Академия государственного управления при президенте республики казахстан

389
кадров  для  малого  бизнеса  в  области  инженерно-технических  и  рабочих  специальностей.  В 
этой  связи  наиболее  актуальным  представляется  необходимость  углубления  экономических, 
правовых  и  институционально-структурных  реформ  путем  систематизации  работы  по 
поддержке  малого  предпринимательства  на  основе  опыта  предыдущих  лет.
В  целях  дальнейшего  развития  малого  предпринимательства  Главой  государства 
определены  основные  направления  поддержки  малого  бизнеса  на  ближайшую  перспективу, 
в  том  числе  формирование  предпринимательского  климата,  конкурентной  среды,  системы 
общественных  институтов,  которые  будут  стимулировать  частный  сектор  к  созданию 
производств  с  высокой  добавленной  стоимостью  [5].
В  настоящее  время  в  Республике  Казахстан  осуществление  государственной  политики 
проходит  в  русле  укрепления  экономической  основы  государства,  поддержки  малого  и 
среднего  предпринимательства  и,  как  следствие,  укрепления  государственной  безопасности.
За последние восемь лет количество субъектов МСП в Республике Казахстан увеличилось 
практически  вдвое  и  по  итогам  2014  года  достигло  1,4  млн.  единиц.  В  результате  этого 
доля  субъектов  МСП  в  общем  количестве  хозяйствующих  субъектов  повысилась  с  92% 
до  95%,  и  сохраняется  на  этом  уровне  в  течение  последних  трех  лет  [6].  Таким  образом, 
ведение  частного  предпринимательства  становится  все  более  массовым  видом  деятельности 
среди  экономически  активного  населения,  что  свидетельствует  о  благоприятности  бизнес-
климата  в  стране.
Динамичное  увеличение  количества  субъектов  малого  и  среднего  бизнеса  происходит 
на  фоне  планомерной  политики  государства  по  продвижению  частного  бизнеса  через 
оптимизацию  налоговой  системы,  сокращение  административных  барьеров,  оказание 
прямой  финансовой  и  нефинансовой  поддержки  и  т.д. 
На  начало  2015  года  по  благоприятности  условий  ведения  бизнеса  Казахстан  занимает 
77  место  среди  стран  мира  согласно  рейтингу  Всемирного  банка  «DoingBusiness»,  что 
хуже,  чем  в  2014  году  на  1  позицию  и  в  2013  году  на  28  позиций  [7].  Это  говорит,  о 
том,  что  все-таки  имеются  у  субъектов  малого  и  среднего  бизнеса  имеются  определенные 
проблемы  при  введении  бизнеса.
Поддержка  молодых  предпринимателей  путем  предоставления  им  интегрированного 
пакета  финансовых  и  нефинансовых  услуг  является  эффективным  и  надежным  видом 
поддержки  и  инвестирование  в  молодых  людей  на  таких  основаниях  может  подстегнуть 
будущий  экономический  рост  и  общественное  развитие.
Для  того,  чтобы  политика  молодежного  предпринимательства  была  эффективной,  к 
этому  нужно  подходить  в  контексте  широкой  политики  и  программ  занятости  и  на 
комплексной  основе,  принимая  меры  воздействия  в  разных  сферах  и  на  различных 
уровнях.  Эти  меры  должны  быть  направлены  на  конкретные  проблемы,  стоящие  перед 
молодежным  предпринимательством.
Важными 
стратегиями 
создания 
культуры 
предпринимательства 
являются 
разъяснительные  кампании,  реклама  успешных  предпринимателей  из  числа  молодежи 
как  образцов  для  подражания,  конкурсы  деловых  идей,  премии,  освещение  в  средствах 
массовой  информации,  проведение  мероприятий  по  бизнесу  для  молодежи  и  обучение 
предпринимательству. 
Обучение  предпринимательству  –  не  только  средство  для  формирования  молодых 
предпринимателей,  но  и  для  применения  молодыми  людьми  предпринимательского 
поведения  и  навыков  в  других  сферах  жизни,  в  местном  сообществе  и  в  обществе  в 
целом.
