Дін және философиялық білім

Дін - адам мен қоғамның рухани өмірінің маңызды және қажетті феномені болып табылады. Дінді зерттеумен келесі салалар айналысады:

- Құдай сөзін аян арқылы берілген діни сана фактілерін саналы түрде түсіндіруге ұмтылады;

- тарих - діни сананың пайда болу және даму үдерісін зерттейді, әртүрлі діндерді олардың қалыптасуының жалпы ұстанымдарын табу мақсатында салыстырады және жіктейді;

- философия -діннің мәнін талдайды, оның дүниетаным жүйесіндегі орнын анықтайды, оның психологиялық және әлеуметтік аспектілерін, оның онтологиялық және танымдық мәнін анықтайды, сенім мен білімнің арақатынасын көрсетеді, Адам мен Құдайдың қарым-қатынасының мәселелерін, діннің адамгершілік мәнін және оның қоғам өміріндегі, адам мен адамзаттың рухани дамуындағы рөлін талдайды. Діннің негізгі қызметі адамгершілік-әлеуметтік қызмет болып табылады: ол халықтың жаны бейбітшілік, махаббат пен келісімге ұмтылуы қажет деп есептейді.

«Дін» терминін әртүрлі түсіндіреді: біреуі оны латыннан тілінен ауларғанда, religare-байланыстыру дегенді білдіреді десе, Цицерон, relegere – жинақтау деген мағынаға ие деп есептейді.

Дін-бұл абсолюттік бастауды мойындаудың көрінісі, яғни барлық бастаманы, соның ішінде адам тәуелді болатын Құдайды, Абсолютты ерікті толыққанды қабылдауға ұмтылу болып табылады.

Әрбір дінді екі жақты қарастыруға болады:

- Абсолют түсінігін білдіретін теориялық;

- Абсолюттің адам өмірімен нақты байланысы орнатылған тәжірибелік. Дінді адам жанының қандай да бір жағының қызметінің көрінісі деп санауға болмайды.

Дінге оның барлық рухани қажеттіліктері мен бейімділігі бар барлық адам сене алады.

Діннің шығу тегі туралы мәселеде әртүрлі пікірлер көп. Ең алдымен діннің пайда болуының психологиялық себептерін, сондай-ақ діни сананың әлеуметтік тамырларын ажырату қажет.

Діннің пайда болуын түсіндіру негізін құрайтын қағидаттар екі топқа бөлінеді:

- супернатуралистік- діни сананы туа бітеді деп қарастырады;

- рационалистік- діннің пайда болуы кезінде адамның саналы ниетін және рефлексиясын болжайды (евгенемеризм), билікті ұстап тұру үшін белгілі тұлғалардың таза прагматикалық ұмтылыстарын айтуға болады. Мысалы: Эпикур, Д. Юм табиғаттың белгілі күштерін бейнелейді; Л. Фейербах, Ж. Ренан белгілі рухани қасиеттерді объективтендіруге тырысады; Г. Спенсер ата-бабаларды құрметтеуді дәріптейді.

Ал, діндарлықтың білімге деген қарым-қатынасы мәселесіне келер болсақ, ол қандай да бір ойшылдың жалпы философиялық ұстанымдарына байланысты анықталады. Бұл мәселеге бойынша үш көзқарас белгілі:

- сциентистік-позитивистік көзқарас - дінді білімнің төменгі түрі, ырымшылдық түсіндіреді және оны ғылымның дамуына байланысты дін жойылады деп есептейді;

- тарихи (эволюциялық) көзқарас- дін басқа, жоғары, білім деңгейінің құрамына кірген кезде де, әрдайым өзінің мәнін сақтайды әрі дамиды деп санайды;

- абсолюттік көзқарас - діни және ғылыми білімді адамның рухани белсенділігінің екі түрлі және заңды формалары ретінде қарастырады: олардың арасында үнемі шекаралар іздестіріліп, адам мен қоғам үшін маңызды ерекшеліктер қарастырылады.

Дін-рухани мәдениеттің құрамдас бөлігі, оның қажетті элементі болып табылады. Көптеген теологтар дінді рухани мәдениеттің базисі деп санайды, мәдениет дін негізінде пайда болады деп есептейді.

«Діни мәдениет» түсінігі, діннің әдістері мен тәсілдерін жүзеге асыру үшін адамның діни қызметтерді дұрыс қолданылуын білдіреді десек болады. Діни мәдениет өз құрылымына рухани мәдениеттің басқа түрлерімен ортақ болып табылатын көптеген элементтерді қамтиды. Бұл діни өнер, діни мораль, діни философия және т. б. болып табылады.

Діни өнер-бұл діни нышандар «өмір сүретін» көркем құндылықтарды құру, қабылдау, трансляциялау саласы. Ол діни нақышты қамтиды мысалы: Діни сурет, діни музыка және сәулет өнері. Діни өнер арқылы дін сенушілердің көркемдік қабылдауын дамытады және нығайтады, оларды өнер әлеміне баулиды.

Діни мораль-бұл нақты иудаистік, христиан, ислам және т.б. діни мазмұнмен толықтырылатын адамгершілік түсініктердің, нормалардың, ұғымдардың, сезімдердің, құндылықтардың дамытылатын және уағыздалатын жүйесі. Дін адамдардың адамгершілігін дамытады, ізгілік, әділдік идеалдарын насихаттайды, әлеуметтік қатынастарды ізгілендіруге ықпал етеді.

Дін мен философияны рухани мәдениеттегі білімнің ақиқаттығының бірыңғай критерийлері шектеулері жоқ екендігі біріктіреді десек болады. Олар өзге де мәселелерге сүйенген. Алайда философияға теориялық өлшемдер қолданылуы мүмкін. Фактілер , логикалық дәлелдер бізге белгілі бір философиялық түсіндірмені неғұрлым сенімді айталық, материалистік, идеалистік немесе плюралистік түсінік табиғат құрылымының немесе қоғам тарихының барысы ретінде таңдауға мүмкіндік береді. Дінге келер болсақ, мұнда эмпирикалық, теориялық дәлелдер арқылы да келісімге келу мүмкін емес. Қарапайым жолмен діни ұстанымдарды тексеруге болмайды. Тек діни тәжірибе ретінде қандай да бір сенімді таңдауға негіз бола алады.

Ғылым мен дін қарым-қатынасының тақырыбы ерекше болып саналады. Бұл күрес қарым-қатынасы ұзақ болды-Галилейдің инквизициялық үдерісі еске түседі. Бүгінгі таңда, дін мен ғылымның жақындасуы, ортақ түйісу мен өзара іс-қимыл нүктелерін іздеу біртіндеп жүзеге асуда. Өткен және бүгінгі көптеген ғалымдар мен діни адамдар, бұл әлемнің діни және ғылыми көрінісінің үйлесімділігін түсінді. Бұл космология мен басқа да ғылымдарда жер бетіндегі өмірдің пайда болуының кездейсоқ еместігін, әлемнің іргелі бастамаларының мәндерін салған жоғары ақылдың өмір сүруінің ықтимал мүмкіндігін көрсетеді, олар оның күрделенуіне, өмір мен жер бетіндегі ақыл-ойдың пайда болуына бағытталған дамуын алдын ала анықтады. Оны антропогендік ұстаным деп атаймыз.

Жалпы, дін адамдардың қандай да бір байланыстарының, өзара қарым-қатынастары мен іс-қимылдарының түрі ғана емес, қоғамдық және жеке сананың нысаны, бейбітшілікті рухани игеру тәсілі, қоғам қызметінің түрі, табиғаттан тыс немесе қасиетті, күрделі құрылымы бар және маңызды әлеуметтік қызметтерін орындайды.