§ 20. ЖІКТІК ЖАЛҒАУДЫҢ ҚОЛДАНЫЛМАЯТЫН ЖАҒДАЙЛАРЫ

Жіктік жалғау, жалпы алғанда, жоғарыдағы үлгілер бойынша жалғанып жүмсалғанымен, оныіі қолданылу. ында сол қағидалардан ауытқитын мынадай екі түрлі жайды ескерген мақүл:

а) Сөйлемнің бастауышы (жіктеу есімдігі) айтылма- ған жағдайда жіктік жалғау әрқашан қолданылады (тү. сірілмей айтылады). Мысалы: Сорға біткен ғаиіығымсың, Неге тым кеш сермедің? (Абай); Көңілім, неге жасисыці Миым, неге ашисың? (С. Торайғыров).

Сөйлемнін бастауышы (жіктеу есімдігі) айтылғаи жағдайда жіктік жалғаудын қолданылмайтын кезі де болады. Мысалы: Мен сен емес, жас күнім жайнап тұр- ған (Абай); Мен мақтанның қүлы емес шын ащынға зорлың жоң (бүі да); Мен сынық жан жамағанмен түзе- ле алман түрленіп (бүлда); Мен сәби мейірімді ана қү- шағында; Ақ мамасын сүйемін, құшамын да (С. Торай- ғыров).

Бұл сөйлемдердегі мен сен емес, мен құлы емес, мен сынық жан, мен сәби дегендердің бәрі де есім баянда- уыштар, олардың жіктік жалғаулары қолданылмаған.

ә) Ауыспалы көсемшенің (а, е, й формалы) үшінші жағының жіктік жалғауы барлық басқа жағдайларда тү- сірілмегенмен де, сұраулық шылау тіркескенде, әдетте, қолданылмайды. Мысалы: Көмірді де өзі цаза маі (Ә. Әбішев); Біздің шахтаны ғана тексере ме екен? (бү да) деген сөйлемдерді сүраулык шылаусыз колдансак Көмірді де өзі қазады; Біздің иіақтаны ғана тексерей екен болар еді. Әрине, бүл жағдайда жіктік жалғау ев уақытта да түсірілмейді (Ол барады — ол бара ма? 0і келеді — ол келе ме? т. б.).