Для  содействия  творческим  инициативам  молодежи  нужны  реформы  деловой  среды.
Важными  факторами  для  обеспечения  доступности  финансирования  является  ослабление 
требований  и  нормативов,  относящихся  к  обеспечению,  а  также  доступ  к  различным 
механизмам  микро-финансирования,  акционерного,  венчурного  капитала  и  кредитных 
гарантий  (в  ряде  стран  поддерживаемых  государством).
В  ряде  стран  проводится  все  больше  экспериментов  по  решению  этих  проблем  путем 
создания  единой  точки  доступа  к  услугам,  центров  молодежного  предпринимательства, 
бизнес-инкубаторов  и  обучения  предпринимательству  и  его  основам.

390
Таким  образом,  для  долгосрочного  распространения  молодежного  предпринимательства 
требуется  комплексный  подход,  направленный  на  отрасли,  имеющие  потенциал  для 
создания  рабочих  мест,  и  объединяющий  в  себе  три  составляющие  устойчивых 
предприятий:  социальную,  экономическую,  экологическую.  Прогресс  человечества  и 
устойчивое  экономическое  развитие  зависит  от  новаторских  идей  и  от  способности 
молодых  и  потенциальных  предпринимателей  реализовывать  их.  Единственное  средство 
для  достижения  устойчивого  развития  –  вкладывать  средства  в  новаторство  молодежи,  в 
развитие  ее  навыков  решать  проблемы.
Список использованной литературы
1  Глобальные  тенденции  в  сфере  занятости,  Международная  организация  труда, 
Женева,  март  2009  г.
2  Глобальные  тенденции  в  сфере  молодежной  занятости,  Международная  организация 
труда,  Женева,  октябрь  2008  г.
3  Пескова  Д.Р.  Теневая  экономика  и  экономический  рост  –  определение  направлений 
взаимовлияния,  2007.  –  С.  360–374. 
4  Потокина  С.А.  Институциональные  формы  и  методы  нейтрализации  «теневой» 
экономики  в  России,  2003.  –  167  с. 
5  Сборник  «Предприниматель  и  право»,  Издательский  дом  «БИКО»,  Алматы,  2000.
6  Мониторинг  малого  и  среднего  предпринимательства  в  Республике  Казахстан 
Агентства  по  статистике  РК  www.stat.gov.kz
7  Сайт  Всемирного  банка  «DoingBusiness»  www.russian.doingbusiness.org/  data/
exploreeconomies/Kazakhstan/.

391
 
 
 
Утевлиева  Ә. А.
Л. Н.  Гумилев  атындағы 
Еуразия  Ұлттық  универистеті 
магистранты
АГРОӨНЕРКӘСІПТІК  КЕШЕНДЕГІ  ШАҒЫН  ЖӘНЕ 
ОРТА  КӘСІПОРЫНДАРДЫ  ИННОВАЦИЯЛЫҚ  ДАМЫТУ 
ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ  КОРПОРАТИВТІК  БАСҚАРУ 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан  Назарбаев  «Қазақстан-2050» 
қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  атты  Стратегияда  қазіргі  таңда  әсіресе 
агроөнеркәсіптік  кешенде  өзекті  болып  отырған  «Менеждменттің  жаңа  құралдарын  және 
мемлекеттік  сектордағы  корпоративтік  басқарудың  қағидаларын  енгізу  қажеттігі»  жөнінде 
айтып  өткен  болатын  [1].
Қазақстан Республикасында тәуелсіздік алған жылдардан бастап ауыл шаруашылығының 
дамуына  мемлекет  тарапынан  қыруар  қаражаттың  бөлінгендігі  белгілі.  Алайда,  бөлінген 
қаражаттың  тиімді  жұмсалмауы  және  ауыл  шаруашылығы  секторының  артта  қалуы 
нәтижесінде  қазіргі  таңда  агроөнеркәсіптік  кешен  салаларын  ілгерілету  үшін  жаңа 
тәсілдемелерді  қолдану  қажеттілігі  туындап  отыр.  Біздің  түсінігімізде  бұл  –  корпоративтік 
басқару, агроөнеркәсіптік кешенге инновацияны ендіру, мемлекеттік-жеке меншік әріптестік, 
агроөнеркәсіптік  кешендегі  шағын  және  орта  бизнестің  тиімділігін  арттыру  және  жобалық 
менеджмент  құралдарын  ендіру  сияқты  түсініктерді  ашып  көрсету. 
