тазартудың физика-химиялық әдістеріне мыналар жатады: экстракция, сорбция, булану, кристалдану, флотация, ион алмасу, электролиз, электродиализ, гидроэлектрлік әсерді қолдану және т. б.

Экстракция кезінде ағынды сұйықтық еріткішпен араластырылады, онда ластанудың бұл түрі көп мөлшерде ериді (мысалы, фенолды ағынды сұйықтықтан шығару үшін оған бензол енгізіледі). Еріткіш төменнен беріледі. Оның меншікті ауырлығы ағынды сұйықтықтың нақты салмағынан аз болғандықтан, еріткіш жоғары көтеріледі.

Жоғарыдан жеткізілетін ластанған су еріткішті кездестіреді және оған ластаушы заттарды береді. Тазартылған су төменнен шығарылады, ластанған еріткіш көтеріледі.

Сорбция кезінде сарқынды сұйықтықты ластайтын заттар қатты заттар денелерімен сіңеді (абсорбция) немесе оның белсенді дамыған бетіне түседі (адсорбция). Үшінші жағдайда (химиялық сорбция) ластанған заттың қатты денемен химиялық әрекеттесуі жүреді.

Адсорбция көбінесе өндірістік ағынды суларды тазарту үшін қолданылады. Ол үшін тазартылған ағынды сұйықтыққа сорбент (қатты дене) ұнтақталған түрде қосылып, араластырылады. Ластанумен қаныққан Сорбент тұндыру немесе сүзу арқылы бөлінеді. Сорбент ретінде күл, шымтезек, каолин, Кокс ұнтағы, белсендірілген көмір және т. б. қолданылады.

Буландыру ағынды сұйықтықты ластайтын ұшпа заттарды су буымен айдау деп аталады. Эвапорация мерзімді жұмыс істейтін аппаратта немесе үздіксіз жұмыс істейтін дистилляциялық колонкаларда жүргізіледі.

Жылу алмастырғышта қыздырылған ағынды сұйықтық бағанға түседі, ол арқылы өткір бу ағынды сұйықтықтың қозғалысына өтеді. Ағынды сұйықтықтың Ұшпа ластануы буға айналады. Ластанумен қаныққан бу сіңіру бағанына түседі, онда ол ластанудан тазартады.

Егер ағынды сұйықтықты фенолдан тазарту қажет болса, онда бу одан 100º дейін қыздырылған сілтілік ерітінді арқылы босатылады.

Флотация кезінде ауа көпіршіктерімен бірге дисперсті бөлшектердің пайда болуына негізделген процесс жүреді. Қалқымалы қоспалардың бөлшектерін жабатын және олармен бірге Судан шығарылатын көбік жасау арқылы пайда болады. Көбік жасау үшін су жұқа ауа көпіршіктерімен қаныққан.

Қатты бөлшектер үш фазаның интерфейсіндегі ауа көпіршіктерімен әрекеттеседі: бөлшек-ауа, бөлшек-су, су-ауа.

Ағынды сулардағы бөлшектер су-ауа көпіршігі интерфейсіне жабысып, су бетіне қалқып шығады.

Кристалдану кезінде өндірістік ағынды сулар одан ластануды кристалдар түрінде шығару арқылы тазартылады. Кристалдану әдетте табиғи тоғандар мен су қоймаларында булану арқылы жүреді, өйткені процесс ластанудың жоғары концентрациясымен мүмкін болады[7].

2. 
   Қазақстандағы ағынды суларды тазалау және сапасын бақылау
   

Ағынды сулар адам қызметінің көптеген түрлерінің нәтижесі болып табылады және олардың көлемі жыл сайын артып келеді. Ағынды суларды тазарту мәселесі бірнеше онжылдықтар бойы жұмыс істеп келе жатқан қалалық кәріз тазарту қондырғыларында (КТҚ) шешілуде және олардың тозу деңгейі 60% - дан асады, бұл экологияға теріс әсер етеді.

