Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
§ 61. ШЫРАЙ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЖАСАЛУЫ
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
Ахмеди ыс А ов азіргі аза тілі морфология (1)
| § 61. ШЫРАЙ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ЖАСАЛУЫ
Жалпы зат атаулылардың белгілері басқа-баска бо- лулары былай тұрсын, бір түрлі белгінін, өзінде (мыса- лы, түсінде, сапасында, көлемінде, салмағында және басқа қасиетінде) әр алуан рең болатынын, ол реңдердің ездері әр қилы дәрежеде болатынын айқындағаннан ке- йін, сын есімнің шырайы деген не, тілшізде кандай-қан- дай шырайлар бар және олар қандай тәсілдер (форма- лар) арқылы жасалады деген мәселелерді де анықтау қажет болады Мысалы, Жоғарғы Советтің мәжіліс за- лы кең де, биік те, жарық та, салтанатты да, сәулетті де екен деген сейлемде бір залдың өзінде бес түрлі белгі аталып тұр. Бүдан көптеген затардың алуан түрлі бел- гілерін салыстырудан да, бір жеке заттың әр түрлі бел- гілерін салыстырудан да басқа-баска белгілер аныктал- ғанымен, әлденеше заттың бір түрлі я біркелкі белгісі- нің айырмашылықтары айқындалмайды. Солай болса, салыстырудың бәрі бірдей бір түрлі сындық белгінің әр қилы дәрежесін аша алмайды. Сын есімнің шырайы деп аталатын категорпянын мазмұны да, формасы да әлденеше заттың (әр түрлі я біркелкі белгілерін емес) бір түрлі я біркелкі белгілері- нің өз ара айырмашылыктарын, демек, сол біркелкі бел- гілердің бір бірінен я артық, я кем екендігін анықтау арқылы туады. Екінші сөзбен айтқанда, біреуі ак, бі- Реуі қызыл, біреуі кара, біреуі сары, біреуі қоңыр, біреуі ,көк түсті нәрселерді немесе біреуі үлкен, біреуі кіші, біреуі тік, біреуі сопақ, біреуі текше нәрселерді салыс- 187 тырудан шырам категориясы тумайды. Шырай катего- риясы я бірыңғай ак, я бірьщғай қызыл, я бірыңғай қара, я бірыңғай сары, я бірыңғай қоңыр, көк түсті әлде- неше (кемі екі) заттардың реңдеріндегі ерекшеліктерді немесе бірыңғай үлкен я бірыңғай кіші делініп танылған әлденеше затардың көлем-аумақтарындағы артық, я кемдік дәрежелерін өзара салыстыру арқылы туады. Әрине, ондай рендер мен дәрежелер сан жағына^ да, сапа жағынан да салыстырылады. Өйткені, біркелкі бел- гінің осындай сандық я сапалық айырмашылыктары, сайып келгенде, шырайларды бір-бірінен айыратын өлшеу де, тірек те, негіз де болып саналады. Осыған орай, әрбір шырайдың өзіне тән мазмұны мен форі^асы болады. Сонымен тіліміздегі сын есімнің мынадай төрт түрлі шырайы бар: жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|