Сонымен,  корпоративтік  басқару  дегеніміз  не?  Бұл  акционерлердің  қызығушылықтары 
және  менеджменттің  арасындағы  теңгерімдікті  іздеу  үдерісі.  Корпоративтік,  яғни  ұжымдық 
басқару  (corporate  governance)  мекемедегі  биліктің  (governance)  қалай  құрылғаны  және 
қалай  жүзеге  асырылатынымен  байланысты  атқарылады  [2].   
Корпоративтік  басқару  түсінігі  екі  түрлі  түсіндіріледі:  1)  бұл  кәсіпорынды  реттеу  және 
басқару аясындағы қатынастар. Бұл дегеніміз, ұйымдастырушылық кезеңдер, басқарушылық 
дарындылық,  ноу-хау;  2)  кәсіпорын  қатысушыларының:  мемлекет,  басқарма,  қадағалау 
кеңесі,  акционерлер  және  қызметкерлер  арасындағы  құқықтық  міндеттемелерді  бөлуді 
реттеу  жүйесі  [3].
Корпоративтік  басқару  компаниялар  мен  экономисттерге  инвестицияны  бірнеше  жолдар 
арқылы  тартуға  көмектеседі. 
Біріншіден,  корпоративтік    трансакцияларда,  бухгалтерлік 
есепте және  рәсімдердегі  ашықтық  арқылы  корпоративтік   басқару  сыбайлас  жемқорлықтың 
алдын алады. Екіншіден, корпоративті басқару рәсімдері компанияны басқаруды жақсартады, 
компанияларға  нәтижеге  негізделген  жүйелі  стратегияны  және  менеджерлерге  сыйақы  беру 
жүйесін 
 
қалыптастыруға  көмегін  тигізеді. 
Инновация  және  оның  туындылары  түсінігі  ұйымды  басқарудың  қазіргі  теорияларының 
негізгі  түсініктерінің  бірі  болып  табылады.  Инновация  ұғымын  зерттей  келе,  мынадай 
қорытындыға  келуге  болады:  инновациялар    тауарлық  және  технологиялық  өзгермелі 
ұйымдық  құрылымды  алмастыратын мезгіл-мезгіл  енгізіліп  тұратын  бір  жолғы  жаңалықтар 
жүйесін  ғана  емес,  сонымен  қатар  белгілі  бір  объективті  заңдар  бойынша  дамитын, 
қарастырылатын  әлеуметтік  жүйелердің  дәстүрлер  тарихымен  тығыз  байланысты    және 
олардың  құрылымын  түбегейлі  өзгертетін  кешенді  әлеуметтік  үдерісті  білдіреді.  Сондай-
ақ,  ол  өзіндік  өміршеңдік  кезеңімен,  ерекше  сатысымен,  бірізділігімен  және  тәуелділігімен 
сипатталатын  әлеуметтік-экономикалық  феномен  болып  табылады 
[4].
Мемлекеттік-жеке  меншік  әріптестік  –  бұл  инфрақұрылымның  объектілерін  жобалау, 
қаржыландыру,  құрылыс,  қайта  құру  және  қызмет  көрсету  мақсатында  тәуекелдерді 
теңдестіріп  бөлу  жағдайындағы  мемлекеттің  жауапкершілігіне  дәртүрлі  қатысушы 
салаларда  мемлекет  пен  жеке  сектор  ынтымақтастығының  нысаны.  Мемлекеттік-жеке 
меншік  әріптестіктің  негізгі  белгілері  –  тараптардың  әріптестігі  келісімшарттық  қатынастар 
түрінде  рәсімделуі  және  уақытқа  шектелуі,  әріптестік  тараптарының  өзара  қатынасы 
тәуекелдерді, жауапкершілікті және игіліктерді бөлу кезінде әріптестік мінездемені танытуы 

392
және  ортақ  мақсатқа  жету  үшін  өздерінің  салымдары  мен  күш-жігерлерін  біріктірулері, 
олардың  мемлекеттік  және  жеке  сектор  ретінде  де  көрініс  табуы,  тараптардың  қоғамдық 
қызметтер  көрсету  үшін  ынтымақтасуы  және  әрекеттер  мемлекет  анықтайтын  соңғы 
нәтижеге  бағдарланған  болуы.