Ағынды суларды тазартудың төмен сапасы су экожүйелерінің тозуы және ластанған Тұщы су көздерінен су арқылы берілетін аурулар сияқты проблемаларға әкеледі. Мәселе тек Қазақстан үшін ғана өзекті емес. Осылайша, БҰҰ-ның дүниежүзілік есебіне сәйкес, жоғары дамыған елдерді қоспағанда, бүкіл әлемде өндірілетін ағынды сулардың мөлшері және олардың жалпы ластануы үнемі өсіп келеді.

Қазақстанда қалалық КТҚ өткен ғасырдың 50-ші жылдары, ірі қалаларда механикалық тазарту құрылыстары салынып, пайдалануға берілген кезде пайда болды. Бұған дейін қалалық сарқынды сулар тазартусыз сүзу алаңдарына немесе су объектілеріне ағызылатын.

Айта кету керек, ең алдымен, су объектілерінің режимін ескере отырып, ағынды суларды тазарту жүйесін оңтайландыру қажет, бұл үшін ағынды суларды тазарту сапасын реттеудің ұлттық стандарты әзірленуде. Қазіргі қолданыстағы нормалар кеңес заманында қабылданған және еуропалықтардан 6-8 есе асады. Сондай-ақ, КТҚ объектілерін жобалау кезінде КТҚ-ның оңтайлы қуатын дұрыс анықтау қажет. Бұл үшін, бірінші кезекте, елді мекеннің су тұтыну және су бұрудың ағымдағы және перспективалық теңгеріміне сапалы талдау жүргізу талап етіледі[8].

Қазіргі проблеманы шешу үшін ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі "ТКШ ҚазОрталығы" АҚ-мен бірлесіп КТҚ салу және реконструкциялау бағдарламасын әзірледі, оны қаржыландыру мемлекеттік кепілдікпен халықаралық қаржы ұйымдарынан ұзақ мерзімді кредиттік ресурстарды тарту шеңберінде жүзеге асырылатын болады.

Кредитті өтеу салынған және қайта жаңартылған КТҚ объектілерінің болашақтағы ақшалай түсімдері, қызметтің өзге түрлерінен түсетін кірістер, салық жүктемесін азайту есебінен үнемдеу есебінен көзделеді. Бұл процестің артықшылықтарының бірі өңірлерде жобаларды іріктеу және іске асыру, сондай-ақ қолданылатын материалдар, жабдықтар мен технологиялар бойынша техникалық саясатты әзірлеу өлшемшарттары бойынша тәсілдердің бірыңғай жүйесі болып табылады

Осы бағдарлама ағымдағы жылдың наурыз айында ҚР Премьер-министрі Асқар Маминнің төрағалығымен өткен ХҚҰ-мен өзара іс-қимыл жөніндегі үйлестіру кеңесінде мақұлданды.

Бүгінгі күні бірінші кезең бойынша ТЭН әзірленді (11 жоба), оның ішінде 5 жоба бойынша "Мемсараптама" РМК оң қорытындысы алынды, экономикалық сараптама рәсімі жүргізілуде, 6 жоба бойынша 2020 жылдың сәуір айында Мемсараптама қорытындысын алу күтілуде.

Еуропа Қайта Құру және Даму Банкімен және Азия Даму Банкімен бірлесіп конкурстық құжаттаманы әзірлеу және тендерлік рәсімдерге дайындық процесі жүріп жатыр. Күзде мердігерлерді анықтап, жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеуге және КТҚ құрылысына кірісу жоспарлануда. Бұл ретте жабдықты жеткізуші үшін іске қосу-жөндеу жұмыстарын жүргізу, сервистік және оқыту орталықтарын ашу міндетті шарт болып табылады.

Ұсынылып отырған шаралар КТҚ жүйелі проблемаларын шешуге және Қазақстанның сумен жабдықтау және су бұру саласындағы басқару тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді[9].

Жалпы, 2024 жылға қарай Ағынды суларды тазартумен жүз пайыз қамтуға қол жеткізу жоспарланып отыр.

Қазақстанда сарқынды суларды тазарту нормативтері еуропалық стандарттарға әкеледі. Бұл күрделі шығындарды 30% - ға дейін қысқартуға мүмкіндік береді, деп хабарлады ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрі Роман Скляр сумен жабдықтау және су бұру мәселелері жөніндегі Үкімет отырысында.

