Алаш прозасы Сайын МҰратбеков: «Жабайы Алма» бірінші бөлім көкінай

тірі жетермін бе, жоқ па деп шыбын жанымды қу шүберекке түйіп, шаққа келдім 
ғой. Мынау ма? Мынау адам емес, жұртым-ау!.. Жын ба, шайтан ба… әйтеу 
бірдеңе… 
Онан арғы оқиға былай бопты: қаладан бері ұзап шыққанша, Ырысбек 
Байдалы шалдың ұрысқандарының бәрін үнсіз мойындап моп-момақам боп 
отырған, бір кезде шанасы тоқтай қалады (алдынғы шанада екен), өзі секіріп 
жерге түсіп, айдалада омбы қардың үстінде билей жөнеледі. Қолында екі басты 
бәкі, жүздері жалт-жұлт еткен, өзін-өзі әлгі бәкімен ал кеп сұққылайды, қайдағы 
бір жын-перілердің аттарын атап шақырып, зікір салып, көзі алақ-жұлақ етіп 
қанталап, түсі мүлде адам шошырлық күйге түседі. Содан бір кезде кеп Байдалы 
шалды алқымға алады, қылғындырып бауыздамақ болады. Есі шыққан Байдалы 
шал: «Әкем, Ырысбек, не болды саған?… Садағаң кетейін-ау, не болды? Жазығым 
не?» — деп жалынады. «Әлде қарның ашты ма? Мына менің астымдағы шөптің 
арасында қап бар еді?..» — деген кезде ғана босатады. Байдалы шал 
ауылдағыларға базарлық деп алып келе жатқан азын-аулақ ішімдігі және жұмсақ 
ақ нан, прәндік, кәмпит бар қаптың аузын шешіп, соларын жайып салып, 
ЬІрысбектің шеңгелінен әзер құтылады. Ырысбек ішімдікті ішіп, жұмсақ нанды 
тойғанша жеп, жол бойы қызара бөртіп рақатқа батып келеді… 
− Адам емес мынау… адам емес! — деген Байдалы шал әңгімесін түңіле 
аяқтап. Сонан бері Ырысбекті көрсе, анадайдан айналып кетеді. 
Бригадир Байдалы шалдың өзі сөйткенде, басқаға не жорық. Амал жоқ, 
Ырысбектің хатын Нәзира әпкеме өз қолыммен әкеп ұсынам. Нәзира әпкем хатты 
алады да, бүктеуін де ашпастан қақ бөліп айырып, ошақтағы отқа тастайды, 
сонсоң мені жағымнан шапалақпен тартып-тартып жібереді. 
− Жексұрын! — дейді көзі жасаурап. 
Рас та. Өз әпкесіне Ырысбектің хатын тасыған іні жексұрын емей кім? Сөйтіп, 
екі оттың ортасында жүрген жайым бар. 
Әнеу бір күні Ырысбектің хатын Нәзира әпкеме ұсынып тұрып, шыдай алмай 
еңіреп жылап жібердім. Менің мүшкіл халімді ұқты-ау деймін, Нәзира әпкем хатты 
қолына ұстаған күйде мені ертіп Ырысбектің үйіне әкелді де, көзінше қақ айырып 
тастай салды да, аяғымен таптап езгілей тұрып: 
− Мен сіздің хатыңызды еш уақытта оқымаймын да, босқа әуре боп ендігәрі 
жазбаңыз,-деді. Өз терісіне өзі сыймай, ызадан жарылып кетердей боп түсі 
бұзылып, түтіге тұрып айтты. 
Басқа біреу болса мұндайда Ырысбек көзін алақ-жұлақ еткізіп тап беретін, 
ал Нәзира әпкемнің мына істегенінен қызарақтап күле тұрып: 
− Нәзира қалқам, мен… мен…- деп берген тұтығып. 
− Анау кезде айтып ем ғой, мен сізге ешқандай да қалқа емеспін деп. Аулақ 
жүріңіз менен! 
Онан соң мені ертті де, Ырысбектің есігін қатты сарт еткізіп шығып кеттік. 
− Енді хат берсе, алма! — деді маған да түйіле сөйлеп.- Ұратын болса, 
айтып кел өзіме, Ырысбек тұрмақ онан зорғы болса да көріп алайын әуселесін!.. 