Қазақстанда  аграрлық  сектордағы  мемлекеттік-жеке  меншік  әріптестік  әдеттегідей 
жергілікті  деңгейде,  онда  ауылшаруашылығы  тауар  өндірушілерінің  қажеттілігіне 
бағдарланған  ақпараттық  және  кеңес  беруде  қоғам  мен  жеке  сектордың  күшті  жақтары 
бірін-бірі  толықтырады.
Агроөнеркәсіптік  кешендегі  елеулі  мәселелерді  шешу  мақсатында  мемлекет  Басшысы 
Н.Ә.  Назарбаев  агроөнеркәсіптік  секторда  шағын  және  орта  бизнесті  дамытудың  маңызын 
және  оны  дамыту  жолдарын  ерекше  атап  өтті.  Сонымен  бірге,  аграрлық  секторда  жаңа 
өңдеуші  кәсіпорындардың  желісін  құруда  шағын  және  орта  бизнесті  қолдаудың  қажеттілігі 
көрсетілді  [5].  Агроөнеркәсіптік  кешендегі  шағын,  орта  және  ірі  кәсіпорындарды  тиімді 
дамыту,  өзін-өзі  жұмыспен  қамтуды  есепке  алу  және  қолдау  көрсету  Қазақстан  өңірлерін 
экономикалық  жаңғыртудың  мақсаты  және  елеулі  ресурсы  болып  табылады.
Қазіргі  таңда  Қазақстанның  агроөнеркәсіптік  кешенінде  4000  астам  шағын  және  орта 
кәсіпорындары  жұмыс  істейді,  оның  40%-ы  тиімді  жұмыс  жасамайды.  Әйтсе  де,  осы 
кәсіпорындарда  жұмыс  жасайтындардың  саны  88 050  адамды  құрайды.  Сонымен  бірге, 
республика  бойынша  ауылдық  жерде  1,8  млн.  адам 
өзін-өзі  жұмыспен  қамтығанымен
, 
агроөнеркәсіптік  кешенде 
өзін-өзі  жұмыспен  қамтыған
  белсенді  қызмет  ететін  халық 
заңды  түрде  еш  жерде  көрінбейді  [6].
Жыл  сайын  агроөнеркәсіптік  кешенді  дамытуға  бөлінген  бюджеттің  көлемі  ұлғаюда. 
Сонымен,  2013  жылдан  2020  жыл  аралығында  мемлекет  агроөнеркәсіптік  кешенді  дамытуға 
3  триллион  теңгеге  жуық  қаржы  бөлінді.  Бұдан  өзге,  «ҚазАгро  Ұлттық  Холдингі»  ҚР 
Ұлттық  Қорынан  инвестициялық  жобаларды  несиелеу  үшін  120  млрд.теңге  бөлінген  [7]. 
Алайда,  бөлінген  қаржы  әлі  күнге  дейін  нәтижесін  бере  алмай  келеді. 
Шағын  және  орта  бизнестің  қалыптасуы  кезінде  қаржылық  қамтамасыз  ету,  салық  салу, 
үкімет және бизнес арасында сындарлы қатынас үшін делдалдық институттардың дамымауы, 
ірі  бизнес-құрылымдармен  бірлесіп  жұмыс  жасау  үшін  нақтылы  ынталандырманың 
болмауы  –  агроөнеркәсіптік  кешен  салаларын  дамытуды  бәсеңдетеді. 