Ол тазарту құрылыстары 86 қалалық елді мекеннің 58-де орнатылғанын атап өтті. Орташа алғанда, олар 60-тан асады %:

— Оларды 26 қалада қайта жаңарту және 27 қалада салу қажет. Алдын ала бағалау бойынша, бұл проблеманы шешу үшін шамамен 330 млрд теңге қажет. Біз сарқынды суларды тазарту нормативтерін еуропалық стандарттарға келтіруді ұсынамыз, бұл сарапшылардың пікірінше, күрделі шығындарды 30% - ға дейін қысқартуға мүмкіндік береді.

Министрдің айтуынша, Қазақстанда биогаз өндіру және тұнбаны қайта өңдеу мүмкіндігімен энергия тиімді технологиялар енгізілетін болады:

- Сондай-ақ, МЖӘ жобаларын іске асыру кезінде халыққа жүктемені азайту үшін тарифті субсидиялау қажет. Бұл үш жыл ішінде қалалардағы кәріздік тазарту құрылыстарын (өрістерді) толығымен жаңғыртуға мүмкіндік береді.

Қазір қазақстандықтардың 90.2% - ы немесе 16.5 млн-ы орталықтандырылған сумен жабдықтауға қол жеткізе алады, деп хабарлады ИИДМ басшысы:

- Қалаларда өмір сүру сапасын жақсарту үшін ағымдағы жылы халықты орталықтандырылған сумен қамтамасыз етуді 97%-ға дейін, ал 2023 жылы — 100% - ға дейін ұлғайту жоспарлануда. (...) Сондай-ақ, біз ауылдарды кепілді сапалы және көлемді сумен жабдықтау қызметтерімен қамтамасыз ету жоспарын әзірледік. Халқы 200 адамнан аз ауылды ауыз сумен қамтамасыз ету үшін суды тазартудың кешенді блок-модульдерін орнатқан жөн. Бұл 1 333 ауылды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Халқы 200-ден астам 1 274 ауылда орталықтандырылған сумен жабдықтау болады. Санитарлық нормаларға сәйкес келетін сумен жабдықтау қызметтерімен 2 607 ауылда 1.2 млн қазақстандық қамтамасыз етеді.

Ағынды сулар адам қызметінің көптеген түрлерінің нәтижесі болып табылады және олардың көлемі жыл сайын артып келеді. Ағынды суларды тазарту мәселесі қалалық кәріз тазарту қондырғыларында (КТҚ) шешілуде. Бұл объектілер республикада бірнеше ондаған жылдар бойы пайдаланылып келеді, олардың тозу дәрежесі 60% - дан астамды құрайды, тиімділік дәрежесі өте төмен, технологиялар мен жабдықтар үмітсіз ескірген, бұл жиынтығында ақыр соңында экологияға теріс әсер етеді. ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі "тұрғын үй - коммуналдық шаруашылықты жаңғырту мен дамытудың қазақстандық орталығы" АҚ-мен (ТКШ ҚазОрталығы)бірлесіп қалыптасқан проблемаларды шешу жолдарын ұсынады[10].

Ағынды суларды тазартудың төмен сапасы су экожүйелерінің тозуы және ластанған Тұщы су көздерінен су арқылы берілетін аурулар сияқты проблемаларға әкеледі. Мәселе тек Қазақстан үшін ғана өзекті емес. Осылайша, БҰҰ-ның дүниежүзілік есебіне сәйкес, жоғары дамыған елдерді қоспағанда, бүкіл әлемде өндірілетін ағынды сулардың мөлшері және олардың жалпы ластануы үнемі өсіп келеді. Бұл ретте, құжатта атап өтілгендей, сарқынды сулардың негізгі көлемі тиісті өңдеусіз тікелей қоршаған ортаға ағызылады[11].

