Агробиология
жүктеу/скачать 90,63 Kb.
|
|
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ "АГРОБИОЛОГИЯ" ФАКУЛЬТЕТІ "АГРОНОМИЯ, СЕЛЕКЦИЯ ЖӘНЕ БИОТЕХНОЛОГИЯ" КАФЕДРАСЫ РЕФЕРАТ Тақырыбы: Жасушалық таңдау әдістері Орындаған: Байдуанова.А.Т Қабылдаған:Ешенгалиева А.Н Алматы 2023 Жоспары: I.Кіріспе II.Негізгі бөлім 2.1 Жасушалық іріктеуді анықтау 2.2 Жасушалық іріктеудің негізгі әдістері 2.3 Жасушалық іріктеудің әдістерімен танысу III.Қорытынды Пайдаланған әдебиеттер Кіріспе
Жасушалық таңдау-бұл кейбір жасушалар одан әрі өсіру немесе зерттеу үшін таңдалатын, ал басқа жасушалар лақтырылатын немесе жойылатын процесс. Бұл әдіс ғылымның көптеген салаларында, соның ішінде медицина, ауыл шаруашылығы және биотехнологияда қолданылады.
Негізгі бөлім Жасушалық сұрыптаудың кең таралған әдістерінің бірі-ағын цитометриясы. Ол цитометр деп аталатын құралды қолдануға негізделген, ол жасушаларды олардың мөлшеріне, пішініне және құрамына қарай анықтауға және талдауға мүмкіндік береді. Ағын цитометриясын жасуша бетінде белгілі бір маркердің болуы сияқты белгілі бір сипаттамаларға сәйкес жасушаларды сұрыптау үшін де пайдалануға болады.[1] Ағын цитометрі Жасушалық сұрыптаудың тағы бір әдісі-магниттік сұрыптау. Бұл әдіс Функционалды және жасуша бетіндегі белгілі бір молекулалармен байланысуы мүмкін магниттік микробөлшектерді қолдануға негізделген. Магниттік микробөлшектермен инкубациядан кейін жасушаларды магнит өрісі арқылы қоспадан бөлуге болады. Жасушаларды іріктеу әдістері сонымен қатар белгілі бір қасиеттері бар жасушаларды оқшаулау және өсіру арқылы жасалуы мүмкін жасуша сызықтары мен клондары сияқты жасуша мәдениеті мен селекциясының әртүрлі әдістерін қамтуы мүмкін.[2] Жасушаларды іріктеу әдістері зерттеушілерге жасуша биологиясының әртүрлі аспектілерін, соның ішінде жасушалардың қызметі мен өзара әрекеттесуін және олардың аурулардың дамуындағы рөлін зерттеуге мүмкіндік береді. Медицинада әртүрлі ауруларды диагностикалау және емдеу үшін жасушалық таңдау әдістерін қолдануға болады. Мысалы, жасушаларды олардың маркерлеріне қарай сұрыптау рак клеткаларының кіші түрлерін анықтауға және ең тиімді емдеуді таңдауға көмектеседі. Сонымен қатар, егжей-тегжейлі зерттеу және талдау үшін дің жасушалары немесе айналымдағы ісік жасушалары сияқты сирек жасушаларды оқшаулау үшін жасуша таңдауын қолдануға болады.[3] Ауыл шаруашылығында өсімдіктер мен жануарлардың сорттарын жақсарту үшін жасушалық таңдау әдістерін қолдануға болады. Мысалы, өсімдік жасушаларын сұрыптау зиянкестерге немесе ауруларға төзімді сорттарды оқшаулауға және өсіруге, сондай-ақ тағамдық қасиеттерін арттыруға көмектеседі. Мал шаруашылығында жасушалық іріктеу әдістерін сүт өнімділігі, ет қасиеттері немесе басқа да қажетті сипаттамалары бар жануарларды оқшаулау үшін қолдануға болады. Биотехнология жасушаларды іріктеу әдістеріне де қатты сүйенеді. Оларды дәрі-дәрмектер, ферменттер және биополимерлер сияқты әртүрлі биологиялық өнімдерді жасау және өндіру үшін пайдалануға болады. Қажетті қасиеттері бар жасушаларды дұрыс заттарды тиімдірек өндіру үшін таңдауға және сұйылтуға болады. Жасушаларды іріктеу әдістерінің алуан түрлілігіне қарамастан, олардың әрқайсысының өзіндік артықшылықтары мен шектеулері бар. Әр түрлі әдістерді біріктіру жасушалардың қасиеттері мен функциялары туралы толық көрініс бере алады. Жасушаларды іріктеу технологиясының жылдам ілгерілеуі ғылым мен медицинаның әртүрлі салаларында зерттеулер мен қолданудың жаңа мүмкіндіктерін ашады. Осылайша, жасушалық іріктеу әдістері жасуша биологиясын түсіну мен зерттеуде маңызды рөл атқарады, сонымен қатар медицинада, ауыл шаруашылығында және биотехнологияда қолдану үшін айтарлықтай әлеуетке ие. Белгілі жасушалық іріктеу әдістері келесі тәсілдерді қамтиды: Иммуномагниттік сұрыптау: Жасуша бетіндегі белгілі бір молекулалармен байланысатын антиденелерді немесе құрамында антиденелер бар микросфераларды пайдаланады. Бұл оларды магнит немесе центрифугалау арқылы таңдауға мүмкіндік береді. Иммуномагниттік бөлу (БМЖ) – бұл жасушаларды дене сұйықтығынан немесе өсірілген жасушалардан тиімді түрде оқшаулай алатын зертханалық құрал. Оны тағамның, қанның немесе нәжістің патогенділігін сандық анықтау әдісі ретінде де қолдануға болады. ДНҚ анализі осы техниканы да, бірге қолдануды да қолдады Полимеразды тізбектің реакциясы (ПТР).Зертханалық бөлудің тағы бір құралы – бұл жақындықтың магниттік бөлінуі (AMS), бұл оқшаулауға қолайлы прокариоттық жасушалар.[3] Ағынмен Цитометрия: Бұл әдіс жасушаларды физикалық және химиялық қасиеттеріне қарай талдауға және сұрыптауға мүмкіндік береді. Жасушалар әртүрлі молекулалардың мөлшері, пішіні және мазмұны сияқты олардың сипаттамаларын өлшейтін құрал арқылы өтеді. Микроскопиялық сұрыптау: Белгілі бір жасушаларды морфологиясына немесе басқа сипаттамаларына қарай визуалды анықтау және таңдау үшін микроскопияны қолдануды қамтиды. Жасуша маркерлерін қолдану: Әдіс белгілі бір жасуша түрлерін анықтауға және таңдауға көмектесетін арнайы молекулалық маркерлерді қолдануға негізделген.[4] Генетикалық маркерлерге негізделген сұрыптау: Белгілі бір генетикалық сипаттамалары бар белгілі бір жасушаларды оқшаулау үшін генетикалық маркерлер туралы ақпаратты пайдаланады. Генетикалық маркер — түрлерді анықтауға арналған хромосомада белгілі орыны бар ген немесе ДНҚ тізбегі. Басқаша айтқанда, түрлерді зерттеу немесе талдау барысында олардың арасындағы өзгешелікті, яғни өзгергіштікті (ал өзгергіштік – мутация немесе геномдық локустың өзгеруі нәтижесінде пайда болады) анықтауға мүмкіндік беретін құрал Генетикалық маркер ДНҚ-ның қысқа тізбегі болып табылады, мысалы, геномдағы дара (яғни жалғыз) жұп-негіздік (дара нуклеотидтік полиморфизм, SNP) немесе минисателлиттік, немесе одан да ұзынырақ өзгергіштікті қоршап тұратын тізбектер. Молекулалық генетикалық маркерлерді екі топқа бөліп қарастырамыз: а) гендік өнім деңгейіндегі өзгергіштікті анықтайтын биохимиялық маркерлер, мысалы, ақуыздар мен аминқышқылдарының өзгеруі және ә) ДНҚ деңгейінде өзгергіштікті анықтайтын молекулалық маркерлер, мысалы нуклеотидтердің өзгеруі: делеция, дупликация, инверсия және/немесе инсерция. Маркерлер белгілердің тұқым қуалауының (яғни ұрпақтан-ұрпаққа берілуінің) екі тәртібін немесе жолын көрсете алады, яғни доминантты/рецессивті немесе кодоминантты. Гомо-зиготалардың генетикалық құрылымын гетеро-зиготалардан ажыратуға мүмкіндік беретін маркерлер тобы кодоминантты маркерлер деп аталады. Жалпы, кодоминантты маркерлер доминантты маркерлерге қарағанда анағұрлым пайдалы. Генетикалық маркерлер тұқым қуалайтын аурулар мен олардың генетикалық салдарынының (мысалы, ақуыздың ақауына алып келіп соғатын геннің белгілі бір мутациясы) арасындағы байланысты зерттеу үшін қоданылады. Хромосомада бір-біріне жақын орналасқан ДНҚ бөліктері көп жағдайда келесі ұрпаққа өзгеріссіз беріледі (яғни, жақын орналасқан ДНҚ бөліктері арасында рекомбинация мөлшері өте төмен). Дәл осы қасиет/құбылыс генетикалық маркердің қолдану аймағын кеңейтеді. Атап айтқанда, генетикалық маркерлер белгілі бір гендердің тұқым қуалау қасиетін анықтау үшін қолданылады. Генетикалық маркерлер жеке адамдар немесе популяциялар арасындағы генетикалық қашықтықты анықтау мақсатында генетикалық генеалогия үшін генетикалық ДНҚ тестілеуінде қолданылады. Митохондриялық немесе Y хромосомалық ДНҚ-да орналасқан юнипәрентті (яғни дара жынысты зерттеуге арналған) маркерлер әке мен ана жағын зерттеуге, ал автосомалық маркерлер толық шежірені талдау үшін қолданылады.[5] Генетикалық маркерлер белгілі бір локуспен байланысқан және жоғары полиморфты болуы тиіс. Сонымен қатар оңай анықталуы керек. Өйткені гомозиготалар ешқандай ақпарат бермейді. Маркерді анықтау тікелей РНҚ-ны секвенирлеу арқылы немесе аллозимдерді қолдану арқылы да анықталады. Геномды немесе филогенетиканы зерттеуде қолданылатын кейбір әдістер RFLP, AFLP, RAPD, SSR болып табылады. Олар зерттеліп жатқан организмнің генетикалық карталарын жасау үшін пайдаланылады. CTVT-дің трансмиссиялық агентінің (венерологиялық ісік) қандай екендігі туралы пікірталас бар. Бір топ ғалымдар жасушаның өзгеруіне вирус тектес бөлшектер жауапты деп топшыласа, қалғандары аллограф ретінде басқа жасушалар өзгелеріне жұқтыра алады деп ойлады. Генетикалық маркерлердің көмегімен зерттеушілер қатерлі ісік жасушасының трансмиссивті паразитке айналатыны туралы нақты дәлелдер бере алды. Сонымен қатар, молекулалық-генетикалық маркерлер белгілердің табиғи жолмен берілуін, шығу тегін (филогенетика) және ит ісік ауруларының жасын анықтау үшін қолданылды. Бұл жасушаларды іріктеу әдістері иммунология, онкология, дің жасушаларын зерттеу, дәрі-дәрмектерді әзірлеу және биология мен медицинаның басқа салаларын қоса алғанда, кең ауқымды қолданбаларға ие. Олар ғалымдар мен дәрігерлерге белгілі бір жасушалық популяцияларды оқшаулауға және зерттеуге мүмкіндік береді, бұл ауруларды диагностикалаудың, емдеудің және алдын алудың жаңа әдістерін дамытуға ықпал етеді. Қорытынды
Жасушалық таңдау-бұл кейбір жасушалар одан әрі өсіру немесе зерттеу үшін таңдалатын, ал басқа жасушалар лақтырылатын немесе жойылатын процесс. Бұл әдіс ғылымның көптеген салаларында, соның ішінде медицина, ауыл шаруашылығы және биотехнологияда қолданылады. Ауыл шаруашылығында өсімдіктер мен жануарлардың сорттарын жақсарту үшін жасушалық таңдау әдістерін қолдануға болады. Мысалы, өсімдік жасушаларын сұрыптау зиянкестерге немесе ауруларға төзімді сорттарды оқшаулауға және өсіруге, сондай-ақ тағамдық қасиеттерін арттыруға көмектеседі. Мал шаруашылығында жасушалық іріктеу әдістерін сүт өнімділігі, ет қасиеттері немесе басқа да қажетті сипаттамалары бар жануарларды оқшаулау үшін қолдануға болады. Пайдаланған әдебиеттер Энгстранд, Л. Және Энрот, Х, Клиникалық микробиология журналы, т.33, №8, 1995 ж. тамыз, б. 2162-2165. Магниттік бөліну Listeria spp және Ішек таяқшасы O157 (бактерияларды жинауға арналған жинақ) Кларк, Кэтрин және Сюзан Дэвис. «Жасушалардың иммуномагниттік бөлінуі.» Метастазды зерттеу хаттамалары (nd): 017-23. Желі. Sun, C. Және басқалар. Екі беткі маркерді скрининг арқылы ісік бастамашысы жасушалардың иммуномагниттік бөлінуі. Ғылыми. Rep. 7, 40632; doi: 10.1038 / srep40632 (2017). Кларк, К., Титли, Дж., Дэвис С., және О'Харе, Дж. (1994) Адамның сүт бездерінің люминалы және миоэпителиалдық жасушаларын кең ауқымда тазарту үшін суперпарамагнитті (MACS) моншақтарды қолданатын иммуномагниттік бөлу әдісі. Эпител. Жасуша Биол. 3, 38-46. жүктеу/скачать 90,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|