Агроөнеркәсіптік  кешенде  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  тұрақты  дамыту  үшін 
бірлескен  жұмыстарды  ұйымдастырудағы   тығыз  байланыстарды   құру  арқылы   трансұлттық 
корпорацияларды  қоса  алғанда,  ірі  кәсіпкерлік  маңында  шағын  кәсіпорындар  желісін  құру 
қажет,  бұл бір жағынан,   аграрлық нарықтың төмендеуі жағдайында  ірі ауыл шаруашылығы 
құрылымдарының қатерін азайтуға,  және екінші жағынан, аграрлық  сектордың шағын және 
орта  кәсіпкерлік  үшін  икемді  ауыл  шаруашылығы өндіріс  жүйесін  енгізу   арқылы   ірі  ауыл 
шаруашылығы  кәсіпорындарының  технологияларын    пайдаланудан    ауыл  тұтынушылары  
желісін  әртараптандыруға  дейін  өсу мүмкіндіктеріне жол  ашады. 
Ауылдық  жерде  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  дамыту  үшін  салық  мөлшерлемесін 
біртіндеп  азайту  және  көлеңкелі  бизнес  саласынан  шағын  кәсіпкерлікті  бөліп  алу  есебінен 
салық  салудың  негізін  көтеретін  мемлекеттік  бюджетке  түсімдерді  көбейту  қажет.  Бұндай 
механизмдер шағын және орта кәсіпкерлік саласында ауыл шаруашылығы өнімдерін дамыту 
және  экспортқа  шығаруға  инвестицияны  тарту  үшін  жинақтау  үдерісін  ынталандыру 
қажет.   
Мемлекеттік  басқару  саясаты  аграрлық  сектор  жағдайында  кәсіпкерлікті  дамытуда 
кәсіпкерліктің  бизнес-орта  талаптарына  бейімделуіне,  аграрлық  нарық  қатысушаларын 
ақпараттық  қамтамасыз  етумен  байланысты  кедергілерден  өтуге,  капитал  көздеріне 
шығу  және  қазіргі  технологияға  қол  жеткізуді  жеңілдетуге,  мемлекеттік  әкімшілік 
құрылымдармен  өзара  байланыста  отандық  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  шығындарын 
азайтуға  белгілі  бір  көмек  көрсетуі  қажет.  Әсіресе,  мемлекет  аграрлық  секторда  шағын 
және  орта  кәсіпкерліктің  тұрақты  өсуі  үшін  уәждемені  және  ауылда  кәсіпкерліктің  жұмыс 
істеу  шарттарын  құруға,  Қазақстан  облыстарының  ауылдық  аумақтарында  шағын  және 
орта  кәсіпкерліктің  қалыптасуының  негізі  болып  табылатын  ұлттық  инновациялық  жүйе 
және  орта  жіктелімді  қалыптастыруға  жауапкершілікті  өзіне  алуы  тиіс.

393
Мемлекеттік  басқару  стратегиясы  агроөнеркәсіптік  кешенде  шағын  кәсіпкерлікті 
дамытудың  келесідей  негізгі  бағыттары  бойынша  күштерді  біріктіреді:    нарықтық  ортаға 
шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  алға  жылжытуда  мемлекеттік  қолдауды  қалыптастыру; 
ауылда  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  дамыту  үшін  өндірістік  және  әлеуметтік 
инфрақұрылымды  құру;  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  субъектілерінің  инновациялық 
процесті,  кәсіпқойлықты  және  интеграцияны  қолдануы;  аграрлық  секторда  шағын  және 
орта  кәсіпорындарға,  бизнес-ассоциацияға  атаулы  ендіру.  Агроөнеркәсіптік  кешенде  шағын 
және  орта  кәсіпкерлікті  реттеуде  әкімшілік  тосқауылдарды  азайту  мемлекет  пен  аграрлық 
сектордағы  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  арасында  осы  құрылымдардың  серіктес  әлеуетін 
көтеріп,  барынша  сенімді  қарым-қатынастар  орнатуға  мүмкіндік  береді.