Қазақстанда қалалық кәріздік тазарту құрылыстары өткен ғасырдың 50-ші жылдарында, ірі қалаларда механикалық тазарту құрылыстары салынып, пайдалануға берілген кезде пайда болды. Бұған дейін қалалық сарқынды сулар тазартусыз сүзу алаңдарына немесе су объектілеріне ағызылатын. Бүгінде ШҚО, Қарағанды және Павлодар облыстарындағы кәріз құрылыстары барынша тозған. Көкшетау, Шалқар, Қапшағай, Семей, Риддер, Қаратау, Саран, Арқалық, Екібастұз қалаларында тозу 90% - дан астамды құрайды. Таразда КТҚ мүлдем жоқ, қалалық ағындар уақытша тұндырғыштар арқылы бірден сүзу алаңдарына тасталады.

Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі ең алдымен су объектілерінің режимін ескере отырып, сарқынды суларды тазартуды нормалау жүйесін оңтайландыру қажет екенін атап өтті. Қазіргі қолданыстағы нормалар кеңес заманында қабылданған және еуропалықтардан 6-8 есе асады. Сондай-ақ, cos нысандарын жобалау кезінде cos-тың оңтайлы қуатын дұрыс анықтау қажет. Ол үшін алдымен елді мекеннің су тұтыну мен су бұрудың ағымдағы және перспективалық теңгеріміне сапалы талдау жүргізу талап етіледі. Бұл, ведомствоның есептеуі бойынша, КТҚ құрылысының құнын 30% - ға дейін төмендетуге және инвестициялық тартымдылықты арттыруға мүмкіндік береді.

- Қазіргі заманғы тазарту құрылыстары-бұл өндірісте қайта пайдалану немесе табиғи су айдындарына түсіру мақсатында ластанған ағындарды жүйелі сүзуге және зарарсыздандыруға арналған инженерлік – техникалық шешімдер кешені, - деп түсіндірді ТКШ Қазорталығында.

Сурет 2. Ағынды сулар

Сондай-ақ КТҚ объектісін тиімді басқаруды ұйымдастыру өте маңызды, өйткені осыдан 5-7 жыл бұрын салынған көптеген құрылыстар бүгінде жобалық нормативтік режимде жұмыс істемейді. Осылайша, ИИДМ ТКШ Қазорталығымен бірге бюджеттен тыс қаржыландыруды тартудан бастап сарқынды суларды тазартудың қазіргі заманғы жоғары технологиялық құрылысын басқаруға дейін ЖКС салу және реконструкциялау жобалары үшін turnkey solution әзірледі.

- КОС қызметінің төңірегінде құрылған бизнестің қосымша табыс табудың көптеген мүмкіндіктері бар екенін атап өту қажет-бұл, мысалы, органикалық тыңайтқыштар өндіру, биогаз өндіру және тағы басқалар. Болашақта бұл жаңа жұмыс орындары мен салықтық түсімдер, - деп хабарлады ТКШ ҚазОрталығы.

Cурет 3. Кәсіпорыннан шығатын ағынды сулар

Кесте 1-ҚР ағынды су сапасының маңызды көрсеткіштері

1 атмосфералық жауын-шашын-ауадан шайылатын ластағыштар (күкірт және азот оксидтері) түрінде, әсіресе оларды қала көшелері мен өнеркәсіптік алаңнан ағызған кезде жуғаннан кейін, олар заттардың массасын: қоқыс, мұнай өнімдері, қышқылдар, фенолдар және т. б.;

2 қалалық (ауылдық) сарқынды сулар-құрамында нәжісі, жуу құралдары (детергенттер), микроорганизмдері, оның ішінде патогенді тұрмыстық сарқынды сулар бар;

3 өнеркәсіптік сарқынды сулар-өнеркәсіптің алуан түрлі салаларында пайда болады, олардың арасында суды неғұрлым белсенді тұтынады (және ластайды): қара металлургия, химия, орман химиясы, мұнай өңдеу өнеркәсібі, энергетика және т. б[14].

Өнеркәсіптік ағындардың химиялық құрамы әр түрлі екені анық, өйткені бүгінде белгілі барлық заттар шығарылады немесе өңделеді. Өнеркәсіптік ағынды сулардың ластануын келесідей атауға болады:

механикалық-негізінен ластанудың беткі түрлеріне тән механикалық қоспалардың құрамын арттыру;

химиялық-суда уытты және уытты емес әсері бар және бейорганикалық заттардың болуы;

бактериялық және биологиялық-суда әртүрлі патогендік микроорганизмдердің, саңырауқұлақтар мен ұсақ балдырлардың болуы;

радиоактивті-жер үсті немесе жер асты суларында радиоактивті заттардың болуы;

жылу-жылу және атом электр станцияларының қыздырылған суларын су қоймаларына шығару.

