Қайта өрлеу философиясы
жүктеу/скачать 300,77 Kb.
|
БӨЖ Филос ^M (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- Жоспар I.Кіріспе 1. Қайта өрлеу дәуірінің негізгі сипаттары. II.Негізгі бөлім
- III.Қорытынды 3.Қайта өрлеу философиясы негізі IV.Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе Қайта өрлеу философиясы
- Мишель Монтень
- Никколо Макиавелли
- Эразм Роттердамскийді
- Томмазо Кампанелланың
- Гуго Гроциемнің
- Джордано Бруно
- Леонардо да Винчи
|
Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті Жаратылыстану ғылымдары факультеті Математика кафедрасы БӨЖ Тақырыбы: Қайта өрлеу дәуірінің философиясы. Қабылдаған:Абжалов С. Орындаған:Фархат Д. , Тобы:ЖМА-211 Түркістан 2023ж. Жоспар I.Кіріспе 1. Қайта өрлеу дәуірінің негізгі сипаттары. II.Негізгі бөлім 2.1 Ортағасырлық ойлаудан Ренессансқа өту кезеңі. ЭРоттердамский; М.Монтень; Н.Кузанский. 2.2 Қайта өрлеу дәуіріндегі өнер және ғылым. Л.Винчи, Н.Копеник, Д.Бруно, Г.Галилей ілімдері. 2.3 Континентальді рационализм философиясы, ағылшын эмпиризмінің философиясы III.Қорытынды 3.Қайта өрлеу философиясы негізі IV.Пайдаланылған әдебиеттер Кіріспе Қайта өрлеу философиясы Қайта өрлеу дәуірі жалпы антикалық мәдениетпен, антикалық философия бөліміне қызығушылықтың өсуімен негізделеді. Ол өз бастауын тарихи кезеңнің аталуынан алды. Қайта өрлеу дәуірі үш кезеңге бөлінеді: ежелгі (ХІV-ХV ғғ.), орта (ХVІ ғ.), кейінгі (ХVІІ ғ.). Қайта өрлеу философиясы Италиядан басталды, таңқаларлықтай емес, өйткені осы территорияда қызығушылық тудырған антикалық философия гүлдене бастаған, содан кейін ғана солтүстікке, батысқа және шығысқа жылжый бастаған. Әрине осыған сәйкес италиалық, немістік, француздық Қайта өрлеу дәуірі туралы айтылған... Философиялық ойдың дамуының маңызды кезеңі - Қайта өрлеу дәуірінің философиясы. Ол табиғи және әлеуметтік өмірдің әр түрлі аспектілеріне қатысты кең ауқымды мәселелерді қозғайды. Ол мәдениет пен философияның одан әрі дамуына үлкен әсер етті. XIV ғасырдан XVII ғасырдың басына дейінгі кезеңді қамтитын Қайта өрлеу дәуірі (Ренессанс) ортағасырлық феодализмнің соңғы ғасырларына жатады. Қайта өрлеу дәуірінің фигуралары жаңа дәуірді қараңғылық пен надандық кезеңі ретінде ортағасырларға қарама-қарсы қойды. Қайта өрлеу философиясы бұл өте алуан түрлі сурет, әр түрлі философиялық мектептердің жиынтығы, көбінесе бір-бірімен үйлеспейді және көптеген ортақ идеялармен біріктірілгенімен, тұтас нәрсе емес. Егер біз ғасырларға қайта оралсақ және Ренессанстың көптеген идеялары сол дәуірдің кері санауы басталғаннан әлдеқайда ертерек пайда болғанын 13 ғасырда, ортағасырлық университеттерде даулар әлі де өршіп тұрған кезде, бұл философия ең күрделі құбылыс болып көрінеді. Негізгі идеялар Фома Аквинскийдің идеялары болды және тек кеш номиналистердің идеялары әлі де пайда болды. Қайта өрлеу дәуірінде, ең алдымен, Николай Кусанский, Леонардо да Винчи, Микеланджело, Джордано Бруно, Николо Макиавелли сияқты көрнекті философтардың еңбектерінің арқасында жаңа философиялық көзқарас қалыптасты Қайта өрлеу дәуірі орта ғасырлық философия аяқталуы мен Жаңа заман философиясының басталуы кезеңінде пайда болды. Сол себепті де ол өтпелі болып келеді, ал бұл өз кезегінде оның мазмұнына өз әсерін тигізді. Қайта өрлеу дәуірінің философиясы өз кезегінде пайда болу кезеңіндегі философия тағдырын қайталады десекте болады. Мұнда философия мифологиялық ойдан арылып, философияны мәдениеттің жаңа саласы ретінде құрды, ендігі философия діни түсініктерден бөлек мәдениеттің жеке жаңа саласы болып келеді. Бірақ ойлау қайтадан философияға оралды (мұнда Қайта өрлеу сөзі тура айтылған – антикалық мәдениеттің, яғни антикалық философияның пайда болуы). Қайта өрлеу дәуірі шамамен алғанда ХІV-ХVII -ғасырлар аралғын қамтиды. Бұл кезең мәдениеттің барлық саласында керемет жетісті терге қол жеткізілген, прогрессивті төңкеріс жасалған кезең. Осы дәу философиясы да өзінен кейінгі философиялық жүйелердің негізін қалған, әлемдік философия тарихындағы маңызды кезең болып есептелед Қалыптасу жағдайлары: 1) Европаның алдыңғы қатарлы елдерінде капиталистік қатынастардың негіздері қаланды. Ауыл шаруашылығынан — өнеркәсіпті дамыту ауыл-селодан — қалаға көшу кезеңі басталды; 2) Ұлттық мемелекеттер мен абсолюттік монархия қалыптасты; 3) Жаңа тап — буржуазия пайда болды; 4) Терең әлеуметтік конфликтілер: Германияда Шаруалар соғысы Фраиция мен Нидерландыда діни және буржуазиялық соғыстар жүрді Осы әлеуметтік-тарихи жағдайлардың бәрі жаңа көзқараст қажеттілігін туғызды. Бұл кезең Орта ғасыр кезеңі мен антикалық мәдниеттің жалғасы, әсіресе, антикалық мәдениетті қайта Өркендету, қалпына келтіру болды. Дәуірдің Қайта Өркендеу деп аталуы да сондықтан. Қайта өрлеу - бұл ой, сезім, мінез, идеал титандарының туылған уақыты. Бұл кезеңнің көрнекті адамдары-берік, әмбебап, ауқымды табиғат. Олар өздерінің алдына ауқымды міндеттер қойды тәжірибеге сүйене отырып, табиғаттың, қоғамның және адамның өмірін түсіндіруге. Қайта өрлеу - бұл, ең алдымен, құндылықтар жүйесінде, бардың барлығын бағалауда және оған қатысты. Адамның ең жоғары құндылық екендігіне сенімділік бар. Адамның бұл көзқарасы Ренессанс мәдениетінің ең маңызды ерекшелігі дүниетаным саласындағы индивидуализмнің дамуы мен қоғамдық өмірдегі даралықтың жан-жақты көрінісін айқындады. Бұл дәуірде зайырлы мүдделер мен адамның толыққанды жердегі өмірі көбінесе діни аскетизмге қарсы болды. Бұл философияда, өнерде, әдебиетте көрінді. Өз мәселелерін шешуге қажеттіліктері, қызығушылықтары мен қабілеттері бар тірі және жан- жақты адам бірінші орынға шықты. Гуманизм, яғни адамды дәріптеу, Қайта өрлеу дәуірінің негізгі идеясы және оның басты символы болды. «Гуманизм» терминінің өзі латынның «humanitas» (адамзат) сөзінен шыққан. Оны біздің эрамызға дейінгі І ғасырдың басында атақты римдік шешен Цицерон (б.з.д. 106-43 ж.) Қолданған, олар үшін гуманита-бұл адамның тәрбиесі мен білімі, оның жоғарылауына ықпал ететін. Адамның рухани болмысын жақсартуда грамматика, шешендік өнер, поэзия, тарих, этика сияқты пәндерге басты рөл берілді. Дәл осы пәндер Қайта өрлеу мәдениетінің теориялық негізіне айналды және гуманитарлық пәндер деп аталды. Антропоцентризм Қайта өрлеу дәуіріндегі философиялық ойға тән белгі. Адам философиялық қарастырудың маңызды объектісіне ғана емес, сонымен бірге бүкіл болмыс тізбегінің орталық буынына айналады. Қайта Өркендеу Дәуірінің дамуы үш кезеңнен тұрады: 1) гуманистік немесе антропоцентристік — ХІV-ғ. ортасынан XV- ғасырдың ортасына дейін; 2) онтологиялық мәселелер шешілген неоплатонизм кезеңі — ХV-ғ ортасынан ХVІ-ғ. бірінші үштігіне дейін; 3) натурфилософиялық кезең — ХVІ-ғ. екінші жартысынан бастап ХVІ-ғ. басына дейін. Бұл жіктеудіш салыстырмалы екендігін ескерткен дұрыс. Ерекшеліктері: 1) Қайта Өркендеу философиясында да басты орынға Құдай ие, бірақ философиялық талдау объектісі — Адам, ол космостық болмыстың негізгі звеносы. Орта ғасыр философиясы адамды күнәһар, құдайдың құлы ретінде карастырса, Өркендеу философиясы адамды жоғары көтерді, оның еркіндігін дәріптеуге ұмтылды; 2) Өркендеу философиясы жаратылыстану саласындағы жетістіктермен, географиялық жаңалықтармен, медицина, математика, табиғат туралы ғылымдармен тығыз байланысты дамыды; 3) Осы ғылымдардың жетістіктері негізінде философия дүниені жаңа, пантеистік бейнесін жасауға тырысты, табиғат пен құдай бірлігі, табиғат пен адамның құдайы сипаты идеяларын негіздеуге ұмтылды; 4) Философиялық ой өнермен тығыз бірлікте дамыды. Адамның өзінің табиғи негізіне оралуы идеясы Өркендеу дәуірінің өнерінде көрініс тапты. Адамның күші Құдаймен тең, ол бәрін де игере алады. Ренессанс адамы — шығармашылықпен айналысатын, қолынан келмейтіні жоқ адам. Ол бәріне қабілетті, дене сұлулығына да, ой сұлулығына да жете алады. Адам — дүниедегі ең әдемі, ең әсем Тіршілік етуші (существо). Осы эстетикалық негіз Өркендеу философиясына ерекше мазмұн берді, Әсемдік, Адамның Әсемдігі асқақтатылды. Тән мен жанның сұлулығы Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рембрандт шығармаларында суреттелді, олар әлі күнге дейін аса қүнды, теңдессіз, баға жетпес дүниелер болып есептеледі; 5) Ренессанс философиясына гуманизм — адамның тұлға ретіндегі құндылығын, оның еркіндікке, бақытқа және дамуға ие болу құқын мой-ындайтын көзқарас тән. Гуманизм антика мен Орта ғасырда да болғанымен, қоғамдық қозғалыс ретінде Өркендеу Дәуірінде қалыптасты. Ерекшелігі — гуманистік философия кәсіби философиядан тыс қалыптасты. Ақын-жазушылар, ғалымдар, ритор, педагог, дипломат. саясаткер және тағы баска білімді адамдар гуманистер қауымдастығын құрып, жаңа гуманистер модениетін жасауға талпынды. Олар өздеріне » философ» деген атақ беріп. философияға жаңа мазмұн берді, бұрынғы философтарды философ деп санамады. Гуманизмнің негізін салушылар: Данте Альгиери, Франческо Петрарка, Колюччо Салютати. Данте Альгиери (1265-1321) — итальяндық Ренессанстың астанасы Флоренцияда дүниеге келген ақын және ойшыл. Оның «Құдайы комедиясы» — гуманистік ойлардың бастауы. Бір жағынан алып қарағанда, бұл еңбек ортағасырлық христиандық көзқарастар энциклопедиясы, Құдай адам өмірінің басшысы ретінде бейнеленеді. Сонымен қатар, «Құдайы комедияда» адамның жер бетіндегі өмірі, қызметі, жаңа адамның психологиясы мықты суреттеледі. Поэмада антикалық образдар, антикалық ақындар мен философтар көп кездеседі. Негізгі идея — «Құдай даналығының керіністерінің бәрінен де ғажайыбы — адам». Адамдардың бәрінің табиғи кабілеті бірдей, мәселе оны жетіддіре білуде (өнер, ғылым, өндірісте). Қайта өрлеу ғылымы негізінен үлкен екі ошақта шоғырланды: 1)университеттер мен мектептер — схоластикалық пайымдау басымырақ, тәжірибе-эксперимент аз; 2) суретші, сәулетші, мүсіншілер шеберханасы — өмірдің өзі өнерді ғылыммен, әсіресе, математикамен ұштастыруға итермелеп отырды. Қайта өрлеу дәуірі ойшылдарының көбі ғылым мен өнердің бірне- ше саласын бір басына жинаған тұлғалар ретінде белгілі болды. Солардың бірі — Леонардо да Винчи (1452-1519). Классикалық білім алмаса да, өз бетімен көп оқыды, антика ілімін жақсы таныс болды, өнер туындыларын жасау процесінде ұлы суретші, ойшыл ретінде қалыптасты. Оны қазіргі жаратылыстану ғылымының пионері деп атайды. Мысалы, сол кездің өзінде-ақ ол танк, парашют, шлюз идеяларын және тағы басқа идеяларды ойлап тапты. Философиялық ойлары өз заманынан озық еді. Арнайы философиялық шығармалар жазбағанымен жазба кітапшалары философиялық ойларға толы болды. 1) Леонардо да Винчи таным процесіндегі тәжірибенің роліне аса мән берді. Тәжірибе арқылы өтпейтін ғылымдар адасуға ұшырайды деп есептеген оның ойынша ақиқатқа жеткізетін бақылау мен қабылдау емес, тәжірибе ғана: «Даналық — тәжірибенің қызы». Леонардо да Винчи соны мен бірге теорияның ролін де бағалады: «Ғылым — әскер басшысы, тәжірибе — солдаттар». Ең басты ғылым — математика деп түсінді. 2) Адам өнері мен табиғат арасындағы байланысты Л.Винчи адамның пайдасына шешеді. Адам табиғатсыз ештеңе жасай алмайды, бірақ табиғаттың қарапайым материалдарынан күрделі заттар жасауға қабілетті. 3) Адам және Құдай мәселесінде Л.Винчи адамды Құдайға мейлін жақындатты: «Өнерге байланысты айтсақ, біз Құдайдың немересіміз деп айта аламыз». 4) Л.Винчи өнерді шындықты танып-білу құралы ретінде қарастырды, себебі ғылым заттар дүниесінің сандық жағын зерттесе, өнер сапалық жағын көрсетеді дейді және өнердің бастысы — сурет өнері, ол ғылымнан жоғары деп түсінеді. — Николай Коперник (1473-1543) — поляк астрономы және философ Өркендеу дәуірінде астрономия жақсы дамыды; оның себебі теңіз сал сының дамуы еді. Астрономия ғылымын тереңдеп зерттеген Коперникт басты еңбегі: «Аспан сфераларының айналуы». Негізгі идеясы: Аристель-Птолемей теориясын терістеу немесе дүниенің гелиоцентрист жүйесін ашу: 1) Жер дүниенің қозғалмайтын орталығы емес, ол өзінің өсімен ай-наладық 2) Дүниенің ортасы — Күн, Жер осы Күнді айналады; 3) Ай Жердің серігі. Коперник ашқан жаңалықтар дүниенің жаңа бейнесін қалыптастыру деген талпыныс еді:, «Дүние шексіз, ол жер субстанциясы және аспан субстанциясы болып бөлінбейді, яғни, жер мен аспанды теологиялық қарама-қарсы қою деген жоқ «Жер аспан денелерінің біреуі ғана, қозғалыс заңдылықтары Жер үші де, басқа планеталар үшін де бірдей. Қозғалыс планеталардың бәріні қалыпты жағдайы». «Денелер өздігінен қозғалады, қозғалмайтын Күш беруші деген жоқ’ «Құдай әлемдік механизмді жаратушы, бірақ оның кейінгі ісіне ара- ласпайды». «Дүниенің абсолюттік шегі де жоқ». Коперниктің осындай революциялық жаңалықтары Джордано Брун жалғастырды (1548-1600). Оның философиясының басты категориясы Unо, Біртұтас, Жеке. Unо — болмыстың космостық иерархиясының жоғарғы басқышы емес, ол болмыстың себебі және заттар болмысының Бруноның түсінігі бойынша, әлем біртұтас, шексіз, қозғалыссыз. Әле жаратылған емес, ол мәңгілік өмір сүреді және жойылып кете алмайды жойылмайды. Онда өзгеріс пен қозғалыс үздіксіз жүреді, бірақ оның ~ қозғалмайды, себебі, өзін өзі толығымен толтырады. Біртұтаста минимум мен максимум, құдай мен табиғат сәйкес. Қарама-қарсылықтар мен заттардың көптүрлілігінде үзіліссіз қозғалыс жүреді, ол заттардың үне өзгеруіне әкеледі. Бруно Әлем дегеніміз Құдай, ол шексіз, дүниенің ортас Күн емес, Күндер көп, олар планеталармен бірге өз орбиталарымен жүріп отырады дейді. Осы шексіз, ішкі күштерді отырады дейді. Осы шексіз, ішкі күштерді қозғалысқа түсіріп отыратын универсум ғана жалғыз. Ол жеке заттардан түрады, олар пайда болмайды және жоғалмайды, бір-біріне бөлінеді және бір-бірімен бірігеді. Бруноның дуниедегі барлық нөрселердің жаны бар деп есептейді. Оның пайымдауынша, адам универсум қозғалысының зандарын зерт-теп, оларға сай омір сүруге тырысса, Қүдайдың талаптарын қанағаттандыру үшін сол жеткілікті. Табиғи зандарды танып-білу адамгершіліктік іс. Бруно адамның ақыл-ойына шексіз сенеді, сезімдік танымды төмен бағалайды, себебі шексіздік ақыл-ойдың объектісі ғана, ол сезімнің объектісі бола алмайды. Бруноның кағидалары: «Сенім жабайы, дорекі халықтарды басқару үшін қажет». «Философиялық дәлелдер қарапайым халықтарға емес, біздің пайым-дауларымызды түсінуге қабілетті дана адамдарға арналған». Қайта өрлеу дәуірінің философиясының мұндай екі мінезділігі, оның екі түрлі сапасымен түсіндіріледі: абсолюті шындықты анықтауға бағытталған бала сенімімен қатар, орта ғасырлық философия бағалауының скептицизмімен түсіндіріледі. Сократ философиялық әдісті ойлап тапты, Жаңа заман философиясы – ғылыми әдіс (негізін Аристотель құрған), және де ол жемістілігін көрсетті. Қайта өрлеу дәуірі діни сенімдердің шынайылығына сенбеушіліктен басталды. Ежелгі Грецияда Сократ жақтаушыларының қарсы күресуші мектептері құқылықтылық негізіне қатысты келісімге келе алған жоқ, со себепті скептицизм пайда болды, сөйтіп орта ғасыр соңында діни сенім әлсіреп, скептицизм қайта пайда болды. Ол жаңа сенімге жер дайындады – адам санасына, оның күші мен қабілеттілігіне. Скептицизм орта ғасыр философиясының қортындысын құрды. Оның спецификасы – діни сенім мен діни шындыққа сенімді әлсірету және де дінге адам санасын қарама-қарсы қою. Бір жағынан, сектицизм саналы діни сенімділік мүмкін емес деген шешімге келсе, екінші жағынан – сана дінен жоғары демек еді. Сонымен, Қайта өрлеу спектицизімі – схоластикаға қарсы күрес қаруы. Схоластика шіркеу жүйесі сана алдында өз анықтамасын табуына негізделетін философия ғылымын құруға бағытталған. Бұл ретте пайда болған қиыншылықтар скептицизм туындауына кері импульс әсерін тигізді. Философия және дін мәдениеттің әр түрлі саласы, және, ХІІІ ғасырдағы Фома Аквинский зерттеулерінде бір-біріне жақындаған мәдениет салалары қайта ажырай бастады, ал бұл скепсис пайда болуына әкелді. Қайта өрлеу философиясы схолостика қойнауында оның дамуының заңдылық өнімі ретінде пайда болды. Скептизм шіркеу абыройына деген сенімді бұзды. «Намыс және жақсылық оқушылары, адам санасында, яғни оның сөзінде бейнесін тауып, одан басқа жетекшіні білмесін», - деп ең қызық скептицизм жақтаушысы Мишель Монтень (1533-1592) айтқан. Сана қайтадан бастапқы пунктке оралуда және осыдан Жаңа заман философиясының басталуына тартылады. Монтень «өзіне және өзінің жеке жақсылығана өзінің барлық ойлары мен істерінің назарын аударуға» шақырғанда, ол сол арқылы Қайта өрлеудің негізгі идеясының бірін бейнелейді: адам өзінің ойымен, істерімен әлем орталығында орналасқан. Адамға үндеу Монтеньеге, діни сенім символын жоққа шығару үшін қажет. Бұл жағдайда ол антикалық скептиктерге жақын және де орта ғасырлық философияны аяқтауда. Философия батыс жанынының ерекшелігін ескере отырып жаңа деңгейде антиканы қайталау үшін, өзінің дәстүрлі мәселелеріне антикалық мәдениет ренесансы арқылы оралды. Монтень көбіне шіркеу сенімдеріне қарсы болған, ал Никколо Макиавелли (1469-1527) қазіргі қоғамның абсолюті моральдігін жоққа шығарған. Макиавеллидің саяси құндылығы қарама-қайшы – қарапайымдылыққа бағытталған кинизмге негізделген. Бұл бағытта Макиавелли Диоген экстровагантігіне жетіп, тіпті одан да асып кетті. Қайта өрлеу дәуіріндегі философияның позитивті бағыттары адамның идивидуалдық, еркіндік және творчествалық потенциял мәселелеріне негізделген. Қайта өрлеу дәуірі - әлемдік мәдениет титандарының творчествалық уақыты: Леонардо да Винчи, Микеланджело, Шекспир және тағы басқалары. Бұлардың өмірге әкелкен әйгілі шығармалары адам мүмкіндігінің шексіздігіне сенбей пайда болмас еді. Әлем орталығында адам орналасқан, сол себепті де антропоцентризм атауын иеленді. Қайта өрлеу дәуірі – бұл европалық өмірдің де қайта тууы, адамның да жаңа өмірге бейімделуі. Қайта өрлеу табынан жаңа мәдени адам пайда болды. Бұл адам жанының жаңаруы деген сөз. Шынымен Жаңа заман атауын ақтайтын, жаңа өмір басталды. Қайта өрлеу дәуірінің философтарының көңілі Құдайдан адамға ауысуда және гуманизм түсінігі басты рольге ие болуда («homo» - адам). Философ-гуманистің жарық мысалы ретінде Эразм Роттердамскийді (1466/69-1536) көрсетсе болады. Дүниедегі барлық заттардағыдай гуманизмнің кері жағы да бар, адамды пайда болу негізі, Әлемнің ең күшті жаны және қоршаған ортаны өзіне бағындырады деген шектен тыс жоғарлатуында. Сонымен қатар адамның жоғарғы этикалық бағытымен, жоғарғы құқылық деңгейге көтерілетіні, творчествалық, моральдік қасиетіне сәйкес құдайға ұқсас бола алатынымен тамақтанбаса антропоцентризм мәдениетте басты орынға ие бола алмайтын еді. «Гуманизм» түсінігі «антропос» түсінігіне қарағанда гумандылық анықтамасымен байланысты. Цицирон шығармалары қайта өрлеу дәуірінің философиялық қозғалысы үшін үлкен мәнге ие, осыдан Қайта өрлеу философтары гуманизм түсінігін алды. Гуманизімнің қайта өрлеу тұжырымдамасы европа мәдениеті тарихындағы ең бірінші тұжырымдама, бірақ тарих бойынша одан да көне Конфуций гуманизімі, олардың айырмашылығы европалық мәдениеттің ғылыми бейімделуі табиғатқа бағыттағандығында және антропоцентризммен тығыз байланыста болмағанында. Дәл осы европа гуманизімінің құқылығы қазіргі философия сынауына алып келді, ол туралы төменде айтылады. Қайта өрлеу дәуірінің индивидуализімі, адамға қарсы тұрған әлем объектілігіне емес, әлемнің ішкі психологиялық негізіне - әлем субъектілігіне, философиялық жоспарда қалыптасқан жеке мәселеге негізделуінде. Одан кейін Жаңа заман философиясында мұндай әдіс субъек және объект дилеммасына айналды және де Декартта екі субстанция түсінігі қалыптасты. Қайта өрлеу дәуірінің гуманизімі әлеуметтік қатынастарда да таралды. Егер де Макиавелли өзінің әлеуметтік-саяси қортындыларында скептик болса, онда Томас Мор (1478-1535) Платонның идеалды мемлекетінен бас тартып Қайта өрлеу дәуірінің жаңа әлеуметтік идеалын бейнеледі. Платонның идеалды мемлекетінде екі жоғарғы классқа өз жеке меншігіне иеленуіне тиым салынады. Т.Мордың «Утопия» аты шығармасы барлық азаматтарға материалдық байлықты теңдей бөлуге негізделеді. Мұндай жаңа әлеуметтік идеалды нұсқау қоғам ойының дамуына үлкен әсерін тигізді. Утопиялық әлеуметтік жобаларда адам табиғатының жетіспеушілігі ескерілмейді, ол ескерілмегендіктен қоғам идеалды бола алмайды. Мор барлық утопия серияларының бастауын құрды – оның ең алғашқысы Томмазо Кампанелланың (1568-1639) «Город Солнца» шығармасы, одан кейін топтар құру арқылы әлеуметтік жобаларды жүзеге асыру, сонымен ХІХ ғасырда кең массалар саяси аренаға шыққанда, Маркстің коммунистік идеологиясына негізделді және ХХ ғасырда СССР-де оны жүзеге асыруға бағытталды. Философия орталығындағы құқықтың маңызды тәжірибиелік қадамы Гуго Гроциемнің (1583-1645) құқықты тарихи және табиғи деп бөлуі болып келеді, біріншісі қоғам құрылымына, екіншісі адам табиғаттылығына негізделеді. Мемлекеттік келісім шарт теориясындағы Гроция ойы бойынша адам қажеттілігі араласуға әкеледі, ол өз бастауын Жан-жак Руссоның қоғамның келісім шарты негізінде алынған мемлекеттік тұжырымдамасынан алған. Жеке индивиттерден келісім бойынша мемлекет туындайды демекші, Гроция ойы бойынша мемлекет арасындағы келісім күшіне халық қоғамдастықтары кіреді. Қайта өрлеу дәуірінде дүние жүзілік саяхаттар және географиялық ашулар әсерінен горизонттар кеңейе түсті. Әлем әлеуметтік бірлестікке айнала бастады, адамзат жер шарының бірлескен жаны ретінде қалыптаса бастады. Марко Полоның Қытай және Үнді еліне саяхатты ұлы цивилизацияларды біріктірді, ал Васко да Гама мен Колумбтың сол жақа жол табуы Америка ашылуына әкелді. Одан кейін Коперник қазіргі ғылымның негізін қалап, өзінің әлем жүйесінің гелиоцентрімен Әлемді (Вселенная) «ашты». Қайта өрлеу дәуірі – табиғаттың эмперикалық тәжірибиесіне сүйенген теориялық жетістіктер негізінде құрылған қазіргі ғылым түсініне әкелді, ол оның ішкі және сыртқы табиғатына оралуы. Қайта өрлеу дәуірінің маңызды ерекшелігі – философиялық ойлаудың ғылым көмегіне бағдарлануы. Қайта өрлеу дәуірі Италиядан басталды, сол себепті де натурфилософия формасындағы философиялық позитивті қорытындылар Италиядан шыққандығы таңқаларлық емес. Оның маңызды өкілі Джордано Бруно (1548-1600) болды – ғылым бейнеті, өзінің ойы үшін инквизиция кезінде алау отына жанып өлген. Антикалық кезеңде жоқ болған математика негіздері жаратылыстану дамуының басталуында түсінікті болды. Леонардо да Винчи (1456-1519) атақты суретші ғана емес, сонымен қатар қазіргі жаратылыстану негізін қалаушы. Ал одан кейін ғана Галилео Галилей (1564-1642) Табиғат Кітабы математика тілімен жазылған деп жазды. жүктеу/скачать 300,77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|