Алаша хан кесенесінің географиялық орны мен ерекшеліктері

Алаша хан кесенесінің 
географиялық орны мен 
ерекшеліктері
Дайындаған: Ахтанбердиева А. Ж
Қабылдаған: Тажиева Т. Ч

Мазмұны
1.Кіріспе
2.Алаша хан деген кім
3.Алаша хан кесенесінің тарихы
4.
Кесененің географиялық орны мен координаттары
5.Алаша хан кесенесінің ерекшеліктері
6.Кесененің зерттелуі
7.Қорытынды
8.Пайдаланған əдебиеттер тізімі

КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігіАлаша хан —XVI ғ. қазақ халқында билік құрған билеуші 
жəне қазақ халқының ең алғаш ата-бабасы болып саналады. Дегенменде халық 
аузында Алаша хан тарихи емес, аңызға айналған тұлға болып есептеледі. Алаш 
атауы сөзбе-сөз "түрлі-түсті" деген мағына береді.Алаша ханның есімі тек қазақ 
халқында ғана емес, Орта Азия елдерінің аңыздарында да кездеседі. Көпшілігі 
осындай билеушінің бар екеніне жəне ұлы далада өмір сүргеніне сенсе, кейбіреуі əр-
түрлі халықтардың мəдениеттерінде ойдан шығарылған кейіпкер, аңыз екеніне 
сенімді. Қалай болғанда да қазақ, қырғыз, қарақалпақ, татар жəне тағы да басқа 
халықтар үшін осындай ұлы тұлға олардың тағдырында үлкен рөл атқарды.
Кесененің өзі XI-XII ғасырлар аралығында дала билеушілерінің құрметіне 
тұрғызылған болуы мүмкін. Қаракеңгір өзенінің оң жағалауындағы түрлі-түсті 
кірпіштен тұрғызылған кесене күмбезді төбесі жəне алдыңғы қасбетінде қуатты 
тіректері бар күрделі сəулет құрылымы болып табылады. 

Алаша хан деген кім?
"Аңыз бойынша, Алаша хан түркі жəне моңғол халықтарын біріктірген ұлы билеуші болған. 
Бірақ қазір оның нақты өмір сүруін көрсететін нақты тарихи фактілер жоқ", - дейді археолог 
Қабдол Əуезов. Тарихшылардың
аңыздары мен нұсқалары ғана бар.
"Алаша хан туралы аңыздар алғашқы жылқы өсірушілер дəуірінен бастау алады, өйткені "алаша" 
сөзінің өзі этимологиялық тұрғыдан түсіндірілгенде жылқыны білдіреді. Осы уақытқа дейін 
кейбір түркі халықтары – татарлар, башқұрттар, чуваштар-жылқыны "алаша"деп атайды. Осыдан 
орысша "жылқы" сөзі шығады, – дейді тарих ғылымдарының докторы, профессор
Жамбыл Артықбаев. Алаша хан кесенесі – республикалық маңызы бар тарихи мəдени нысан. 
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының сəулетті, көркем 100 нысандарының қатарына кіреді.
Мемлекет басшысы тарапынан 2017 жылдың сəуір айында "Болашаққа бағдар: рухани 
жаңғыру" атты мақаласы жарық көрді, оның басты міндеттерінің бірі "Қазақстанның қасиетті 
географиясы" жобасын құру болды. Қазақстанның киелі нысандарының əрқайсының өзіндік 
ежелгі тарихы бар. Осындай культтік архитектуралық жадынамалар қазіргі күнге дейін сақталған 
жəне де аса үлкен құрметке ие. 

Кесененің тарихы
Ескерткіш бір жарым жүз жылдан астам уақыт бойы зерттеліп келеді жəне осы уақыт ішінде ол 
мамандармен ойнап, бір дəуірдің немесе екіншісінің құрылысы сияқты көрінеді. Мəселен, өткен 
ғасырдың 90-шы жылдарының соңында ескерткішті зерттеген археолог Жұман Смайылов 
нысанды Қазақ хандығының құрылу кезеңіне жатқызғанын, бірақ қазір ол одан да көне жəне 
Қараханидтер дəуіріне қатысты болуы мүмкін екендігіне сүйеніп отырғанын айтты. Сəулетші 
Алмас Ордабаев Алаш хан кесенесін 1970 жылдары зерттеп, оның 16 ғасырда салынғанын 
ескеруді талап етеді.
Физикалық мөлшері мен монументалдылығы бойынша кесене Алаша хан Орталық 
Қазақстанның барлық сақталған ортағасырлық кесенелерінен асып түседі. Сонымен қатар, ол 
олардан бірқатар архитектуралық жəне жоспарлануы арқылы айтарлықтай ерекшеленеді, моңғол 
ғасырына дейінгі белгілі ескерткіштерге қайта оралатын конструктивті жəне сəндік əдістер басқа 
кесенелердің ешқайсысында кездеспейтін комбинацияда қолданылады. Жоспарлауға қатысты 
Түркістан қаласының қорымында Н. Б. Немцева 1958 ж. қазба жұмыстары кезінде ашқан 
Қазақстан аумағындағы Алаш хан кесенесінің жалғыз жақын аналогы Сегіз Қырлы кесене болып 
табылатындығына да назар аудармауға болмайды жəне археологиялық деректер бойынша 
кесененің мерзімі XVI ғасырдың соңы - XVII ғасырдың басы.