4 ауылшаруашылық ағындары – құрамында эрозия процесінде жуылған топырақ бөлшектері, тыңайтқыштар құрамына кіретін биогендер, пестицидтер (ауылшаруашылық өсімдіктері мен жануарларын арамшөптерден, паразиттерден, жәндіктерден қорғауға арналған химиялық заттар), ауылшаруашылық жануарларының тамшылары және олармен байланысты бактериялар, пестицидтер, тыңайтқыштар, органикалық заттар, мочевина, азот, фосфор және т. б.

Қазіргі уақытта ережелермен немесе нормалармен заңдастырылған ағынды сулардың бірыңғай жіктемесі жоқ. Ағынды сулар мен олардың қоспаларының бірқатар жіктелуі Ағынды суларды тазарту жұмыстарында келтірілген. Критерийлер ретінде су объектілеріне қоспалардың әсер ету сипаты да қолданылады. ҚР-да ағынды сулардың су қоймаларына әсері бойынша жіктелуі кең таралған (2-кесте).

Кесте 2- ағынды судың су қоймаларына әсері

Жоғарыда айтылғандай, су қоймаларындағы су сапасының нормаланған көрсеткіштеріне қойылатын талаптарды бақылау жер үсті су қоймаларынан су сынамаларын мерзімді іріктеу және талдау арқылы жүзеге асырылады. ГОСТ 2874-82 сәйкес сумен жабдықтау көздерінің жер үсті суларынан сынамаларды талдау айына кемінде 1 рет алынады.

Сынамалар санын және оларды іріктеу орындарын су айдынының гидрологиялық және санитариялық сипаттамаларына сәйкес анықтайды және жергілікті санитариялық-эпидемиологиялық қызмет (СЭС) органдарымен келіседі. Бұл ретте тікелей су жинау орнында және өзендер мен каналдардың ағысы бойынша 1 км жоғары қашықтықта, ал көлдер мен су қоймалары үшін – су жинаудан 1 км қашықтықта 2 диаметрлі орналасқан нүктелерде іріктеу міндетті болып саналады.

Қазіргі уақытта зертханаларда су сынамаларын талдаумен қатар су сапасының 8-10 көрсеткіштерін бір уақытта өлшеуге болатын автоматты су сапасын бақылау станциялары қолданылады: ерітілген оттегінің концентрациясы, электр өткізгіштігі, рН, температура, резервуардағы су деңгейі, тоқтатылған заттардың концентрациясы, мыс концентрациясы және т. б.

Су сынамаларын талдаумен қатар зертханаларда су сапасын бақылаудың автоматты станциялары қолданылады, олар бір уақытта су сапасының 10 немесе одан да көп көрсеткіштерін өлшей алады. Сонымен, судың сапасын бақылаудың отандық жылжымалы Автоматты станциялары суда ерітілген оттегінің концентрациясын (0,025 кг/м3 дейін), судың электр өткізгіштігін (Ом/см дейін), рН сутегі көрсеткішін (4-тен 10-ға дейін), температураны (0-ден 40-қа дейін) өлшейді.с), су деңгейі (0-ден 12 м-ге дейін). Қалқыма заттардың құрамы (0-ден 2 кг/м3 дейін). 2.5.1-кестеде жерүсті және сарқынды сулардың сапасын бақылауға арналған кейбір отандық үлгілік жүйелердің сапалық сипаттамалары келтірілген.

Кесте 3 Қолдану жүйесі

Жүйе (зертхана, кешен)	Қолдану саласы
1 ГХЛ – 66 гидрохимиялық зертханасы	Табиғи және ағынды сулардың құрамы мен қасиеттерін физикалық-химиялық талдау
2 Суды талдау зертханасы	Ауыз судың, су қоймалары суының сапасын, сарқынды сулардың құрамын және олардағы қоспалардың құрамын анықтау
Махаббат-1	Жер үсті суларының физика-химиялық параметрлерін, соның ішінде Cl2, F2, Cu, Ca, Na, фосфаттар, нитридтер концентрациясын автоматты түрде анықтау және жазу.

