Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 0,65 Mb.
|
Ахмеди ыс А ов азіргі аза тілі морфология
| сайын, ғана т. б.) да айғақ бола алады. Осындай ерек- шеліктеріне карай, алғашқылары өздері тіркесетін атау- шы сөздерге қосымша лексика-грамматикалық мағына (рен.) үстеп, аналитикалық тәсіл арқылы күралған бір- тұтас лекснка-грамматикалық күрделі тұлғаның кұра- мындағы кемекші компонент есебінде жұмсалса, соңғы- лары көбінесе таза грамматикалық мағына ғана жамал- ған күрделі аналитикалық форманың құрамындағы көмекші компонент есебінде қызмет етеді.Юсы белгіле- рімен байланысты, кемекші сөздер, ен. алдыМ^н, атаушы кемекшілер (көмекші сөздер) және шылаулы кемекші- лер (шылау сөздер) деген екі топқа бөлінеді.
Жоғарыда айтылғандай, грамматикалық мағынадан гөрі лексикалык мағынасы басым болғандықтан, атаушы көмекшілер ©здері тіркесетін атаушы сөздерге қосымша лекснка-грамматикалык мағына үстейді. Мысалы: уйіші, тау асты, жұмыс басы, оқып бер, жазып ал, оқып шық деген күрделі формалардың әркайсысының соңғы ком- поненттері алғашқы компоненттеріне косымша лексика- грамматикалық мағына жамап тұр. Сол себептен осы күр- делі формалардын қай-кайсысына болса да тиісті кате- горияларға тән грамматикалық формаларды жалғастыра беруге болады. Мысалы: үй іиііне, уй ішінің әңгімесі, тау астында, жумыс басынан деген тәрізді формалар, ды қажетіне қарай қолдана беретініміз сияқты, оқып бердім, жазып алған екен, оқып шыңса деген форма- ларды да қолдана береміз. Бұл күрделі (аналитикалық) формалардың құрам- дарындағы көмекші сөздер де, әрине, біркелкі емес. Өйт- кені олардын. алғашқы үшеуінің құрамындағы іші, асты, басы сездері лексикалық мағыналары тек солғындағағ көмекші есімдер болады да, олар семантикасы жағынағ да, түрлену үлгісі жағынан да, қызметі жағынан да заі есімдерге әрі ұқсас, әрі жакын болумен қатар, үнем сол есімдермен тіркесіп жұмсалады Ал, бер, ал, шыһ сөздері, лексикалық мағыналары солғындаған көмекш етістіктер болғандықтан, семантикасы жағынан да, түр лену үлгісі жағынан да, қызметі жағынан да негізгі етіс- тіктерге әрі ұксас, әрі жақын болумен бірге, үнемі соі етістіктермен тіркесіп қолданылады. /Осыған орай, көмекші сөздердің бүл тобы іштей кө- мекші есімдер жэне кемекші етістіктеі деген екі салаға белінеді. Грамматикалық сипаттары мен формалары жақта 360 рынан өздерінің шыққан теркіндерінен біржола кол үзіп кетпегендіктен, көмекші есімдерді зат есімдермен бай- даныстыра қарау теорлялық жэне практнкалык жақта- рынан қандай қолайлы болса, көмекші етістіктерді не- гізгі етістіктермен байланыстыра қарау да сондай орай- лы Сол себептен де, бұл жағдайларды еске ала отырып, оларды зат есім мен етістікке арналатын тиісті гарауларда талдау мақұл деп саналады. Бірак бұған карап көмекші есімдер мен кемекші етістіктерді көмек- щі сөздер емес екен деп есептеуге болмайды. Өйткені ке- мекші есімдер мен көмекші етістіктердің семантнкалық жағынан да, синтаксистік жағынан да олқы көрініп, өз алдарына дербес сөздер есебінде колданылмау ерекше- лігі — тек оларға ғана емес, жалпы көмекші сез атау- лыныц бәріне де тән касиет. Лл, көмекші есімдер мен кемекші етістіктерде бұл екі қасиеттің екеуі де бар! Онын. бер жағында, кемекші сөздердің әрбір тобын алсак, олардың ©здерінде де семантикалық және синтак- систік дербестік біркелкі емес. Мысалы, ал, бер, кел тә- різді кемекші етістіктер мен бол, еді, де кемекші етістік- тері, кай жағынан болсын, өзара еш уақытта да бірдей де, біркелкі де бола алмайды. жүктеу/скачать 0,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|