Әрине, Нәзира әпкем шындап ашуланса, кімнен де болса таймайды, бірақ 
заты әйел ғой, оны арқа сүйеп не мұратқа жетермін, қаншама жер тепсініп, 
мықтымси сөйлегенімен, жеме-жемге келгенде Ырысбекке не істей қояр дейсің, 
құр сөз де. 
Кездейсоқ бір жағдай құтқармаса, Ырысбектен оңайшылықпен құтылу жоқ 
шығар. Күзден бері өзін военкомат екі рет шақыртты. Армияға алып кететін шығар, 
бұл қызыл көз пәледен сөйтіп құтылатын болармыз деп бүкіл ауыл күткен, әсіресе 
оның қылжағынан ығыр болған қыз-келіншектер мен біздер — балалар, шынымен-

ақ қуанғанбыз. Бірақ қырсық қылғанда екі ретінде де жарамай қайтып келді: 
«Өкпем әлі толық жазылмапты»,-дейді өзі. Бүкіл ауылды аяғынан тік тұрғызып 
зәре-құтымызды ұшырғанда құдай құрлы, тепсе темір үзетін осы пәленің 
жазылмай жүрген ол қандай ауру екенін түсіне алмай дал болды ел. Әйтеу, 
ауданға жүрерден екі-үш күн бұрын екі көзі шүңірейіп, жағы суалып, түрі сарғыш 
тартып, алты ай жаз төсек тартып ауырған адамдай боп қатты жүдеп кетеді де, ал 
қайтып келген соң. Зибашты, не Эмманы (ол шақыртқанда, екеуі де тоқтаусыз 
жетіп келеді) шақыртып ап, он шақты күндей үйінде жатып айран-сүт ішіп, сорпа 
ішіп қалжаланғаннан кейін, өңінің сарғыш тартқаны, көзінің шүңірейгені кетіп, 
қайтадан делебесі қозған бурадай құтырынып шыға келеді. Үйіндегі өзін күтіп-
баққан әйелді (Зибаш болса да, Эмма болса да) қуып тастайды да, басқа қыз-
келіншектерге хат жазуын қайта бастайды. Ауылдағы жылт еткен қыз-келіншектен 
Ырысбектің көз салмағаны қалмады. Соңынан бес күн түседі, он күн түседі, ай 
бойы түседі, ақыры қалайда дегеніне жетіп тынады. Бүгінде Ырысбекке көнбегені 
кемде-кем-ақ шығар. «Бұл ма, бұл екі дүниеде көгермейді,- дейді тоқсаннан асқан 
Қуатбек шал басын шайқай отырып.-«Жылқыға жау тигенде, жабы құтырар» деген 
осы да». Кемпір-шал атаулы Ырысбекті қарғап-сілейді, бірақ оған қыңыр ЬІрысбек 
жоқ, қайта құтырына түсетін сияқты. Енді, міне, Нәзира әпкемнің соңына түскеніне 
де біраз болды. Ақыры немен тынарын кім білсін. Әйтеу, осы кез маған оңай тиіп 
жүрген жоқ. Екі оттың ортасында шыбын жанды шүберекке түйгендей жайым бар. 
Нәзира әпкем Ырысбектің үйіне мені жетектеп апарып, оған доңайбат жасап 
кеткен күннің ертеңіне көшеде Әжібек кездескен. Қасында — Қайрат пен Бәтен. 
− Әй, көксоққан, бері кел! — деді бұйырып. 
Бұрын біздерді екі сөзінің бірінде: «Әй, жүгірмек» деп отыратын Әжібек 
биыл қыс: «Әй, көксоққан» дегенді шығарған. Мейлі, тіпті жерсоққан десе де 
әлімжеттілігін жасап зәбірлемесе екен де. 
− Ия,- деп мен қасына келдім. 