Кәсіпорындардың тазарту құрылыстарында бастапқы және тазартылған сарқынды сулардың құрамын бақылауды, сондай-ақ тазарту құрылыстары жұмысының тиімділігін бақылауды жүзеге асырады. Бақылау, әдетте, 10 күнде бір рет жүзеге асырылады[16].

Ағынды судың сынамалары боросиликатты шыныдан немесе полиэтиленнен жасалған таза ыдысқа алынады. Талдау сынама алынғаннан кейін 12 сағаттан кешіктірілмей жүргізіледі. Ағынды сулар үшін органолептикалық көрсеткіштер, рН, қалқыма заттардың құрамы, оттегін химиялық тұтыну (ХПК), суда ерітілген оттегінің мөлшері, оттегін биохимиялық тұтыну (ОБК), ШЖК нормаланатын мәндері бар зиянды заттардың концентрациясы өлшенеді.

Ағынды суларды талдау кезінде судың екі органолептикалық көрсеткіші бақыланады: иіс пен түс, ол өтетін жарықтың әртүрлі толқын ұзындығындағы спектрофотометрдегі үлгінің оптикалық тығыздығын өлшеу арқылы анықталады.

Ағынды сулардағы рН мөлшері электрометриялық әдіспен анықталады. Ол сұйықтықтағы рН-ны өлшеу кезінде сұйықтыққа түсетін шыны электродтың потенциалы берілген температура үшін тұрақты мәнге өзгеретініне негізделген (мысалы, 298 К температурада 59,1 мВ, 293 К температурада 58,1 мВ және т.б.). Отандық маркалар рН-метр: КП-5, МТ-58, ЛПУ-01 және т. б.

Ағындардағы ірі дисперсті қоспаларды айқындау кезінде механикалық қоспалардың массалық концентрациясы және бөлшектердің фракциялық құрамы өлшенеді. Ол үшін арнайы сүзгі элементтері және "құрғақ" тұнба массасын өлшеу қолданылады. Сондай-ақ механикалық қоспалардың қалқып шығу (шөгу) жылдамдығы мезгіл-мезгіл анықталады, бұл тазарту құрылыстарын ретке келтіру кезінде өзекті болып табылады.

ХПК мәні күшті тотықтырғыштармен әрекеттесетін судағы тотықсыздандырғыштардың құрамын сипаттайды және судағы барлық тотықсыздандырғыштардың тотығуы үшін қажетті оттегінің мөлшерімен көрінеді. Ағынды су сынамасының тотығуы күкірт қышқылындағы калий бихроматы ерітіндісімен жүргізіледі. ХПК-ны өлшеу не ұзақ уақыт кезеңінде үлкен дәлдікпен жүргізілетін төрелік әдістермен және тазарту құрылыстарының жұмысын немесе судың тұрақты шығысы мен құрамы кезінде су айдынындағы судың жай-күйін бақылау мақсатында күнделікті талдаулар үшін қолданылатын жеделдетілген әдістермен жүзеге асырылады.

Ерітілген оттегінің концентрациясы Ағынды суларды тазартқаннан кейін оларды резервуарға жібермес бұрын өлшенеді. Бұл ағынды сулардың коррозиялық қасиеттерін бағалау және БПК анықтау үшін қажет. Винклердің йодометриялық әдісі концентрациясы 0,0002 кг/м3-ден асатын ерітілген оттегін анықтау үшін жиі қолданылады, аз концентрациялар арнайы бояғыштар мен ағынды сулар арасындағы реакция нәтижесінде пайда болған қосылыстардың түс қарқындылығының өзгеруіне негізделген колориметриялық әдістермен өлшенеді. Ерітілген оттегінің концентрациясын автоматты түрде өлшеу үшін 0 өлшеу шегі бар ЭГ – 152 – 003 құралдары қолданылады ... 0,1 кг / м3, өлшеу шегі 0 болатын" Оксиметр"...0,01 және 0,01 ... 0,02 кг / м3[17].

BPK-аэробты жағдайда тотығу үшін қажет оттегінің мөлшері (миллиграмммен), 1 л ағынды судың құрамындағы органикалық заттардың биологиялық процестері нәтижесінде 20 С кезінде уақыт өте келе ерітілген оттегі мөлшерінің өзгеруін талдау нәтижелері бойынша анықталады.

ШРК белгіленген зиянды заттардың концентрациясын өлшеу әртүрлі тазарту сатыларында, соның ішінде суды су қоймасына шығарар алдында жүргізіледі.

Қорытынды

Қорыта келе, кәсіпорын шығаратын судың ластануын, ағынды сулардан құнды қоспаларды бөлу арқылы едәуір азайтуға болады, химия өнеркәсібі кәсіпорындарында осы мәселелерді шешудің күрделілігі әртүрлі технологиялық процестер мен алынған өнімдерден тұрады. Сондай-ақ, саладағы судың негізгі мөлшері салқындату үшін жұмсалатынын атап өткен жөн. Суды салқындатудан ауаға ауысу өнеркәсіптің түрлі салаларында су шығындарын 70-90% - ға қысқартуға мүмкіндік береді. Осыған байланысты салқындату үшін судың ең аз мөлшерін пайдаланатын жаңа жабдықты әзірлеу және енгізу өте маңызды.

Ағынды суларды тазартудың жоғары тиімді әдістерін, атап айтқанда физика-химиялық әдістерді енгізу су айналымының жоғарылауына айтарлықтай әсер етуі мүмкін, олардың ішіндегі ең тиімдісі реагенттерді қолдану болып табылады. Өндірістік ағынды суларды тазартудың реагенттік әдісін қолдану қоспалардың уыттылығына байланысты емес, бұл биохимиялық тазарту әдісімен салыстырғанда өте маңызды. Бұл әдісті биохимиялық тазартумен бірге де, бөлек те кеңінен қолдану белгілі бір дәрежеде өндірістік ағынды суларды тазартуға байланысты бірқатар мәселелерді шеше алады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

2. Жатанбаев Ж. Основы экологии / Ж Жатанбаев // Алматы, 2003 г.C.64-218

3.Мамбетказиева, Сыбанбеков. Охранаприроды / Мамбетказиева, Сыбанбеков // Алматы, 1990 г.C.54-890

4.Каженбаев С, МахмутовС. Охранаприроды /С.Махмутов, С.Каженбаев // Алматы, 2001 г.C.13-84

5.Достаевич Ж. Общая гидрология /Ж.Достаевич // Алматы образование 1996г.C45-123

6. Жатбаев Ж.Ж. Биосфера и Экология том I / Ж.Ж Жатбаев // Алматы, 2004г.C.43-65

7. Жургенбаев Ж.Ж. Биосфера и Экология том II / Ж.Ж Жургенбаев // Алматы, 2007г.C7.8-237

8. постановление Республики Казахстан «охрана воды и ее использование» от 2000г.

9.журнал» Атамекен " №9,9 мая 2003 года, № 1, 7 января 2007 года,№3,11 февраля 2004 года.

10. Макенбаева А. Е. Способы очистки природных вод / А.Е.Макенбаева // Алматы ,2000г.C.23-89

11. Жуков А. И., Монгайт И. Л және Родзиллер И. Д. Тазалау Әдістері өндірістік сарқынды сулар/А.И.Жуков, И.Л.Монгайт, И.Д.Родзиллер// М. Стройиздат.C.67-342

12. Евилович А.З. Ағынды сулардың жауын-шашынын жою /А.З Евилович // М.: Стройиздат 1989.C.45-349

13. А. Г. Банников , А. К. Рустамов, А. А Вакулин табиғатты қорғау М.: Агропромиздат 1987.C.21-98

14. П. и. Капинос, Н. А. Панесенко табиғатты қорғау Киев: "мектеп" 1991.C.12-78

15. Су ресурстарын кешенді пайдалану және қорғау. О. А. Юшмановтың редакциясымен М.: Агропромиздат 1985.C.34-184

16. Ішкі суларды ластанудан және сарқылудан қорғау әдістері и. К. Гавич М. өңдеген: Агропромиздат 1985.C.40-67