Агроөнеркәсіптік  кешенде  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  тиімділігінің  тұрақты  өсуін 
ынталандыру  кезіндегі  міндеттердің  бірі  –  ауыл  шаруашылығы  тауарларын  өндіру  және 
қызмет  көрсету  саласында  кәсіпкерлік  қызметінің  тиімділігін  арттыру,  сондай-ақ  отандық 
және  сыртқы  нарықта  отандық  ауыл  шаруашылығы  өндірушілерінің  үлесін  көбейту  болып 
табылады. Бұл үшін халықаралық есеп және есептілік стандарттарына өту, икемді өндірістік 
және  корпоративтік  басқару  жүйелерін  әзірлеу,  отандық  білім  жүйесін  жетілдіру,  ауыл 
кәсіпкерлері  қызметінде  жоғары  стандарттарға  жетуге  мүмкіндік  беретін  агроөнеркәсіптік 
кешен мамандарын дайындау, мемлекеттің  аграрлық секторда шағын кәсіпкерлік қызметінің 
инновациялық  бағыттылығы  үшін  ынталандырманы  қалыптастыруы,  шағын  инновациялық 
бірлескен  кәсіпорындарды  қалыптастыру  бойынша  жұмыстарды  жандандыру  қажет.
Бұдан  бөлек,  ірі  бизнес  қызметіне  ілеспелі,  шағын  және  орта  кәсіпкерлік  базасында 
ауыл  шаруашылығы  өндірісі  индустриясының  даму  бағдарламасын  әзірлеу  қажет. 
Осылайша,  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті  дамытуды  басқарудың  бағыттары  аграрлық 
секторда  экспортқа  бағдарланған  шағын  және  орта  кәсіпкерлікті,  бизнес-ассоциацияларды 
дамыту,  сондай-ақ  бизнесті  жүргізудің  жоғары  мәдениетіне  ие  ауылда  кәсіпкерлік  қызметті 
ынталандыру  стратегиясымен  өзара  байланысты  болады. 
Жеке  сектор  инновация  және  инвестиция  үшін  әлеует,  бизнесте  тығыз  ынтымақтастық, 
нарықты  дамытуға  мүмкіндік  беретін  бәсекелестік  сияқты  басымдылықтарға  ие.  Алайда 
жеке  секторда  қожалықтарды  ақпараттандырудың  төменгі  деңгейі,  ақпараттың  растығы 
және  белгілі  уақыттық  тәртіпте  нарықтық  баға  туралы  мәлімет  беру  сияқты  бірсыпыра 
міндеттерді  шешу  қажеттілігі  туындап  отыр. 
Аграрлық  сектордағы  мемлекеттік-жеке  меншік  серіктестікті  тұрақты  дамыту  үшін 
ақпараттандыруды  көтеру  және  сұранысты  тудыру,  кәсіпкерлік  пен  бәсекелестікті  дамытуға 
көмектесу,  сауда  және  өндірістік  қатынастарды  мемлекеттік  қолдауды  қамтамасыз  ету 
және  т.б.  жағдайларды  жасау  қажет. 
Сонымен  қатар,  аграрлық  сектор  үшін  қазіргі  таңда  мемлекет  және  қоғамның 
ынтымақтастық  және  өзара  байланысу  нысандарын  іздестіру  қажет.  Бұл  саладағы 
халықаралық  тәжірибенің  жалпылап  көрсетуінше,  әлемдік  тәжірибеде  ірі  қоғамдық  мәні 
бар  инвестициялық  бағдарламалар  мен  жобаларды  жүзеге  асыру  кезінде  мемлекет  және 
бизнестің  өзара  байланысының  түрлі  нысандары  жасап  шығарылған  [8].