Басында әкесінен қалған түлкі тымақ, үстіндегі ескі қара тонының белін 
қайыс белбеумен қынтитып тұрып буып апты және онысын Ырысбектің жейдесінің 
етегі құсатып артына қарай ысырып қойған, сондықтан болар, екі жақ етегі жел 
кеулегендей делдиіп тұр, аяғында ақжұлықтанған ескі қонышқа қоңыр көннен бас 
салып тігілген дөрбиген үлкен етік, оны солидолмен шылқытып майлап апты, өзі 
тіпті мұнда жоқ, жан адамды менсінер емес, паңданып тұр, маған сонау биіктен, 
жоғарыдан көзінің астымен ғана қарайды. Бұрын бойы менен сәл ғана биіктеу 
көрінуші еді, биыл қыс тіпті сыриып өсіп кеткен сияқты. Мұрты біліне бастапты. 
Бірақ Әжібек қанша паңданса да, сидиған арық түріне мына киімдері еш 
жараспайды-ақ, ұсқыны адам күлерлік еді, жаздағы Шымырбай шалдың 
бақшасының шетіне ескі-құсқы киімдер кигізіп қадап қойған қарақшы сияқты 
қалқиып тұр. Әттең, бір-екі жас болса да үлкендігін білдіріп әлімжеттік жасайды, 
әйтпесе мына түрін мысқылдап мазақ етер ем. Өзінің және бір жаман мінезі: 
жұртты мазақ етіп күлгенде құдай құрлы да, ал өзіне айтылған бір ауыз әзілді 
көтере алмайды, көзі аларып шатынап шыға келеді. Жарылып қанталап жүретін 
астыңғы ернін жалап-жалап қойып, зәреңді ұшыру үшін тісін шақырлатып: «Мені 
мазақ ететіндей сен кімсің-ей, ә?! Мұрныңды бет қып жіберейін бе осы?!» — деп 
күс-күс жұдырығын Түйіп төніп келгенде, әзіл айтпақ түгілі, бетіне тура қараудан 
қаймығасың. Өзі сенен үлкен, қолы ұзын, тарамыстанған арық болса да, күші 
басым, жеңілмеске қорықпасқа шамаң жоқ. Оған қарағанда Қайрат пен Бәтеннің 
киімдері тәуір: бірінің үстінде жақында тоқылған жаңа шекпен де, екіншісі жүн 
сырған күпәйке киген, аяқтарында жаңа шарық. Бар дәмділерін апалары 

осылардың аузына ұстайтын екеуі екі үйдің еркесі, жүздері қызара тершіп, ұрттары 
томпиып тұр. 
− Көксоққан, Жөкеңді ғой ұмытып жүрсің,- деді Әжібек бірден кіжіне сөйлеп. 
Әрине, «Жөкең» деп тұрғаны өзі, ал енді оны менің қалай ұмытып жүргенімді 
түсінсем бұйырмасын. 
− Үйіңде артық-тұртық құрт-ірімшік болса, осыны Әжекең ауыз тисінші деп 
алып шығу ғой ойыңа да келмейді,- деп, біраз кінә артып, сөгіп алды. Мына 
өзіңдей Бәтенді қарашы, міне, апасының жеті қатқа тыққан құртынан маған ұрлап 
әкелді. 
Енді байқадым, үшеуінің де ұрттары томпаңдап, құрт сорып тұр екен. 
− Мен кеше тура жарты таба нанды бір-ақ ұрлап әкелгем,- деді осы тұста 
Қайрат та шыдай алмай. 
− Иә. Мына Қайрат сөйтті. Маладес! — деді Әжібек оны иығынан қағып.- Ал 
сен ғой… 
− Әй, осыны қойшы, сараңды. Бұлар өздері тұқым-тұғиянымен тегіс 
сараңдар емес пе. Негізіне тартпай тұрсын ба,- деп, Бәтен аузындағы түкірігін 
шашырата кеп, құйрығымнан бір тепті. 
Әншейінде бетіме тура қараудан қорқатын мына жаманның мына құтырғаны 
қанымды қайнатып-ақ жіберді. Тіпті жеке өз басымды, мейлі, не десе о десін, ал 
енді бүкіл тұқым-тұғиянымды сараң дегені жаныма батып-ақ кетті. Ыза буып 
Бәтенге тұра ұмтылғам, Қайрат аяғын төсей қойған екен, соған шалынысып барып 
омбы қарға оңқа-шоңқа құладым. Үшеуі мәз боп күлсін. Ұшып тұрып қайта 
ұмтылғанымша, Бәтен сақылдай күліп Әжібектің тасасына тығылды. 
− Сараңдардың тұқымы, ха-ха-ха…- деп мені онан әрмен мазақтай түсіп тілін 
шығарады. Әжібекті арқаланып тұрғаны. 
Көзім жасаурап, мысым құрып мен тұрмын. 
− Жә, қалжындастыңдар ғой, жетеді енді,- деді Әжібек менің қыстығып 
жыларман боп тұрған түріме қарап. 
− Сен. Бәтен, оныңды қой. Қанат сараң емес. Солай ғой, Қанат, ә? Тек бұ 
дүниеде менің бар-жоғым ойына келмеген ғой. Жарайды, ол кемшілігін ендігі 
жерде түзете жатар. Солай ма, Қанат?! 
Мен үндей қоймағам. 
− Көксоққан-ау, сенің маған бергенің далаға кетпейді ғой, әлі қиын-қыстау 
күн туғанда, панаң болам ғой. Жә, ендігісін өзің білерсің. Онша санасыз емессің 
ғой…- Онан соң ол менің ақ киізбен ұлтарылған қара шарығыма, әр жерінен 
тесіктерінен тауық шоқығандай боп жүндері шоқ-шоқ боп шығып тұрған сары 
жарғақ тоныма көз тоқтата тұрып: — Әй, сенің көкең мен апаң екеуінің бірге 
түскен суреті бар ма? — деп сұрады. 
− Бар. 
− Бар болса сен соны тез арада Ырысбекке жеткізіп бер. 
− Мен ол суретті ала алмаймын, ол Нәзира әпкемнің альбомына 
жапсырылған,- дедім. 
− Сонда немене, Нәзира әпкеңнің альбомы адамның қолы жетпес жерде ме? 
− Үлкен сандықтың ішінде. 
− Аш сол сандықты…- Әжібек тісінің арасынан сыздықтата түкіріп қойды.- 
Обшым, ұзын сөздің қысқасы, көкең мен апаңның суретін ұрлап әкелетін бол. 
− Әкеле алмаймын. Қиында жатыр дедім ғой. 
− Әй, ақымақ, Ырысбек оны үлкейткісі келіп отырса, бұл қиында жатыр деп 
бәлденеді ғой. Бар, өлтіріл, қайтсең де сол суретті әкелетін бол. Бұл саған 

жауынгерлік тапсырма. Әкелмесең сонда болсын! Бар! — деп, ол сөз соңында май 
құйрығымнан ақырындап қана бір тепті. Мен кете бергем. 
− Әй, көксоққан,- деді ол бірдеңе есіне түскендей желкемнен тартып қайыра 
бұрып.-Шарығыңнан су өтіп жүрген жоқ па? 
− Қар еріген кезде өтеді. 
− Онда былай істе. Менің жан адамға көрсетпей, тығып жүрген бір шелек 
солидолым бар, анда-санда кеп анау шарығыңның ұлтарма тігістеріне, табаныңа 
жағып алып жүр, сонда су өтпейді,- деді қамқорлық білдіріп. 
− Солидолды киізге жағуға бола ма? 
− Неге болмайды?! Вот ақымақ. Сен әуелі жағып көрсеңші. Міне, мен етігімді 
майлап алып ем, су дегенің сынапша сырғып, ішіне түк өтпейді. Қазір мына Бәтен 
мен Қайратқа да жаққызам.- Әжібек тағы да тісінің арасынан сыздықтата шырт 
түкіріп қойды. 
− Пажалыста, күнде жағып тұрам десең де сенен аямаймын. Ал енді бар 
үйіңе, бәлденбей әлгі суретті бүгін-ертең әкеп беретін бол. 
− Мақұл. 
Шынында да, үлкейтемін деп Ырысбектің өзі сұратып отырса, одан неге 
бәлденіп, тартыншақтауым керек. Ауылдағы талай үйдің төрінен Ырысбек үлкейтіп 
берген суреттерді көріп қатты қызығатынмын. «Шіркін, көкем мен апамның суретін 
өстіп үлкейтіп төрге іліп қойса»,- деп армандайтынмын. Сөйтіп, келесі күні-ақ 
Нәзира әпкемнің альбомындағы көкем мен апамның суретін алып, Әжібекке ілесіп 
Ырысбекке өз қолымнан апарып бердім. 
Ырысбек шертіп отырған домбырасын тастай бере, суретті бір жақындатып, 
бір алыстатып, одан терезенің жарығына қарай теріс қаратып ұстап қарап шықты 
да: 
− Үлкейтуге қолайлы, жақсы екен,- деді. 
Осы сезін естіп мен қуанып қалдым. 
Ырысбек енді маған қарады да, одан қайта суретке қарады: 
− Қанат, тоқташы,- деді. Сөйтті де суретке бір, маған бір тағы да кезек-кезек 
қарай отырып: 
− О, көкесінен айнымай қалған жарығым, тіпті аузынан түскендей ұқсауын 
қарашы,- деп, мені құшағына алып қысып-қысып қойды. Әлгі мені ұстап алған 
жерде төбемнен қарға шаншып қорлық көрсететін мінезінен із жоқ, аяқ асты мен 
дегенде ет жүрегі езіле қапты. Оған деген шексіз ыза-өкпеден бе, әлде оның 
мүсіркей қалғанына қорланғаным ба, әйтеу, екі бетім дуылдап, көзім жасаурап, 
үндей алмай булығып шығып кеттім. 
− Әй, Қанат, тоқта! 
Әжібек соңымнан ілесе шыққан екен. Қуып жетіп, желкелігімнен тартып 
тоқтатты да: 
− Сен суретті жоғалады екен деп қорықпа. Ырысбек, ол — сөздің адамы, 
айтса болды, орындайды,- деді мені жұбата сөйлеп. Онан соң менімен қатарласа 
жүріп, өз үйінің тұсына жеткенде: — Жүр біздікіне, мына шарығыңды майлап ал,- 
деді. 
Шынында да, май су өткізбейді ғой, майласам майлап алайыншы деген ой 
келді маған да, Әжібектің үйі — ауыз үй, түп үйден тұратын аласа ғана ескі кірпіш 
там. Әжібек жалғыз өзі ғана тұрады. Тұрады деген тек аты ғана, әйтпесе Әжібек 
ауыл үй арасы ағайын-туғандарын аралап, әркімдікіне бір қонып жүреді. Соңғы 
кезде көбіне Ырысбектің үйінен шықпайтын. Шешесі өлген екі жылдан бері үйдің 
күйі мүлде кетіп-ақ қалған. Көктем, күз төбесінен су өтіп, іші үнемі сыз тартып, 
көгерген иіс тұсынан өткен адамның жүрегін айнытады. Алайда Әжібек мұның 

бәрін уақытша дейді. Әке-шешесінен қалған азын-аулақ дүние-мүліктерін анда-
санда далаға шығарып қағып-сілкіп, онан соң қайтадан буып-түйіп қояды. 
Балаларды ұйымдастырып үй ішін сыпыртып, жинастырып, қыс кезінде күніне бір 
уақыт от жағады. Өзі: «Әлі он сегізге толып, үйленетін кезімде бәрі керек болады 
ғой»,-дейді. Дәл қашан және кімге үйленетінін әзірге өзі де білмейді. Осы күні 
бұрынғыдай: «Зибашқа үйленем»,- дегенін қойған. «Жас қыздардың біреуі ер 
жетер оған дейін»,- дейді. 
Қазір үйінің мұржасынан будақтап түтін шығып жатыр. 
− Үйде Қайрат пен Бәтен бар, деді. 
Біз кіргенде, көгерген иіс пен түтін сасыған үйдің ішінде Қайрат пен Бәтен 
қарамай толы үлкен шелекті орталарына қойып, шарықтарын шылқытып майлап 
отыр екен. Кішкене қазанда сақылдап бірдеңе қайнап жатыр, оның да тәтті бір иісі 
білінеді, кәдімгі жас сорпаның иісі. 
− Маладестер! Енді сендердің шарықтарыңнан су өтіп көрсін! — деп мақтап 
қойды Әжібек.- Кәне, Қанат, сен де майлап ал шарығыңды. 
Әлгі екеуінің қатарына отыра қап мен де шарығымды майлауға кірістім. Ал 
Әжібек болса қолына кәкпір алып, қазандағы қайнап жатқан жұдырықтай кесек 
етті шығарып пышақпен шетінен кесіп жеп көрді де, қайта салды. Біз үшеуміз 
шарықтарымызды қоя сала, сілекейлеріміз шұбырып оның аузына қарай қалған 
екенбіз. 
− Әлі піспепті,- деді аузындағысын малжаңдай тұрып. Онан соң біздің 
телміре қалғанымызды ұнатпай: 
− Әй, көксоққандар, болыңдар енді,- деді әмірлі үнмен: — Бүгінше мына ет 
әбден піссін. Өзі кәрі малдың еті ме, немене, әлі тастай қатты. Ал сендер 
шарықтарыңды майлап алыңдар да, қайқайыңдар үйлеріңе. Ертең сендерге бір-бір 
жапырақ алып қоям. Үйлерің бар, аш емессіңдер ғой, ауыз тисеңдер де жетер. 
Біз шарықтарымызды шылқыта майлап үйден шықтық. Ә деп табалдырықтан 
аттағаннан бастап-ақ үшеуміздің бірінен-бірі күлкілі аюдың табанындай іздеріміз ақ 
қардың бетінде аймандай боп баттиып-баттиып қалды. Біраз жүріп барып 
қайырылып қарағанбыз, іздеріміз тура бір қора қой шұбырып өткендей қап-қара 
ала боп жосыла түсіпті. Қалай болар екен деп шарықтарымызбен еріген қарды 
оңды-солды ойқастай кешіп көргенбіз, майдың аты май ғой, шіркін, бұрын 
шарығымыздың ұлтарма тігістеріне жабыса кететін жентек қар енді тіпті жұғысар 
емес. 
− Қазір мына шарығымызбен су кешсек те өте қоймас. 
− Кешіп көрер ме еді өзі?! 
− Қай жерде су бар? 
Ары-бері омбы қарды ойқастай кешіп іздестіріп көріп едік, бірақ қыстың күні 
су қайдан табылсын, шұңқырлар мен арықтар тегіс қалың қар астында қатып 
жатыр. Өстіп мәз боп келе жатқанымызда, тас қойма жақтан торы жорғамен 
құйғытып шыға келген Байдалы шал біздің ізімізді кесіп өте бере, кілт атының 
басын тартып қайырыла бұрылды, ақ қарға түскен ізімізге, онан біздің 
шарықтарымызға қарады да: 
− Әй, иттің күшіктері, мына қара майды қайдан алдыңдар? Кәне, 
жандарыңның барында айтыңдар?! — деп, ақыра қамшы сілтеп, торы жорғамен 
үшеумізді де тапап өте жаздап төніп келгенде, есіміз шыққан біз зәре-құтымыз 
ұшып, бір-бірімізге тығыла ұйлығып тұрып қалыппыз. 
− Қайдан алдыңдар деймін?! 
Дойыр қамшы үшеумізді қоса-қабаттап бір осып өткен. Үшеуміз де шар-шар 
ете қалдық. 

− Қайдан алдыңдар? 
Дойыр қамшы басымызға қайырыла төнген. 
− Әжібе-е-ек…- деді бақыра жылаған Бәтен. 
− Ә, шақша бас ит!.. 
Торы жорғаға борбайлата қамшыны басқан Байдалы шал енді бізді тастай 
бере Әжібектің үйіне қарай шапты. Енді байқадық, бұ кезде Әжібек те құстай ұшып 
Ырысбектің үйіне жетіп қапты. Байдалы шал қалың қарға аты омбылап жете алмай 
қалды. Жер сабалап, көшені басына көтере боқтануда. Атынан түсіп, Әжібектің 
есігінің алдынан әлгіндегі қара май толы шелекті көтеріп алды. Сірә, Әжібек қашып 
бара жатып сыртқа, есігінің алдына шығарып тастап кетсе керек. 
− Ә, шақша бас ит, осыдан қолыма бір түсерсің. Сен итті көзіңе көк 
шыбынды үймелетіп тұрып айдатпасам ба, әлі!.. 
Соның арасында айқай-шуға жиналып қалған жұртқа: 
− Көктемде егіс кезінде құрал-сайман майлауға деп Мытыстан3 барып, бір 
тоқты беріп әзер деп сұрап әкелгенімді қайтейін. Әнеу бір күні аяқ асты ұшты-күйлі 
жоғалып кеткені. Апырмай, бұ қара май сонша кімге қажет болды екен деп таң 
қалып ем. Сөйтсем, мына шақша бастан келген екен ғой. Бұ неткен қаскүнем-ей, 
а?! Колхоздың қара майын ұрлап… Сотқа тартылғалы жүр ғой, ол ит… 
Бір кезде көзі бізге түсіп кеткен: — Әжібекке ерсеңдер көгерерсіңдер, о, 
жетесіз немелер, үшеуіңді де сойып салайын ба осы! — деп тап бергенде, үшеуміз 
үш жаққа безіп кеттік… 
Баланың қорқынышы ұзаққа созылған ба?! Артынша-ақ қызу ойынға кірістік 
те, Әжібекті де, оның қара майын да, Байдалы шалды да мүлде естен шығарып, 
қыстың май тоңғысыз жайма-шуақ күні батқанша, жентектелген қардан аққала 
тұрғызып, одан екі жаққа бөлініп қармен атысып ойнап, әбден қызыққа баттық. 
Сөйтіп, үсті-басымыздың малмандай су болғанын да, шарықтарымыздан шылқып 
су өткенін де аңғармаппыз. Кешкісін үйге кеп шешінген кезімде, үсті-басымды 
ұстап көрген әжем: 
− Құлыным-ау, осынша су болғанша ойнағансың ба? — деді ренжіп. 
Жұмыстан шаршап қайтқан Нәзира әпкем шай ішіп отыр екен, үндеген жоқ. Мен 
кән пештің ұзына үстіне киімдерімді жайып, шарығымды қызуы молдау ошақтың 
желке тұсына кептіруге қойдым. Әлден соң үйдің ішін қолқаны қапқан қоңырсық 
иіс алып кетті. 
− Бұ неғылған иіс? — деп, Нәзира әпкем ұшып тұрып барып ошақтың үстіңгі 
жағына үңілді. Дәл бір өлген мысықты ұстағандай менің әуелі бір шарығымды 
қонышынан шымши көтеріп шамның жарығына әкеп тыжырына тұрып қарады да, 
онан соң екінші шарығымды әкеп және қарады, екеуінің де сыртындағы сыланған 
қара май еріп, тамшылап тұр. 
− Әй Қамат, мынауың не? 
Мен үндегем жоқ. Үйдің бұрышындағы ескі тонға орана түсіп, жантайып 
жата бердім. 
− Әй, мынауың не деймін? — деп ақырып жіберген Нәзира әпкем. Мен селк 
ете түстім.- О заман да, бұ заман киізге қара май жаққан деген не сұмдық?! 
Шарықтарымды үстіме қарай лақтырып жіберді. 
− Өлтірейін бе осы, а?! Сендей ақымақтың барыңнан жоғың! — деп, маған 
қарай тап берген. 
Әжем ұмтылып кеп арамызға тұра қалды. 
− Жә, жә…- деді сабырлы үнмен. 
− Әже-ау, бұл ақымақты неге қорғайсың?! Соп-сомадай боп істеп жүргені 
мынау?! 

Нәзира әпкем күйініп барып отыра кетті. 
− Елдің мұндай баласы мынадай қиындықта бір жағына сүйеу боп жүр, ал 
бұл болса со күйі ми кеще, ақымақ… Әй, енді мынау киіз аяқ киімді қалай 
кептіресің?! 
Мен әпкем қандай ауыр сөз айтса да, үнсіз мойындап жата бердім. Киізді 
майлап жүрген адам — кеще десе кеще, ақымақ десе ақымақ қой. 
* * * 
Қыс ортасында Мұқан ағайымыз әскерге алынып, мектебіміз жарты айдай 
жабылып қалған. «Бұл қиын болды ғой, балалар оқудан қол үзіп қалатын болды-
ау?! — деп мазасызданған ата-аналар ауылдың бас көтерері деп Байдалы шалға 

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: