Е с к е р т у: Өнімсіз болса да, жалаң жұрнактардан куралган күрделі -лын (-лін), -ныл (-ніл) формалары к.рыксыз косымшалары есебінде кызмет етеді. Мысалы: цлма же-лін-ді; жоқ ізде-лін-ді; ат байла-ныл-ды (бай- ланды) т. б.
. Өздік етіс -ын (-ін, -н) жүрнағы етістік не- сізіне жалғану арқылы жасалады. Бүл жүрнақ етістік иегізіне амалдың (істің) шарпуы я нәтнжесі оны жасау- щы субъектінің өзіне тиетінін білдіретіндей мән жамай- дьі. Мысалы: тара-н, жу-ын, ора-н, ки-ін, көр-ін, сүра-н, ойлан т. б.
Ескерту: -ла+н косымшаларынан біріккен құран- дЫ -лан (-лен, -дан, -ден, -тан, -тен) жүрнағы аркылы есімдерден жасалған туынды етістіктер өздік етіс ма- ғынасыида жұмсала береді (әуре-лен, қату-лан, қаһар- лан, зәр-лен, шат-тан, мейір-лен, әл-ден, ар-лан). Сон- дай-ақ, есімдерден -ырқан (-іркен), -сын (-сін) қүранды жұрнақтары аркылы туған етістіктер де тікелей өздік етіс мәнін білдіреді (аиі-ырқан, түш-ырқан, шім-іркен; аз-сын, көп-сін, жүрек-сін, жер-сін, бәл-сін т. б.).
Қазіргі қазақ тілінде, жоғарыда әр етіс тұсында бе- ілген ескертулерден басқа да, жеке сөздермен ғана кол- данылатын (ау-дар, көр-сет...), жеке көнеленген форма- ларда кездесетін (оя-н, оя-т, уа-н, уа-т, жүба-н, жүба-т; үйре-н, үйре-т, шег-ін, қут-ыл, қүт-қар, қат-ыс, қат-ьі- нас, там-ыз...) қосымшалар ұшырайды. Сонымен катар, аса өнімді болмағанымен де, бір алуан сөздерге жалға- нып (көн-дік, бас-тық, и-лік, бу-лық) әрі ырықсыз етіс- (Тің, әрі өздік етістің мәнін білдіретін қосымшалар да ду- шарласып отырады. Сондай-ақ, тын-ық, қан-ық... де- гендердегі — ық (ік) формасы да осындай.
Достарыңызбен бөлісу: |