Қазіргі  таңда  ҚР  Ауылшаруашылығы  министрлігі  және  «ҚазАгро»  агроөнеркәсіптік 
кешенді  дамыту  үшін  көптеген  құралдар  ұсынуда.  Алайда  бизнеске  бұл  құралдарды  қалай 
қолдану  керектігін,  қалай  жүзеге  асыру  керектігін  ұғыну  қиынырақ.  Сондай-ақ,  бүгінгі 
таңда  шағын  және  орта  бизнес  өкілдерінің  көзқарасы  бойынша  мемлекеттік  қолдау  ірі 
агроөнеркәсіптік  кешендерге  бағытталуына  байланысты  оның  тиімділігі  төмен  болып 
отыр.  Аграрлық  секторда  өзін-өзі  жұмыспен  қамтушылар,  сонымен  қатар  шағын  және 
орта  бизнес  өкілдері  бүгінгі  жағдайда  аталған  мәселені  толық  өзгертуге  мүмкіншілігі  бар. 
Әйтсе  де  олар  мемлекет  назарынан  тыс  қалуда.  Айта  кететін  тағы  бір  мәселе  –  ауылдық 
жерлерге  жас  мамандарды  бағыттау  үшін  мақсатқа  бағытталған  мемлекеттік  саясаттың 
болғанымен,  агрөнеркәсіптік  кешендегі  білікті  мамандардың  тапшылығы.  Халықаралық 
тәжірибеге  сүйене  отырып,  агроөнеркәсіптік  кешенді  дамытуда  аталған  мәселелерді 
шешудің  бірден  бір  жолы  –  бұл  жобалық  басқаруды  енгізу.
Қазіргі  таңда  «ҚазАгро»  банк  институты  ретінде  жұмыс  жасайды,  алайда  ол  тек 
қаржы  құралдарын  ұсынып  қана  қоймай,  бизнесті  дамытуға  қатысуы  қажет.  Мысалы,  

394
мал  бордақылайтын  алаң  –  бұл  бір  жоба  болса,  оны  зерттеп,  жете  түсіну  кезінде  бұл 
бір  жобаның  жеткіліксіз  екенін  аңғаруға  болады.  Ендігі  кезекте  азық  өндіру  –  жемшөп 
базасы,  біреулері  ветеринарлық  қызметті  қамтамасыз  етсе,  басқалары  маман  дайындау, 
жеткізілім,  және  жарнамаға  дейінгі  рәсімдерді  зерттеу  қажет.  Қазірдің  өзінде  Қазақстанның 
агроөнеркәсіптік  кешенінде  ірі  холдингтік  компаниялар  бірігуде,  өйткені  кәсіпкерлер 
өздігінен  барлық  тізбектерді  құруға  мәжбүр  және  компаниялар  бұл  тізбекті  кеңейтуде. 
Сол  себепті  жобалық  менеджмент  құралдарын  енгізу  және  мемлекет  бұл  жұмысты  өз 
қолына  алу  қажеттілігі  туындап  отыр. 
Мемлекет  тек  қаржыны  бөліп  қана  қоймай,  жобаларды  жүзеге  асыруға  тікелей  қатысуы 
қажет,  яғни,  бизнеске  дайын  жобаны  ұсыну,  салалық  мамандарды  тарту  қажет. 
Жобалық  менеджмент  құралдарын  енгізуде  агроөнеркәсіптік  кешенде  жобалық 
басқарудың  үш  фазасы  болуы  шарт.  Оның  біріншісі  –  жобаларға  ынтагерлік  білдіру, 
бұнда  кәсіпорындарда  жұмыс  жасайтын  эксперттер  жиналып,  стандарт  бойынша  қажетті 
құжаттарды  дайындаулары  тиіс.  Содан  кейін,  инвесторларды  табу  қажет.  Қаржы  (ресурс) 
иелері (Ауылшаруашылығы министрлігі, Қаржы министрлігі, Үкімет, Парламент  тарапынан 
бұл  мемлекет  болуы  мүмкін  немесе  жеке  инвестициялар)  бұл  ұсыныстарды  қарастырады. 
Екінші  фазада  –  жоспарлау  кезеңінде  –  мақсатты  анықтап,  үлкен  міндеттерді  шағын 
міндеттерге  бөлу  қажет.  Барлығы  мұқият  жоспарланғаннан  кейін  –  жүзеге  асыру  фазасы 
басталады. Барлық фазада агроөнеркәсіптік кешеннің салалық мамандары жұмыс жасаулары 
қажет.  Әр  жұмыс  тобында  әр  жоба  бойынша  үнемі  екі  адам  жұмыс  жасайды,  оның  біреуі 
сала  маманы  болса,  екіншісі  –  жобалық  менеджер,  ол  саланы  толық  меңгермеуі  мүмкін, 
алайда  ол  жобалық  басқару  білімдерін  меңгерген  және  де  жүйелік  ойлауға  қабілетті. 
Әрбір  жоба  бойынша  ақырғы  нәтижесіне  жауап  беретін  жоба  жетекшісі  тағайындалуы 
тиіс.  Жобалық  менеджер  жоба  мақсатын  айқын  көргенде,  өнімді  өндіруде  өзіндік  құнының 
белгілі  бір  мөлшерден  аспауын  қамтамасыз  етуде  бұған  қандай  факторлардың  әсер 
ететінін,  бағаға  –  инновацияға  қажеттілікті  айқындауы  керектігін  аңғарады  [9]. 
Жобалық  басқару  аграрлық  салада  туындаған  қиыншылықтарды  шешудің  құралы  
болып  табылады  және  ол  мемлекет  қолдауымен  қатар,  жобалық  басқарумен  айналысатын 
салалық  институттардың  да  қатысуын  талап  етеді.  Мысалыға  алатын  болсақ, 
«ҚазАгроИнновация»  АҚ  салалық  холдингі.  Бұл  холдингте  1,3  мыңнан  астам  адам 
қызмет  етеді,  соның  ішінде  ғылыми  дәрежелі  ғылыми  қызметкерлер  60%-ды  құрайды, 
олардың  орта  жас  шамасы  46,7  жас.  «ҚазАгроИнновация»  АҚ-та  материалдық-техникалық 
базасында  280  мың  га  астам    жері,    900  мың  шаршы  метр  көлемді  ғимараттары  және  3 
мың  бірліктен  астам  ауылшаруашылығы  техникалары  және  т.б.  активтері  бар.  Сонымен 
қатар,  Қазақстанның  барлық  аумағында  ҚАИ  құрамында  агроөнеркәсіптік  кешенді 
дамытумен  айналысатын  23  ғылыми-зерттеу  институттары  мен  филиалдары,  5  орталық, 
14  тәжірибелік  ауылшаруашылық  кәсіпорындары  және  11  білімді  тарату  орталықтары  бар 
[10]. 
Агробизнесті  басқару  жүйесін  өзгерту  керек,  және  әр  өңірде  жобалық  кеңселер  болуы 
қажет.  Жобалық  кеңселер  ретінде  жоғарыда  аталған  институттар  мен  орталықтарды  да 
қатыстыруға  болады.  Басқаша  айтқанда,  жобаларды  жасаушы  мамандар  жердің  климаттық 
жағдайларына  және  өңір  ерекшеліктеріне  байланысты  қай  өңірде  нені,  қалай  тиімді  және 
дұрыс  өндіруге  болатынын,  ішкі  нарық  тауашасын  есептейді.  Әрі  қарай,  жобаларды 
жүзеге  асыру  үшін  өңір  басшылары  мен  бизнесмендер  қаржы  институттары  арқылы 
инвесторларды  табады.   
Агроөнеркәсіптік  кешеннің  негізгі  мәселесі  –  құрылымдылықтың  болмауы.  Инвестор 
белгілі  бір  қаражатты  салғаннан  кейін,  қанша  өнім  өндірілетінін,  оның  қайда  жасалып 
шығарылатынын,  оның  қосымша  құны  қанша  болатынын,  қай  жерге  саудаға  қойылатынын, 
және  осы  тізбекте  ішкі  және  сыртқы  нарықта  бәсекелеге  қабілетті  өнімді  өндіру  туралы 
ашықтықты  көруге  ынталы.  Ал  жобалық  басқаруда  осы  аталған  үдерістерді  айқын  көруге 
болады,  нәтижесінде  салаға  инвестицияны  тарту  үшін  жағдай  жасау  арқылы  еліміздің 
агроөнеркәсіптік  кешенін  дамыта  аламыз.

жүктеу/скачать 6,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: